Parolistowate – Wikipedia, wolna encyklopedia
Gwajakowiec lekarski | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | parolistowate |
Nazwa systematyczna | |
Zygophyllaceae R.Br. 1814 |
Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Obejmuje 22[2]–24[3] rodzaje z 255[3]–325 gatunkami[2]. Występują one głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych[3]. Liczne gatunki rosną na glebach słonych[4]. W Polsce przejściowo zawlekani bywają przedstawiciele rodzajów parolist i buzdyganek[5].
Znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne[3]. Niektóre gatunki z rodzajów Bulnesia i Guaiacum bywają uprawiane jako ozdobne na obszarach o łagodnych zimach[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites[3]. Pędy zwykle mocno rozgałęzione, z węzłami kanciastymi lub powiększonymi[4].
- Liście
- Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni[3]. Blaszki listków całobrzegie, często mięsiste lub skórzaste[4].
- Kwiaty
- Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków (czasem do 10[4]). Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona[3].
- Owoce
- Torebki otwierające się przegrodowo lub komorowo albo rozłupnie rozpadające się na 5 lub 10 rozłupek[4], tylko u Balanites mięsiste pestkowce[3]. W każdej z komór powstaje od jednego do pięciu, rzadko do 10 nasion[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych[2].
W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych[2][6]:
parolistowate |
| ||||||||||||||||||||||||
Podrodzina Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.
Podrodzina Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)
- Balanites Delile – kolibło
- Kallstroemia Scop.
- Kelleronia Schinz
- Neoluederitzia Schinz
- Sisyndite E.Mey. ex Sond.
- Tribulopis R.Br.
- Tribulus L. – buzdyganek
Podrodzina Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.
- Seetzenia R.Br.
Podrodzina Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,
- Bulnesia Gay
- Guaiacum Plum. ex L. – gwajakowiec
- Larrea Cav. – uboczka
- Metharme Phil. ex Engl.
- Pintoa Gay
- Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn.
- Porlieria Ruiz & Pav.
Podrodzina Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.
- Melocarpum (Engl.) Beier & Thulin
- Miltianthus Bunge
- Roepera A.Juss.
- Sisyndite E.Mey. ex Sond.
- Zygophyllum L. – parolist (w tym Fagonia Tourn. ex L., Tetraena Maxim.)
Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku[7] rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria[8] umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f g Duncan M. Porter , Zygophyllaceae R. Brown, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-09-26] .
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 194, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Zygophyllaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-09-26].
- ↑ Crescent Bloom: Zygophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01]. (ang.).
- ↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.
- EoL: 4418
- Flora of China: 10963
- Flora of North America: 10963
- GBIF: 2394
- identyfikator iNaturalist: 68207
- IPNI: 30000513-2
- ITIS: 29034
- NCBI: 43873
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30000513-2
- Tela Botanica: 101056
- identyfikator Tropicos: 42000266
- identyfikator taksonu Fossilworks: 55734
- CoL: J39