Pielęgniarstwo – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pielęgniarstwo – termin określający różnego rodzaju zadania i działania zawodowe pielęgniarek i pielęgniarzy oraz naukę, wiedzę, technikę i sztukę z tymi czynnościami związane.

Wyraz „pielęgniarstwo” funkcjonuje w takich znaczeniach jak m.in.:

• czynności mające na celu pielęgnację chorych i opiekę nad nimi, wykonywanych przez pielęgniarki;
• zawód zapoczątkowany przez Florence Nightingale w XIX wieku;
• działalność związana z kształceniem, doskonaleniem zawodowym pielęgniarek oraz systemem organizacyjnym tych czynności;
• składowa część pojęcia ochrona zdrowia z jej problematyką^[1].

Do początku XIX wieku pielęgniarstwo nie było dziedziną działalności społeczno-zawodowej (leczeniem i pielęgnowaniem trudnili się lekarze).

Czynności związane z pielęgniarstwem były jednak podejmowane od zarania dziejów. Mity i legendy ludów pierwotnych wzmiankują o mądrych, wiedźmach, babach oraz znających się. Z biegiem lat z tej działalności wyodrębniły się działania o charakterze leczniczym, gdzie zaczęli dominować mężczyźni (czarownicy, szamani). Nakazy dotyczące pielęgnowania zostały również uwzględnione w świętych księgach (m.in. Egipt, Indie). W pismach Charaki i Susruty zawarte zostały zapisy o tworzeniu się pielęgniarstwa zawodowego. W hinduskich szpitalach personel dobierany był pod względem moralnym oraz przygotowywany praktycznie. W czasach przed Hipokratesem, w Grecji, w szpitalach (świątyniach) boga Asklepiosa pielęgnowaniem trudniły się kapłanki.

Następnie Hipokrates w swoich księgach zawarł wiele wskazówek dotyczących pielęgniarstwa (m.in. o żywieniu, podawaniu płynów, kompresach).

W Rzymie, w okresie przedchrześcijańskim w placówkach leczniczych dla niewolników i wojskowych pielęgnowaniem zajmowali się niewolnicy, którzy byli do tego typowani na podstawie cech charakteru. Gdy rozpowszechniło się chrześcijaństwo opieką obejmowani byli także biedni, bezdomni i cierpiący, wśród których świadczona była również posługa religijna i rozdawana jałmużna. W skład zgromadzeń zajmujących się opieką nad nimi wchodziło wiele bogatych rzymskich patrycjuszek. Chorymi zajmowano się w ich domach, zabierano ich do domów innych osób lub siedziby biskupa. Udzielana pomoc pielęgniarska oparta była na chrześcijańskiej idei miłosierdzia, poświęceniu bliźniemu i wyrzeczeniu dla Boga.

W 529 r. powstał pierwszy klasztor, założony przez św. Benedykta na Monte Cassino, w którym zakonnicy pielęgnowali chorych. Z czasem powstało wiele takich klasztorów, przy których organizowano przytułki-szpitale. Leczeniem i pielęgnowaniem zajmowali się tam zakonnicy i zakonnice. W takich placówkach dużo czasu poświęcano na praktyki religijne^[2].

W XI–XVI wieku (okres wojen krzyżowych) zaczęły powstawać zakony (m.in. lazaryści, rycerze teutońscy), które zajmowały się pielęgnowaniem chorych i rannych po wyprawach krzyżowych.

Powstał zorganizowany przez św. Franciszka z Asyżu Zakon Żebraczy Braci Szarych i Klarysek zajmujący się pielęgnacją chorych na trąd.

We Flandrii powstało Stowarzyszenie Beginek, którego zadaniem było pielęgnowanie chorych w domach i szpitalach.

W okresie od XVI do połowy XIX wieku zlikwidowano wiele zakonów i zamykano szpitale. Do opieki nad chorymi zatrudniano kobiety z najniższych warstw społecznych, nie przeszkalając ich wcześniej. Pomagali im zazwyczaj dozorcy.

W XVI wieku Wincenty à Paulo założył Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia. Zajmowało się ono opieką nad biednymi chorymi w ich domach. W 1642 r. powstało Zgromadzenie Szarytek, w którego skład wchodziły przeważnie młode kobiety ze wsi. Składały one roczne śluby i były przygotowywane do opieki nad chorymi. Uczono je również pisania, czytania i rachunków. Zatrudniane były m.in. w szpitalach.

W latach 1780–1800 F. May organizował w Mannheim szkolenia dla dozorców. Był również autorem podręcznika dotyczącego tego zakresu wiedzy.

Na początku XVIII wieku pastor T. Flieduer powołał Zgromadzenie Diakonis (działało w szpitalach, domach starców, prywatnych domach, więzieniach). W 1836 r. z jego inicjatywy powstała szkoła w Kaiserwerth. Kształcono w niej m.in. w zakresie teorii i praktyki pielęgniarstwa.

Nowoczesne pielęgniarstwo i szkolnictwo w tym zakresie zapoczątkowała Florence Nightingale. W 1860 r. założyła pierwszą szkołę pielęgniarska, która powstała przy Szpitalu św. Tomasza w Londynie. Nightingale jako pierwsza potraktowała pielęgniarstwo jako zawód, do którego wykonywania niezbędna jest edukacja w odpowiednim kierunku i praktyka. Podkreślała odrębność i samodzielność opieki nad chorym oraz zwracała uwagę na prawa i zasady naukowe jako podstawy pielęgnowania. Twierdziła, iż pielęgnując chorego należy nie tylko podawać mu leki i robić okłady, ale również dostarczyć świeże powietrze, światło, zapewnić czystość, spokój, właściwą dietę, okazywać życzliwość i zainteresowanie oraz podchodzić indywidualnie do każdego pacjenta. Dużą wagę kładła na umiejętność obserwacji, poprawne interpretowanie objawów i wykorzystanie tego w dalszej opiece. Jej zdaniem pielęgnowanie leżało w gestii kobiet. W 1877 r. F. Lees (uczennica Nightingale) napisała podręcznik pt. Pielęgnowanie chorych. W Anglii reforma pielęgniarstwa zakończyła się 25 lat po otwarciu pierwszej szkoły kształcącej w tym zakresie.

W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie działalność związaną z kształceniem, praktyką zawodową oraz regulacją statusu zawodowego i społecznego pielęgniarek podejmowały organizacje zawodowe pielęgniarek. W 1899 r. w Nowym Jorku rozpoczęto kształcenie na poziomie wyższym, a w 1919 r. w Kanadzie. Niedługo po tym zaczęły ukazywać się podręczniki i czasopisma pielęgniarskie. Rozwijano praktykę pielęgniarską zarówno szpitalną, jak i zdrowia publicznego. Na początku XX wieku przeprowadzono badania o charakterze naukowym mające na celu ocenić wartość działań pielęgniarskich w opiece nad zdrowiem. Z inicjatywy B. Fenwick zorganizowano w 1899 r. Międzynarodową Radę Pielęgniarek. W Stanach Zjednoczonych do rozwoju systemu edukacji pielęgniarek na poziomie wyższym przyczyniła się A. Nutting.

Międzynarodowa Organizacja Pracy w 1977 określiła warunki pracy i życia personelu pielęgniarskiego w konwencji nr 149^[3].

W Polsce pierwsze szpitale lokalizowane były przy zakonach. W XI–XII wieku działało tu większość zakonów funkcjonujących w Europie.

W 1609 r. sprowadzono bonifratrów, a w 1651 r. królowa Maria Ludwika doprowadziła do przyjazdu do Krakowa sióstr ze Zgromadzenia Szarytek. Z czasem prowadziły one działalność pielęgniarską prawie we wszystkich szpitalach w mieście. Należy również zaznaczyć, że nie podejmowały one opieki w nocy.

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku polskie pielęgniarstwo przeżywało kryzys. Pod wpływem krytyki zaczęto organizować pierwsze szkolenia dla dozorców.

W 1895 r. powstała pierwsza w Polsce szkoła pielęgniarstwa, Lwowska Szkoła Pielęgniarstwa, i funkcjonowała do rozpoczęcia I wojny światowej. Utworzono ją we Lwowie przy Szpitalu Powszechnym. Szkoła do 1937 nie miała pełnych praw, prowadziła głównie kursy tylko dla zakonnic dla potrzeb szpitali, a jej status i znaczenie dla rozwoju pielęgniarstwa są do tej pory niejasne^[4].

W 1911 r. został wydany pierwszy polski podręcznik dotyczący pielęgniarstwa (J. Starzewski, Pielęgnowanie chorych). W tym samym roku założono w Krakowie Szkołę Zawodowych Pielęgniarek Stowarzyszenia PP. Ekonomek św. Wincentego à Paulo, tzw. „starą szkołę krakowską”. Główną rolę w jej tworzeniu odegrały: Magdalena Maria Epstein i Anna Rydlówna. Szkoła funkcjonowała w latach 1911–1921, z przerwą w trakcie pierwszej wojny światowej. Jej twórczynie i absolwentki później przyczyniły się do powstania 10 grudnia 1925 Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i Opiekunek Zdrowia (Higienistek) w Krakowie^[5].

W latach 1918–1939 nasiliły się działania zmierzające do rozwoju praktyki zawodowej i kształcenia pielęgniarek. Powstawały, zakładane przez pielęgniarki, ośrodki zdrowia. Utworzono 9 szkół kształcących w zawodzie pielęgniarki. Istniała możliwość zdawania egzaminu państwowego i uzyskania uprawnień pielęgniarskich przy skróconym czasie nauki.

W Warszawie, założony przez Zofię Szlenkier Szpital Karola i Marii okazał się jedną z najnowocześniejszych placówek w Europie. Pielęgniarki dobierane były spośród osób świeckich i cały czas doszkalane. W 1921 r. Szlenkier była jedną ze współzałożycielek Fundacji Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa. Pierwszą dyrektorką Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa była H. Bridge, amerykanka, która była oddelegowana przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż do utworzenia w Polsce szkolnictwa dla świeckich pielęgniarek. Następnie w latach 1928–1936 szkołą kierowała Zofia Szlenkier, a po niej w latach 1936–1944 J. Romanowska. W 1921 r. powstała Wyższa Szkoła Pielęgniarek i Higienistek w Poznaniu, której dyrektorem był I. Mac Donell. Natomiast w 1923 r. Szkoła Pielęgniarstwa przy Szpitalu Starozakonnych w Warszawie, której dyrektorką była A. Greenwald (szkoła podczas okupacji hitlerowskiej została przeniesiona do getta).

W 1924 r. utworzono Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych (prezesem została Maria Babicka-Zachertowa), które w 1925 r. przyjęto do Międzynarodowej Rady Pielęgniarek. Stowarzyszenie zajmowało się m.in. rozwojem pielęgniarstwa w Polsce. Przyczyniło się do powstania w 1935 r. ustawy o pielęgniarstwie.

W 1926 r. powstał referat pielęgniarski w Departamencie Służby Zdrowia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W 1938 r. zatrudniano 6674 zawodowe pielęgniarki. Kandydatki na uczennice w tym zawodzie musiały posiadać nienaganną opinię oraz średnie wykształcenie.

Podczas II wojny światowej pielęgniarki włączone były do służby wojskowej w charakterze sióstr PCK (zginęło ich 30%).

W 1949 r. uruchomiono w Warszawie Ośrodek Szkolenia Instruktorek Pielęgniarstwa.

Po wojnie prawo wykonywania zawodu uzyskiwało się po ukończeniu szkoły pielęgniarskiej lub po kursie, praktyce i uproszczonym egzaminie. W 1949 r. upaństwowiono szkoły pielęgniarskie, a szkoły zakonne zmieniły zarząd na świecki. Siostry zakonne nie mogły już kształcić się w zawodzie pielęgniarki z powodu zakazu przyjmowania ich do placówek świeckich. W całym kraju zaczęto tworzyć nowe szkoły pomaturalne, w których kształcenie trwało 2 lata (m.in. w Krakowie, Gdańsku, Warszawie). Do 1965 r. można było uzyskać prawo wykonywania zawodu po odbyciu krótkiego kursu i zdaniu egzaminu państwowego. W kolejnych latach aby pracować jako pielęgniarka należało ukończyć liceum medyczne lub medyczne studium zawodowe (pomaturalne, dwuletnie).

W 1957 r. powstało Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie. W Warszawie utworzono Studium Nauczycielskie Szkół Medycznych oraz pielęgniarską szkołę zakonną (prowadziła działalność do 1962 r.).

W 1958 r. zaczęto wydawać czasopismo Pielęgniarka i Położna. Powstało ono z połączenia czasopism Pielęgniarka Polska (wydawana od 1929 r.) i Położna (wydawana od 1951 r.).

W 1968 r. Ministerstwo Zdrowia zaaprobowało system specjalizacji w pielęgniarstwie. Wyodrębniono wówczas pielęgniarstwo pediatryczne, psychiatryczne, zachowawcze, środowiskowe, operacyjne i chirurgiczne. Szkolenie w tym zakresie trwało 2 lata (w systemie stacjonarno-zaocznym). W 1969 r. przy Akademii Medycznej w Lublinie powstało Studium Zawodowe Pielęgniarstwa (trzyletnie), a w 1971 r. uruchomiono studia magisterskie. Od 1973 r. pielęgniarstwo można było też studiować na Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, a w kolejnych latach w Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu. Od 2003 r. aby zdobyć prawo wykonywania zawodu pielęgniarki należy ukończyć akademię medyczną lub wyższą szkołę zawodową^[6].

Od 1912 przyznawany jest Medal Florence Nightingale, który stanowi najwyższe oznaczenie przyznawane przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Pierwszą Polką, która została uhonorowana Medalem Florence Nightingale, była Maria Tarnowska (1923). W 1935 medal otrzymała Zofia Szlenkier, a w 1946 Anna Rydlówna. Do 2001 wyróżnionych zostało 86 Polek.

W 2019 w Warszawie otwarto Muzeum Historii Pielęgniarstwa Warszawskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych, zaś w 2022 na Wydziale Nauk o Zdrowiu w Collegium Medicum Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego otwarto uczelniane Muzeum Pielęgniarstwa^[7].

Zobacz multimedia związane z tematem: Pielęgniarstwo