Okres predynastyczny i protodynastyczny w Egipcie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Okres predynastyczny – okres przedhistoryczny starożytnego Egiptu bezpośrednio poprzedzający panowanie I dynastii, w którym występują kultury Nagada I, II i III, przy czym okres kultury Nagada III pokrywa się w znacznej części z panowaniem I dynastii^[1].

Z powodu braku źródeł pisanych niemożliwe jest dokładne przedstawienie historii politycznej tego okresu. Opierając się na badaniach archeologicznych i późniejszych przekazach historycznych można stwierdzić, że jakiś czas przed zjednoczeniem Egipt był podzielony na dwa królestwa: Północne ze stolicą w Buto i Południowe ze stolicą w Nechen (Hierakonpolis)^[2], a potem Tinis (Abydos). M. Marciniak pisze: „Źródła określają władców tych dwóch na wpół legendarnych królestw mianem Sług Horusa lub Towarzyszy Horusa. (...) O panowaniu władców tych dwóch królestw mamy bardzo mało wiadomości. Skąpe wzmianki, jakie spotykamy (...) nie pozwalają na szersze omówienie tych czasów”^[2]. W ciągu stulecia lub dwóch okresu predynastycznego występują królowie, określani przez historyków jako dynastia zerowa^[1]. M. Stepień zauważa: „Różne tradycje podają imiona półboskich władców sprzed I dynastii, przy czym nie ma nawet zgodności pod jakim rzeczywistym imieniem oni panowali ani, czy też wszyscy byli królami i jak dużych części Egiptu”^[3].

Znane są imiona tylko dwóch władców dynastii 0. Jest to król Ka' i król Skorpion – obaj władali tylko Górnym Egiptem^[2] w okresie Nagada IIIb. Zdaniem części badaczy ostatnim władcą dynastii 0 był Narmer, jednak część historyków uważa, że Narmer jest pierwszym władcą I dynastii^[3]. Skorpion podjął działania mające na celu zjednoczenie obu królestw, jednak najprawdopodobniej nie osiągnął celu, choć rozszerzył swoje panowanie aż do Memfis^[2]. Dopiero jego następca, Narmer, dokonał zjednoczenia obu królestw^[4].

Imię Króla Ka' zapisane hieroglifami

Jeszcze w I poł. XX wieku w historiografii okres ten był określany jako „kultura amrańska” i „kultura gerzeńska”, terminy te zostały zastąpione przez Nagada I, II. Ostatecznie wyróżniono trzy fazy kultury Nagada^[1]. Okres Nagada III podzielono na cztery podokresy^[5]:

• Nagada IIIa – dawniej zaliczana do tzw. późnej kultury gerzeńskiej. Z tego okresu pochodzą bogate groby z Abydos (np. Thinis), świadczące o przeniesieniu do tego miasta siedziby władców z Hierakonpolis (np. Nechen). Niektórzy postulują istnienie w tym czasie dynastii 00, wyodrębnionej z dynastii 0.
• Nagada IIIb – zwana również okresem protodynastycznym, w której następuje przejście do czasów historycznych – pojawiają się pierwsze serechy – tablice podzielone na dwie części, górną zawierającą imię władcy i dolną z przedstawieniem pałacu. Obejmuje panowanie dynastii 0.
• Nagada IIIc – obejmuje panowanie I dynastii.
• Nagada IIId – obejmuje panowanie II dynastii.

Obecnie w historiografii używa się terminologii Okres predynastyczny, jak i Okres Nagada III faza b na kreślenie tego samego etapu w dziejach Egiptu. W szerszym znaczeniu Okres predynastyczny odnosi się do wszystkich kultur przełomu epipaleolitu i neolitu na terenie Egiptu.

W. Chmielewski wymienia następujące kultury w okresie pradziejów Egiptu^[6]:

• kultura kormusańska – kultura istniejąca pomiędzy 25 a 14 tys. p.n.e.
• kultura halfiańska – kultura istniejąca pomiędzy 17 a 14 tys. p.n.e.

• kultura aterska – kultura istniejąca pomiędzy 15 a 13 tys. p.n.e.
• tradycja kulturowa katarakty – termin wprowadzony przez J. Schinera na określenie kilkudziesięciu stanowisk na północ i południe od 2 katarakty, kultura istniejąca pomiędzy 17 a 3 tys. p.n.e. Tradycja kulturowa katarakty została podzielona na fazy:
  • faza Gemain
  • faza qudańska
  • faza abkańska
• kultura sebilska – kultura istniejąca pomiędzy 13 a 9 tys. p.n.e.
• krąg kulturowy iberomauretanski (oranski) – występujący na obszarze Maghrebu i północnej Sahary.
• kultura natufiańska – kultura istniejąca pomiędzy 9 a 8 tys. p.n.e. (zob. kultura Heluan)
• kultury wczesnego holocenu.
• okres Nagada I – zwany również kulturą amrańską, trwał w przybliżeniu 500 lat, od ok. 4000 do 3500 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c.
• okres Nagada II – zwany również kulturą gerzeńską, rozwijająca się terenach starożytnego Egiptu przez w przybliżeniu 300 lat, od ok. 3500 do 3200 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c.

• kultura Tasa
• kultura badaryjska
• Stare Państwo

• W.W. Chmielewski W.W., Zarys pradziejów Egiptu, [w:] A.A. Szczudłowska (red.), Starożytny Egipt, PWN, 1978 .
• N.N. Grimal N.N., Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2004 . Brak numerów stron w książce
• Barry J.B.J. Kemp Barry J.B.J., Starożytny Egipt. Anatomia cywilizacji, J.J. Aksamit (tłum.), Warszawa 2009 .
• B.B. Kwiatkowski B.B., Poczet faraonów, Warszawa 2002 . Brak numerów stron w książce
• M.M. Marciniak M.M., Historia starożytnego Egiptu, [w:] A.A. Szczudłowska (red.), Starożytny Egipt, PWN, 1978 .
• M.M. Stępień M.M., Bliski Wschód, [w:] M.M. Jaczynowska (red.), Historia Starożytna, Warszawa 1999 .

• Francesco Rafaelle, Late Predynastic and Early Dynastic Egipt (ang.)
• Strona o wykopaliskach w Hierakonpolis/ Nekhen, jednym z 3 proto-miast/państw w Górnym Egipcie – treść aktualizowana ostatnio w grudniu 2012
• Strona prezentująca kolejność jednoczenia się proto-miast-państw górnoegipskich według poglądu Kaisera z 1990 r. (ang.)
• Strona prezentująca okres Nagada I i II (ang.)
• Strona prezentująca okres Nagada III (ang.)