Psychrolutidae – Wikipedia, wolna encyklopedia

Psychrolutidae[1]
Gill, 1861
Przedstawiciel rodziny – Dasycottus setiger
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	skorpenokształtne
Podrząd	głowaczowce
Nadrodzina	Cottales[2]
Rodzina	Psychrolutidae
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Psychrolutidae – rodzina ryb promieniopłetwych z rzędu skorpenokształtnych (Scorpaeniformes). Obejmuje morskie ryby głębinowe występujące w wodach wszechoceanu. Zwierzęta te mogą być bezłuskie, jak i z płytkami kostnymi. Wg bazy danych Catalog of Fishes Eschmeyera do rodziny przynależy 10 rodzajów, które skupiają łącznie 42 gatunki. Jeden z przedstawicieli rodziny, Psychrolutes marcidus (znany jako blobfish), stał się w 2013 roku popularnym memem internetowym ze względu na swój oryginalny wygląd.

Taksonomia tych ryb wydaje się zawiła, a to z powodu danych różnych źródeł – niektóre źródła uznają 42 gatunki zgrupowane w 10 rodzajach^[2], a inne 30 gatunków (i więcej) w ośmiu rodzajach^[3]. Ponadto niektóre źródła, jak FishBase, traktują tę rodzinę jako przedstawicieli okoniokształtnych (Perciformes)^[2], inne zaliczają ją do skorpenokształtnych (Scorpaeniformes)^[3]. W pośmiertnie wydanym 5 woluminie „Fishes of the World” Josepha Schieser Nelsona rozpoznaje się 2 podrodziny (stan na rok 2016): Psychrolutinae oraz Cottunculinae^[4] (która czasem jest traktowana jako odrębna rodzina, co zostało zweryfikowane przez Nelsona^[3]). Poniżej został przedstawiony podział według pracy Nelsona^[4][5]:

• podrodzina Cottunculinae Regan, 1913:
  • Ambophthalmos K. L. Jackson & J. S. Nelson, 1998,
  • Cottunculus Collett, 1876,
  • Dasycottus T.H. Bean, 1890,
  • Eurymen Gilbert & Burke, 1912,
  • Malacocottus T.H. Bean, 1890,
• podrodzina Psychrolutinae Günther, 1861:
  • Ebinania Sakamoto, 1932,
  • Gilbertidia Berg, 1898,
  • Neophrynichthys Günther, 1876,
  • Psychrolutes Günther, 1861.

Zdaniem Eschmeyera rodzaj Gilbertidia jest synonimem Psychrolutes^[6], ale FishBase proponuje uznawać te oba rodzaje za odrębne^[7].

Według bazy danych Catalog of Fishes (CAS) Williama Neila Eschmeyera, Ronalda Fricke oraz Richarda van der Laana część rodzajów przynależnych do głowaczowatych (Cottidae) powinna zostać przeniesiona właśnie do rodziny Psychrolutidae, co czyniłoby tą pierwszą typowo słodkowodną. CAS rozpoznaje więc sześć podrodzin: Psychrolutinae, Myoxocephalinae, Radulininae, Triglopinae, Oligocottinae, Icelinae^[8]. Wedle tych samych danych rodzina również jest przydzielana do okoniokształtnych^[8]. Poniżej przedstawiono podział według CAS^[9][8]:

• podrodzina Psychrolutinae Günther, 1861:
  • Alcichthys Jordan & Starks, 1904
  • Ambophthalmos Jackson & Nelson, 1998
  • Andriashevicottus Fedorov, 1990
  • Antipodocottus Bolin, 1952
  • Archistes Jordan & Gilbert, 1898
  • Artediellichthys Fedorov, 1973
  • Artediellina Taranetz 1941
  • Artedielloides Soldatov, 1922
  • Artediellus Jordan, 1885
  • Ascelichthys Jordan & Gilbert, 1880
  • Astrocottus Bolin, 1936
  • Atopocottus Bolin, 1936
  • Bero Jordan & Starks, 1904
  • Bolinia Yabe, 1991
  • Chitonotus Lockington, 1879
  • Cottiusculus Jordan & Starks, 1904
  • Cottunculus Collett, 1875
  • Daruma Jordan & Starks, 1904
  • Dasycottus T.H. Bean, 1890
  • Ebinania Sakamoto, 1932
  • Eurymen Gilbert & Burke, 1912
  • Gilbertidia Berg, 1898
  • Leiocottus Girard, 1856
  • Lepidobero K. J. Qin & X. B. Jin, 1992
  • Malacocottus T.H. Bean, 1890
  • Micrenophrys Andriashev, 1954
  • Neophrynichthys Günther, 1876
  • Ocynectes Jordan & Starks, 1904
  • Phallocottus Schultz, 1938
  • Phasmatocottus Bolin, 1936
  • Pseudoblennius Temminck & Schlegel, 1850
  • Psychrolutes Günther, 1861
  • Radulinopsis Soldatov & Lindberg , 1930
  • Ricuzenius Jordan & Starks, 1904
  • Ruscarius Jordan & Starks, 1895
  • Sigmistes Rutter, 1898
  • Stelgistrum Jordan & Gilbert, 1898
  • Synchirus T.H. Bean, 1890
  • Taurocottus Soldatov & Pavlenko, 1915
  • Thyriscus Gilbert & Burke, 1912
  • Trichocottus Soldatov & Pavlenko, 1915
  • Triglops Reinhardt, 1830
  • Vellitor Jordan & Starks, 1904
  • Zesticelus Jordan & Evermann, 1896
• podrodzina Myoxocephalinae Gill, 1908:
  • Argyrocottus Herzenstein, 1892
  • Enophrys Swainson, 1839
  • Megalocottus Gill, 1861
  • Microcottus Schmidt, 1940
  • Myoxocephalus Tilesius, 1811
  • Porocottus Gill, 1859
  • Taurulus Gratzianov, 1907
• podrodzina Oligocottinae Hubbs, 1926:
  • Artedius Girard, 1856
  • Clinocottus Gill, 1861
  • Furcina Jordan & Starks, 1904
  • Icelinus Jordan, 1885
  • Oligocottus Girard 1856
  • Orthonopias Starks & Mann, 1911
  • Stlengis Jordan & Starks, 1904
• podrodzina Icelinae Jordan, 1923:
  • Chitonotus Lockington, 1879
  • Gymnocanthus Swainson, 1839
  • Icelus Krøyer, 1845
  • Rastrinus Jordan & Evermann, 1896
• podrodzina Radulinae Taranetz, 1941:
  • Asemichthys Gilbert, 1912
  • Radulinus Gilbert, 1890

Nazwa Psychrolutidae pochodzi z języka greckiego, konkretnie od słowa psychroluteo, i oznacza „brać zimną kąpiel”^[2].

Relacje filogenetycznej między rodzinami głowaczowców (Cottoidei) wciąż nie zostały jednoznacznie wyjaśnione, co przekłada się na skomplikowaną systematykę tego podrzędu ryb^[10]. W 2014 roku W. Leo Smith i Morgan S. Busby zbadali m.in. histony (H3), cytochrom b, MT-RNR1, aby dokładnie sprawdzić relacje między rodzinami^[10]. Określoną w ten sposób filogenezę wykorzystano do stworzenia poprawionej systematyki, zgodnej z dostępnymi danymi molekularnymi i morfologicznymi. Rozpoznaje się w niej sześć rodzin: Agonidae, Cottidae, Jordaniidae, Psychrolutidae, Rhamphocottidae i Scorpaenichthyidae^[10]. Autorzy, podobnie jak Eschmeyer, zaliczają większość rodzajów ryb morskich będących przedtem w rodzinie głowaczowatych do Psychrolutidae, dodając do rodziny również rodzaj Bathylutichthys^[10]. W efekcie badań autorzy uzyskali drzewo filogenetyczne^[10] sugerujące, że Psychrolutidae stanowią takson siostrzany wobec Cottidae, co zostało zaprezentowane poniżej:

Wody wszechoceanu: występują w Pacyfiku, Oceanie Indyjskim i Atlantyku^[2]. Zamieszkują głębsze partie litoralu, a nawet głębiny do głębokości 2800 m (są to ryby bentosowe, żyją np. blisko szelfu kontynentalnego^[3]); nie są znani przedstawiciele słodkowodni lub występujący w wodach brachicznych^[2]. Preferują raczej wody chłodne^[3].

Największe gatunki dorastają do 65 cm długości całkowitej (TL)^[2], inne źródła podają, że największe taksony mierzą do 50 cm TL^[3]. Zwierzęta pod względem kształtu ciała wyglądają jak kijanki^[3].

Niektóre posiadają bezłuskie ciało, inne okrywają tarczki kostne z wszelkimi wypukłościami^[2]. Odległość między oczami (ang. interorbital space) jest większa niż średnica oka. Linia boczna jest w przeciwieństwie do innych ryb skrócona z 20 porami^[2]. Płetwa brzuszna ma 1 promień twardy i 3 promienie miękkie. Płetwa grzbietowa przeważnie ciągła, jej pierwsza część posiada twarde promienie, częściowo pokryte skórą^[2]. Promienie branchiostegalne (ang. branchiostegals) w liczbie siedmiu^[2]. Brak zębów na łukach podniebiennych (ang. palatine teeth), a zęby na kości lemieszowej (ang. vomer teeth) mogą występować lub nie^[2]. Łuki skrzelowe dobrze rozwinięte^[2], występują na nich równomiernie ułożone zęby gardłowe, pomagające w procesie chwytania i zjadania ofiar^[11]. Kręgi obecne w liczbie 28–38^[2]. Pierścienie kości zaoczodołowej występują, często występuje jeden albo dwa^[2].

Jeden z przedstawicieli rodziny, Psychrolutes marcidus, jest dobrze przystosowany do życia w morskich głębinach – dzięki swojej strukturze ciała stworzenie potrafi zachować kształt w warunkach, które zmiażdżyłyby zwierzęta żyjące na płytszych wodach i lądowe, jednak różnica ciśnień pomiędzy wodami płytszymi i głębinami sprawia, że ciało ryby po wyciągnięciu z wody się zniekształca – zmienia ubarwienie, a sama struktura skóry staje się galaretowata. Przez swój wygląd stała się w 2013 roku popularnym memem internetowym^[12].