French
DeutschKanton (Szwajcaria) – Wikipedia, wolna encyklopedia
Kanton – podstawowa, terytorialna jednostka administracyjna Szwajcarii.
Szwajcaria jest państwem federacyjnym, składającym się z 26 kantonów[1], 143 okręgów[1] i 2222 gmin[1], które posiadają bardzo szeroką autonomię. Aż do połowy XIX wieku kantony były samodzielnymi mini-państwami, które posiadały własne armie, same strzegły granic i biły własną monetę. Przekształcenie Szwajcarii z luźnej federacji nieposiadającej instytucji centralnych w państwo federalne nastąpiło dopiero w 1848 r.
W XVI wieku Konfederacja Szwajcarska składała się z 13 niezależnych małych państw, protoplastów obecnych kantonów. Formalnie stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane przez administrację Rzeszy kantonami. Były one dzielone na kantony „leśne” i kantony „miejskie”. Uzyskały one praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Maksymiliana I Habsburga w 1499 r.
W sześciu „leśnych” kantonach funkcjonowała demokracja bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach kantonalnych. Siedem kantonów „miejskich” było zarządzanych formalnie przez rady miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców i rzemieślników.
Do starej konfederacji 13 kantonów, w 1803 r. przyłączono 6 kantonów z południowo-wschodniej części obecnej Szwajcarii, a w 1815 r. – 3 kantony z zachodniej części kraju.
Obecnie każdy kanton ma swoją własną konstytucję, która określa zasady działania ciał tworzących prawo (parlamenty lokalne), sprawujących rządy (rządy lokalne) i egzekwujących prawo (lokalne sądy, prokuratury i policję). W większości kantonów funkcjonują jednoizbowe parlamenty, w których zasiada od 58 do 200 posłów. Rządy kantonów liczą od 5 do 7 ministrów. Niemal wszystkie elementy władzy są realizowane przez kantony, gdyż szwajcarska konstytucja maksymalnie ogranicza prerogatywy rządu i parlamentu federalnego. Władze kantonalne samodzielnie określają stopień autonomii gmin. W niektórych kantonach gminy posiadają niemal całą władzę, podczas gdy inne są bardziej scentralizowane. Wynika to m.in. ze znacznych różnic w wielkości kantonów. Najmniejszy kanton ma 37 km² (Bazylea-Miasto) i 14 900 obywateli (Appenzell Innerrhoden), podczas gdy największy liczy 1 244 400 obywateli (Zurych) i 7105 km² (Gryzonia).
Obecnie już tylko w dwóch kantonach władza jest rzeczywiście sprawowana w formie pełnej demokracji bezpośredniej, w formie organizowania wieców kantonalnych (Landsgemeinde), na których każdy obywatel kantonu ma prawo wypowiedzieć się w każdej sprawie oraz bezpośrednio wybrać członków swojego rządu. We wszystkich pozostałych kantonach parlamenty i rządy są wybierane poprzez znane z innych krajów wrzucanie kartek wyborczych do urny.
Aż do czasu utworzenia kantonu Jury w 1978 r., nie tworzono nigdy nowych kantonów. Wynikałoby z tego, że kantonów powinno być 23. Jednak ze względu na problemy administracyjne i odpowiednie, proporcjonalne reprezentowanie ludności wszystkich kantonów w parlamencie krajowym część kantonów była dzielona na dwa lub więcej okręgów wyborczych. W 1999 r. w ramach tworzenia nowej konstytucji całej federacji zdecydowano się formalnie podzielić te kantony zgodnie z podziałem okręgów wyborczych, co zwiększyło ich liczbę do 26. Do Rady Kantonów (przedstawicielstwo kantonów w parlamencie) 20 kantonów deleguje po 2 dwóch członków, natomiast 6 kantonów (dawnych półkantonów) po jednym. Są to:
- Obwalden i Nidwalden (jako Unterwalden),
- Appenzell Innerrhoden i Ausserrhoden (jako Appenzell),
- Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg (jako Bazylea).
Lista kantonów
[edytuj | edytuj kod]
| Herb | Kod | Kanton | Od | Stolica | Liczba ludności (2014)[2] | Pow. (km²) | Gęst. zalud. (os./km²) | Liczba gmin[2] | Język urzędowy |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ZH | Zurych | 1351 | Zurych | 1 446 354 | 1729 | 870,8 | 171 | niemiecki |
 | BE | Berno | 1353 | Berno | 1 009 418 | 5959 | 172,8 | 399 | niemiecki, francuski |
 | LU | Lucerna | 1332 | Lucerna | 394 604 | 1493 | 276,1 | 107 | niemiecki |
 | UR | Uri | 1291 | Altdorf | 36 008 | 1076 | 34,1 | 20 | niemiecki |
 | SZ | Schwyz | 1291 | Schwyz | 152 759 | 908 | 179,4 | 30 | niemiecki |
 | OW | Obwalden | 1291 | Sarnen | 36 834 | 491 | 76,6 | 7 | niemiecki |
 | NW | Nidwalden | 1291 | Stans | 42 080 | 276 | 174,4 | 11 | niemiecki |
 | GL | Glarus | 1352 | Glarus | 39 794 | 685 | 58,5 | 28 | niemiecki |
 | ZG | Zug | 1352 | Zug | 120 089 | 239 | 579,6 | 11 | niemiecki |
 | FR | Fryburg | 1481 | Fryburg | 303 377 | 1671 | 190,4 | 242 | francuski, niemiecki |
 | SO | Solura | 1481 | Solura | 263 719 | 790 | 333,6 | 126 | niemiecki |
 | BS | Bazylea-Miasto | 1501 | Bazylea | 190 580 | 37 | 5157,8 | 3 | niemiecki |
 | BL | Bazylea-Okręg | 1501 | Liestal | 281 301 | 518 | 543,4 | 86 | niemiecki |
 | SH | Szafuza | 1501 | Szafuza | 79 417 | 298 | 266,4 | 34 | niemiecki |
 | AR | Appenzell Ausserrhoden | 1513 | Herisau[3] | 54 064 | 243 | 222,6 | 20 | niemiecki |
 | AI | Appenzell Innerrhoden | 1513 | Appenzell | 15 854 | 172 | 91,9 | 6 | niemiecki |
 | SG | Sankt Gallen | 1803 | Sankt Gallen | 495 824 | 2031 | 254,1 | 90 | niemiecki |
 | GR | Gryzonia | 1803 | Chur | 195 886 | 7105 | 27,6 | 211 | niemiecki, romansz, włoski |
 | AG | Argowia | 1803 | Aarau | 645 277 | 1404 | 462,5 | 232 | niemiecki |
 | TG | Turgowia | 1803 | Frauenfeld[4] | 263 733 | 992 | 305,5 | 80 | niemiecki |
 | TI | Ticino | 1803 | Bellinzona | 350 363 | 2812 | 127,8 | 244 | włoski |
 | VD | Vaud | 1803 | Lozanna | 761 446 | 3212 | 269,9 | 382 | francuski |
 | VS | Valais | 1815 | Sion | 331 763 | 5225 | 63,6 | 160 | francuski, niemiecki |
 | NE | Neuchâtel | 1815 | Neuchâtel | 177 327 | 802 | 247,4 | 62 | francuski |
 | GE | Genewa | 1815 | Genewa | 477 385 | 282 | 1942,2 | 45 | francuski |
 | JU | Jura | 1979 | Delémont | 72 410 | 839 | 86,4 | 83 | francuski |
| CH | Szwajcaria | 8 237 666 | 41 290 | 206 | 2890 | niemiecki, francuski, |
Dwuliterowe skróty szwajcarskich kantonów są powszechnie stosowane w tym kraju, m.in. na tablicach rejestracyjnych.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
