Pietruszka zwyczajna – Wikipedia, wolna encyklopedia

	Wartość odżywcza
	Pietruszka, korzeń
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Pietruszka zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	pietruszka
Gatunek	pietruszka zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Petroselinum crispum (Mill.) Fuss.; Fl. Transsilv.: 254 (1866)
Synonimy
	Apium crispum Mill.; Carum petroselinum var. crispum (Mill.) Beck; Petroselinum hortense var. crispum (Mill.) L.H.Bailey; Petroselinum sativum var. crispum (Mill.) Gaudin; Petroselinum vulgare var. crispum (Mill.) Gray;
	Apium crispum Mill.; Carum petroselinum var. crispum (Mill.) Beck; Petroselinum hortense var. crispum (Mill.) L.H.Bailey; Petroselinum sativum var. crispum (Mill.) Gaudin; Petroselinum vulgare var. crispum (Mill.) Gray;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych. Dziko rośnie na Bałkanach i w północno-zachodniej Afryce (Maroko i Algieria). Została szeroko rozprzestrzeniona i rośnie jako zdziczała na wszystkich kontynentach w strefach umiarkowanych na obu półkulach^[3]. Użytkowana jako warzywo i roślina lecznicza.

Morfologia

Pokrój: Naga roślina zielna z wrzecionowatym korzeniem (u odmiany korzeniowej spichrzowym). W pierwszym roku tworzy przyziemną rozetę liści, w drugim roku wyrasta rozgałęziająca się łodyga zwieńczona kwiatostanami^[4].
Liście: Ciemnozielone i połyskujące. Odziomkowe i rosnące na dole łodygi osadzone na ogonkach, trójkątne w zarysie, podwójnie lub potrójnie pierzaste. Odcinki liściowe są pierzasto nacinane lub trójłatkowe, na szczycie z białawym ostrzem. Liście łodygowe górne mają pochwiaste nasady, są mniejsze, słabiej podzielone, ich łatki są wąskie, lancetowate^[4].
Kwiaty: Drobne, zebrane w baldaszki a te po 8–20 w baldach złożony. Pokrywa składa się z kilku lancetowato szydlastych listków, pokrywki są liczne lancetowato szydlaste. Płatki korony są zielonożółte, czasem nieco czerwonawe, ich długość wynosi do ok. 0,7 mm^[4].
Owoce: Szerokojajowate rozłupnie, o długości do 3 mm i średnicy ok. 2 mm. Żebra na owocu są bardzo cienkie i białawe^[4].

Zastosowania

Roślina uprawna. Jest uprawiana jako warzywo (spożywany jest zarówno korzeń, jak i części zielone), a także dla olejku używanego w lecznictwie.
Sztuka kulinarna. Użytkowana jest najczęściej jako składnik zup, wchodzi w skład tzw. włoszczyzny. Nać pietruszki zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Dużo związków mineralnych występuje w korzeniach, a jeszcze więcej w nasionach. Silnie pachnące liście pietruszki służą do przyprawiania wielu potraw np. do nadzień.
Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski: Korzeń pietruszki korzeniowej – Radix Petroselini, owoc pietruszki – Fructus Petroselini, ziele pietruszki – Herba Petroselini. Przetwór: olejek pietruszkowy – Oleum Pertroselini z liści, który stanowi niewielki procent ich masy (0,01% u pietruszki korzeniowej, 0,04% u pietruszki naciowej) w większości zawiera: apiol, mirystycynę, limonen oraz 1,3,8-p-mentatrien (każdy w ilości 10–30%), pozostałe składniki to głównie mieszanina terpenów. Olejek pietruszki korzeniowej zawiera większy procent mirystycyny. Ponadto owoce zawierają flawonoidy takie jak: apiina, luteolino-apiozylglukozyd, do 22% oleju tłustego, śladowe ilości bergaptenu, fitosterol i sole mineralne^[5]. Liście pietruszki zawierają aż 5,410 mg β-karotenu^[6].
- Działanie: Jest rośliną o wielkich wartościach leczniczych. Zarówno korzenie, jak owoce pietruszki i ich przetwory zwiększają przesączanie w kłębkach nerkowych, a jednocześnie zwalniają zwrotną resorpcję w cewkach, dzięki czemu zwiększają ilość wydalanego moczu. Mają także własności antyseptyczne oraz zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych (działanie wiatropędne). Ponadto pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie śliny i soku żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.

Wartość odżywcza

Pietruszka, liście

(100 g)

Wartość energetyczna

205 kJ (49 kcal)

Białka

4,4 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	9,6%	9,6%	9,6%	9,6%
M	7,9%	7,9%	7,9%	7,9%

Węglowodany

9,0 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

4,8 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,7%	3,7%	3,7%	3,7%
M	3,7%	3,7%	3,7%	3,7%

0,5 g

0,3 g

0,1 g

0,0 g

0,5 g

4,2 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	17%	17%	20%	20%
M	11%	11%	14%	14%

Tłuszcze

0,4 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

0,04 g

Kwasy tł. nienasycone

0,01 g

0,19 g

0,12 g

0,12 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	11%	11%
M	7,5%	7,5%	7,5%	7,5%

omega-6

0,07 g

Linolowy (LA)

0,07 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,6%	0,6%	0,6%	0,6%
M	0,4%	0,4%	0,5%	0,5%

Woda

84,5 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,1%	3,1%	3,1%	3,1%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Witaminy

Witamina C

177,7 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	237%	237%	237%	237%
M	197%	197%	197%	197%

Tiamina (B1)

0,11 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	10%	10%	10%	10%
M	9,2%	9,2%	9,2%	9,2%

Ryboflawina (B2)

0,28 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	25%	25%	25%	25%
M	22%	22%	22%	22%

Niacyna (B3)

1,4 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	10%	10%	10%	10%
M	8,8%	8,8%	8,8%	8,8%

Witamina B6

0,16 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	12%	12%	11%	11%
M	12%	12%	9,4%	9,4%

Foliany

0,170 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	43%	43%	43%	43%
M	43%	43%	43%	43%

Kobalamina (B12)

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina A

0,902 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	129%	129%	129%	129%
M	100%	100%	100%	100%

Witamina D

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina E

3,16 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	21%	21%	21%	21%
M	21%	21%	21%	21%

Makroelementy

Fosfor

84 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	12%	12%	12%	12%
M	12%	12%	12%	12%

Wapń

193 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	19%	19%	16%	16%
M	19%	19%	19%	16%

Magnez

69 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	22%	22%	22%	22%
M	17%	16%	16%	16%

Potas

695 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	15%	15%	15%	15%
M	15%	15%	15%	15%

Sód

39 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,6%	2,6%	3,0%	3,3%
M	2,6%	2,6%	3,0%	3,3%

Mikroelementy

Jod

0,0034 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%
M	2,3%	2,3%	2,3%	2,3%

Żelazo

5,3 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	29%	29%	66%	66%
M	66%	66%	66%	66%

Miedź

0,61 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	68%	68%	68%	68%
M	68%	68%	68%	68%

Cynk

0,98 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	12%	12%	12%	12%
M	8,9%	8,9%	8,9%	8,9%

Mangan

0,42 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	23%	23%	23%	23%
M	18%	18%	18%	18%

Dane liczbowe na podstawie: ^[6]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[7]

Systematyka i zmienność

Podgatunki

Wyróżniane są dwa podgatunki^[3]

Petroselinum crispum subsp. crispum – podgatunek nominatywny, pochodzi z Bałkanów, jest ważną rośliną użytkową rozprzestrzenioną w świecie
Petroselinum crispum subsp. giganteum (Pau) Dobignard – podgatunek z północno-zachodniej Afryki; rośnie w Maroku i być może w Algierii

Odmiany botaniczne^[8]

Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. crispum (syn. Apium crispum Mill.)
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. neapolitanum Danert
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. tuberosum (Bernh.) Mart. Crov.

Odmiany uprawne

pietruszka korzeniowa: ‘Cukrowa’, ‘Lenka’, ‘Berlińska’, ‘Vistula’, ‘Fakir’, ‘Eagle’.
pietruszka naciowa: w pierwszym roku uprawy tworzy niejadalny korzeń i rozetę jadalnych liści. Korzeń spichrzowy w górnej części cylindryczny, gładki, niżej silnie się rozgałęzia; jest łykowaty. Liście są gładkie lub fryzowane, błyszczące, ciemnozielone, trójdzielne. Rozeta dobrze wyrośniętej rośliny składa się z 40–100 liści. Blaszki liściowe mogą być gładkie – wtedy liście są szerokie na krótkich ogonkach, liście mogą być też kędzierzawe (fo. crispum Fiori et Paol.) – szczególnie cenione przy dekorowaniu potraw. Formy o barwnych liściach są roślinami ozdobnymi. Kształt liści pietruszki naciowej nie jest cechą całkowicie ustaloną; przy rozmnażaniu z siewu mogą wystąpić dość znaczne różnice w kształcie liści. W uprawie spotykane są kultywary: ‘Non Plus Ultra’, ‘Perfection’, ‘Paramount’.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Petroselinum crispum (Mill.) Fuss, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-12] .
↑ ^a ^b ^c ^d MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 59-60 .
↑ AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., WacławW. Jaroniewski WacławW., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 292, ISBN 83-202-0472-0, OCLC 835868578 .
↑ ^a ^b ^c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 504-505. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ ^a ^b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Petroselinum crispum (Mill.) Fuss, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-12] .

[koczwara-4] MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 59-60 .

[5] AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., WacławW. Jaroniewski WacławW., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 292, ISBN 83-202-0472-0, OCLC 835868578 .

[Tab-6] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 504-505. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-7] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[grin-8] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]