French
DeutschBolzano (prowincja) – Wikipedia, wolna encyklopedia
| prowincja | |||||
 Mapa fizyczna prowincji | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region autonomiczny | |||||
| Siedziba | |||||
| Kod statystyczny | ISTAT: 021 | ||||
| Gubernator | Arno Kompatscher | ||||
| Powierzchnia | 7400,43 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość | 72 os./km² | ||||
| Numer kierunkowy | 0463, 0471, 0472, 0473, 0474 | ||||
| Kod pocztowy | 39010-39100 | ||||
| Tablice rejestracyjne | BZ | ||||
Położenie na mapie Włochy | |||||
| 46°40′N 11°26′E/46,666667 11,433333 | |||||
| Strona internetowa | |||||
Bolzano (oficjalnie: wł. Provincia autonoma di Bolzano, niem. Autonome Provinz Bozen, władze prowincji używają nazwy wł. Provincia autonoma di Bolzano-Alto Adige, niem. Autonome Provinz Bozen-Südtirol) – prowincja o statusie autonomii, położona w północnych Włoszech, w regionie Trydent-Górna Adyga. Obejmuje obszar Tyrolu Południowego (Górnej Adygi). Jest zamieszkana głównie przez ludność niemieckojęzyczną, a także w mniejszym stopniu przez ludność włoskojęzyczną i ladyńskojęzyczną.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Ustrój polityczny
[edytuj | edytuj kod]Status i organy władzy
[edytuj | edytuj kod]Prowincja Bozen-Südtirol wraz z prowincją Trydent wchodzi w skład regionu Trydent-Górna Adyga, będącego terytorium autonomicznym na mocy specjalnego statutu (wł. Statuto speciale per il Trentino-Alto Adige, niem. Sonderstatut für Trentino-Südtirol)[a]) zatwierdzonego dekretem prezydenta Republiki Włoskiej z dnia 31 sierpnia 1972 roku. Zgodnie z zapisami statutu obie prowincje należące do regionu Trydent-Górna Adyga mają szczególną autonomię, przyznaną „ze względu na ich rodzaj i treść”[2].
Organami władzy w prowincji Bozen-Südtirol są Rada Prowincji[3] (wł. Consiglio provinciale, niem. Landtag), rząd prowincji (wł. Giunta provinciale, niem. Landesregierung) i gubernator[4][5] (wł. Presidente della Provincia, niem. Landeshauptmann)[2][6]. Ich siedziby znajdują się w Bolzano (niem. Bozen, lad. Bulsan)[7][8][9].
Rada Prowincji
[edytuj | edytuj kod].png)
Rada Prowincji, będąca organem o charakterze parlamentu na mocy statutu oraz w zgodzie z konstytucją i zasadami porządku prawnego Republiki Włoskiej jest uprawniona do uchwalenia Ustawy Prowincji (rodzaj ustawy zasadniczej; wł. La legge provinciale, niem. Landesgesetz) która po zatwierdzeniu przez deputowanych bezwzględną większością głosów określa formę rządu prowincji (zwłaszcza warunki wyboru Rady Prowincji, gubernatora i rad regionalnych), relacje między organami władzy, zasady składania i zatwierdzania uzasadnionych wniosków o wotum nieufności dla gubernatora, rozpatrywanie przypadków niekwalifikowalności i niezgodności dotyczących organów, a także warunki realizowania inicjatyw obywatelskich w sprawie ustroju prowincji i organizowania referendów[2]. Główną funkcją Rady Prowincji jest tworzenie prawa obowiązującego na terenie Bozen-Südtirol[10]. Organ ten składa się z 35 deputowanych, którzy sprawują swój urząd przez okres 5 lat[2]. Jest jedynym w Bozen-Südtirol organem wybieranym wyłącznie w wyborach bezpośrednich[10]. W wyborach startują działacze zarówno partii politycznych działających wyłącznie na terenie prowincji, jak i partii ogólnowłoskich[11]. Lokalna scena polityczna składa się z kilku partii. Najpopularniejszą i jednocześnie najstarszą z nich jest Południowotyrolska Partia Ludowa (niem. Südtiroler Volkspartei; SVP)[3]. Oprócz niej w prowincji funkcjonują także Die Freiheitlichen (pol. „Liberałowie”), Süd-Tiroler Freiheit (pol. „Wolność Południowotyrolska”; STF), BürgerUnion für Südtirol (pol. „Unia Obywatelska Tyrolu Południowego”; UfS), Team Köllensperger (pol. „Zespół Köllenspergera”) i Verdi Grüne Vërc (od 2017 roku część Europejskiej Partii Zielonych)[3][12][13].
Rząd prowincji
[edytuj | edytuj kod]
Rząd prowincji jest organem władzy wykonawczej w Bozen-Südtirol. W jego skład wchodzi gubernator, dwóch zastępców gubernatora - jeden musi reprezentować niemiecką, a drugi włoską grupę językową oraz pewnej liczby radnych regionalnych. Gubernator i radni regionalni są wybierani przez Radę Prowincji w oddzielnych głosowaniach bezwzględną większością głosów[6]. Następnie spośród wybranych radnych regionalnych Rada Prowincji wybiera dwóch zastępców gubernatora. Gubernator potem określa, który z zastępców przejmie jego obowiązki w przypadku niedyspozycji i przypisuje dekretem członkom rządu dziedziny, którymi będą musieli zarządzać[6]. Skład rządu musi odzwierciedlać siłę grup językowych reprezentowanych w Radzie Prowincji. Ponadto na mocy nowelizacji Ustawy Prowincji z 31 stycznia 2001 roku mogą się w nim znajdować osoby niebędące deputowanymi Rady Prowincji[6]. Wybór takich osób wymaga zatwierdzenia przez Radę Prowincji kwalifikowaną większością 2/3 głosów i zgody deputowanych reprezentujących tę samą grupę językową co kandydat[6].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Gminy
[edytuj | edytuj kod]
Na terenie prowincji istnieje 116 gmin (niem. Gemeinde, wł. Comune)[14]. Poniższa tabela przedstawia gminy o powierzchni przekraczającej 100 km² (kolejność od największej do najmniejszej).
| Nazwa niemiecka | Nazwa włoska | Nazwa ladyńska | Powierzchnia[14] | Populacja[b][14] | Gęstość[c][14] |
|---|---|---|---|---|---|
| Sarntal | Sarentino | – | 302,50 km² | 7145 osób | 24 os./km² |
| Mals | Malles Venosta | – | 247,11 km² | 5272 osoby | 21 os./km² |
| Schnals | Senales | – | 210,43 km² | 1228 osób | 6 os./km² |
| Graun im Vinschgau | Curon Venosta | – | 210,37 km² | 2389 osób | 11 os./km² |
| Ulten | Ultimo | – | 208,52 km² | 2896 osób | 14 os./km² |
| Ratschings | Racines | – | 203,50 km² | 4497 osób | 22 os./km² |
| Moos in Passeier | Moso in Passiria | – | 194,58 km² | 2086 osób | 11 os./km² |
| Ahrntal | Valle Aurina | – | 187,28 km² | 6022 osoby | 32 os./km² |
| Sand in Taufers | Campo Tures | – | 164,47 km² | 5496 osób | 33 os./km² |
| Enneberg | Marebbe | Mareo | 161,34 km² | 3081 osób | 19 os./km² |
| Martell | Martello | – | 143,82 km² | 841 osób | 6 os./km² |
| Pfitsch | Val di Vizze | – | 142,00 km² | 3093 osób | 22 os./km² |
| Stilfs | Stelvio | – | 140,92 km² | 1141 osób | 8 os./km² |
| Toblach | Dobbiaco | – | 126,33 km² | 3351 osób | 27 os./km² |
| Rasen-Antholz | Rasun Anterselva | – | 120,92 km² | 2917 osób | 24 os./km² |
| Kastelruth | Castelrotto | Ciastel | 117,81 km² | 6855 osób | 58 os./km² |
| Schlanders | Silandro | – | 115,20 km² | 6215 osób | 54 os./km² |
| Brenner | Brennero | – | 114,30 km² | 2232 osoby | 20 os./km² |
| Deutschnofen | Nova Ponente | – | 112,02 km² | 3937 osób | 35 os./km² |
| Ritten | Renon | – | 111,48 km² | 7955 osób | 71 os./km² |
| Vintl | Vandoies | – | 110,53 km² | 3339 osób | 30 os./km² |
| Laas | Lasa | – | 110,11 km² | 4045 osób | 37 os./km² |
| Gsies | Valle di Casies | – | 108,95 km² | 2320 osób | 21 os./km² |
| Mühlwald | Selva dei Molini | – | 104,52 km² | 1432 osoby | 14 os./km² |
Wspólnoty okręgowe
[edytuj | edytuj kod]Prowincja jest również podzielona na 8 tzw. wspólnot okręgowych (niem. Bezirksgemeinschaft, wł. Comunità comprensoriale)[14]. Poniższa tabela przedstawia je wszystkie, ułożone w kolejności od największej do najmniejszej.
| Nazwa niemiecka | Nazwa włoska | Nazwa ladyńska | Siedziba władz | Powierzchnia[14] | Populacja[d][14] | Gęstość[e][14] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pustertal | Val Pusteria | Val de Puster | Bruneck[15] | 2071,66 km² | 83 114 osób | 40 os./km² |
| Vinschgau | Val Venosta | – | Schlanders[16] | 1441,68 km² | 35 974 osoby | 25 os./km² |
| Burggrafenamt | Burgraviato | – | Meran[17] | 1100,73 km² | 104 216 osób | 95 os./km² |
| Salten-Schlern | Salto-Sciliar | Salten-Sciliër | Bozen[18] | 1036,63 km² | 50 111 osób | 48 os./km² |
| Wipptal | Alta Valle Isarco | – | Sterzing[19] | 650,01 km² | 20 457 osób | 31 os./km² |
| Eisacktal | Valle Isarco | – | Brixen[20] | 623,78 km² | 53 648 osób | 86 os./km² |
| Überetsch-Unterland | Oltradige-Bassa Atesina | – | Neumarkt[21] | 423,60 km² | 75 919 osób | 179 os./km² |
| Bozen | Bolzano | Bulsan | Bolzano | 52,34 km² | 107 739 osób | 2058 os./km² |
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności
[edytuj | edytuj kod]Według spisu statystycznego, przeprowadzonego w 2018 roku przez instytuty ASTAT i ISTAT mającą 7400,43 km² powierzchni prowincję zamieszkiwało 531 178 osób. Gęstość zaludnienia wynosiła 72 os./km²[14].
Języki
[edytuj | edytuj kod]Specjalny spis przeprowadzony przez ASTAT i ISTAT w 2011 roku wykazał, że przynależność do niemieckojęzycznej grupy językowej w prowincji Bozen-Südtirol zadeklarowało 310 360 osób (98,65% liczby wszystkich użytkowników języka niemieckiego w prowincji), zaś przyporządkowanie - 4244 osoby (1,35%). W przypadku grupy włoskojęzycznej było to odpowiednio: 115 161 osób (97,49% liczby wszystkich użytkowników języka włoskiego) i 2959 osób (2,51%), z kolei ladyńskojęzycznej: 20 126 osób (97,95% liczby wszystkich użytkowników języka ladyńskiego) i 422 osoby (2,05%)[22].
W skali całej populacji prowincji rozkład procentowy poszczególnych grup językowych przedstawiał się w 2011 roku następująco[22]:
- 69,64% posługujących się językiem niemieckim na zasadzie przynależności i 55,66% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 69,41% wszystkich niemieckojęzycznych osób.
- 25,84% posługujących się językiem włoskim na zasadzie przynależności i 38,81% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 26,06% wszystkich włoskojęzycznych osób.
- 4,52% posługujących się językiem ladyńskim na zasadzie przynależności i 5,53% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 4,53% wszystkich ladyńskojęzycznych osób.
Niemieckojęzyczni mieszkańcy prowincji stanowili większość w 103 gminach. Największy ich odsetek, wynoszący dokładnie 100% występował w gminie Martell. Na drugim miejscu pod tym względem znalazła się gmina Rodeneck (99,65% liczby wszystkich mieszkańców), zaś na trzecim – gmina Moos in Passeier (99,58%)[22]. Ogółem liczba ludności posługującej się językiem niemieckim w 26 gminach przekraczała 98%, w 64 gminach była wyższa niż 95%, zaś w 77 gminach przewyższała wartość 90%[22].
W 8 gminach przewagę liczebną miała ludność ladyńskojęzyczna. Te gminy to: La Val (97,66% liczby wszystkich mieszkańców), San Martin de Tor (96,71%), Badia (94,07%), Mareo (92,09%), Santa Cristina Gherdëina (91,40%), Sëlva (89,74%), Corvara (89,70%) i Urtijëi (84,19%)[22].
5 gmin było zamieszkanych w większości przez ludzi posługujących się językiem włoskim. Były to: Bolzano (73,80% liczby wszystkich mieszkańców), Laives (71,50%), Bronzolo (62,01%), Salorno (61,85%) i Vadena (61,50%)[22].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Arno Kompatscher. [w:] Speakers [on-line]. sfscon.it. [dostęp 2019-09-25]. (ang.).
- ↑ a b c d Statuto speciale per il Trentino-Alto Adige/Sonderstatut für Trentino-Südtirol. regione.taa.it, 1972. [dostęp 2019-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-25)]. (wł.).
- ↑ a b c Südtirol - co dalej z niemiecką autonomią?. [w:] Publicystyka [on-line]. kresy.pl, 2016-10-05. [dostęp 2019-09-26]. (pol.).
- ↑ Damazy Górski: Adyga daleko od Rzymu. [w:] Świat [on-line]. rp.pl, 2011-02-09. [dostęp 2019-09-25].
- ↑ Ograniczenia dotyczące zakupu nowych nieruchomości w Tyrolu Południowym. [w:] Wiadomości [on-line]. rellox.pl, 2018-12-16. [dostęp 2019-09-25].
- ↑ a b c d e Landesregierung. [w:] Südtirols politisches System [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
- ↑ Kontakte. landtag-bz.org. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
- ↑ Mitarbeiterinnen und Mitarbeiter. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
- ↑ Arno Kompatscher. [w:] Mitglieder [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
- ↑ a b Landtag. [w:] Südtirols politisches System [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
- ↑ Landtagswahlen 2018; Wahl des Landtages der Autonomen Provinz Bozen - Südtirol 21. Oktober 2018; Endgültige Ergebnisse. buergernetz.bz.it. [dostęp 2019-09-26]. (niem.).
- ↑ luk: Vorbereitungen auf die nächsten Wahlen; Ein Jahr Team Köllensperger: “Das war erst der Anfang”. [w:] Politik [on-line]. suedtirolnews.it, 2019-07-19. [dostęp 2019-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-26)]. (niem.).
- ↑ Verdi Grüne Vërc EGP – Candidate Member. [w:] European Greens [on-line]. verdi.bz.it. [dostęp 2019-09-26]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i Demografische Daten - 2018; Downloads. [w:] Aktuelles und Publikationen [on-line]. astat.provinz.bz.it, 2019-09-20. [dostęp 2019-09-23]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Anschrift [on-line]. bezirksgemeinschaftpustertal.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Organisation [on-line]. bzgvin.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. bzgbga.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. ccsaltosciliar.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Organisation [on-line]. wipptal.org. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. bzgeisacktal.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ Kontakt. [w:] Über Uns [on-line]. bzgcc.bz.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Zusammensetzung der drei Sprachgruppen in Prozenten (bezogen auf die bei den Volkszählungen 2001 und 2011 abgegebenen gültigen Erklärungen) nach Gemeinden/Consistenza percentuale per comune dei tre gruppi linguistici sul totale delle dichiarazioni valide rilasciate ai censimenti della popolazione del 2001 e del 2011. [w:] Volkszählung 2011/Censimento della popolazione 2011 [on-line]. astat.provinz.bz.it, 2012-06. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
