Rajsk – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rajsk

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	bielski
Gmina	Bielsk Podlaski
Sołectwo	Rajsk[2]
Wysokość	133-145 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	169[3][4]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	17-100[5]
Tablice rejestracyjne	BBI
SIMC	0023811[6]
Położenie na mapie Polski Rajsk
Położenie na mapie województwa podlaskiego Rajsk
Położenie na mapie powiatu bielskiego Rajsk
Położenie na mapie gminy wiejskiej Bielsk Podlaski Rajsk
52°50′44″N 23°09′10″E/52,845556 23,152778[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Rajsk

Rajsk – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Bielsk Podlaski^[6][7].

Rajsk to dawna wieś królewska, która w 1795 roku znajdowała się w starostwie bielskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego^[8].

Pierwsze dokumenty mówiące o istnieniu parafii w Rajsku datuje się na 1570, a o istnieniu cerkwi na 1671. Wtedy to, według legendy, na uroczysku Głowkowo w Chrabołowskim Lesie objawił się obraz Matki Boskiej. Według legendy^[9], ikonę nakazał sobie sprowadzić właściciel pobliskiego folwarku Stołowacz – Gołdek, jednak gdy wieziono ją wozem przez Rajsk, woły zatrzymały się i nie dało się ich zmusić do ruszenia. Potraktowano to jako znak, że obraz ma tam pozostać, a Gołdek wybudował w Rajsku cerkiew drewnianą pod wezwaniem Matki Bożej Cierpiącej. W 1875 wybudowano cerkiew murowaną. Ikona zaginęła bez śladu podczas bieżeństwa.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 341 osób, wśród których 322 było wyznania prawosławnego, 15 rzymskokatolickiego, a 4 mojżeszowego. Jednocześnie 196 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 145 białoruską. Było tu 71 budynków mieszkalnych^[10].

16 czerwca 1942 roku, w czasie okupacji niemieckiej, wieś została spacyfikowana. W odwecie za atak sowieckich partyzantów na niemiecki samochód osobowy funkcjonariusze Gestapo i żandarmerii rozstrzelali 149 osób. Ofiarami byli mężczyźni powyżej 16. roku życia oraz kobiety, których mężowie i synowie byli nieobecni we wsi. Wieś i jej kolonie zostały doszczętnie spalone; zniszczeniu uległy wszystkie domy i zabudowania gospodarcze, a także cerkiew i kaplica cmentarna. Niemcy wycieli nawet drzewa oraz zniszczyli studnie i biegnącą przez wieś brukowaną drogę. Pacyfikację Rajska zarządził osobiście Dowódca SS i Policji w Okręgu Białystok SS-Standartenführer Werner Fromm. W 1962 roku ofiary pacyfikacji upamiętniono pomnikiem. Rajsk odznaczono także Krzyżem Grunwaldu III klasy^[11]. Zbrodnię w Rajsku upamiętnia także pomnik prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny zabitych i zaginionych w latach 1939–1956 w Białymstoku.

 Osobny artykuł: Pacyfikacja wsi Rajsk.

W latach 60. XX w. w pobliżu wsi odkryto złoża metali, m.in. uranu.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

• Parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła, nr rej.:A-14 z 11.11.2000^[12], wybudowana w 1912 w odległej o 300 km wsi Poturzyn, przewieziona do Rajska w 1962 po wyludnieniu prawosławnych z Poturzyna w trakcie Akcji „Wisła”^[9].
• Cmentarz prawosławny z kaplicą św. Paraskiewy.

Prawosławni mieszkańcy wsi należą do miejscowej parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła, a wierni kościoła rzymskokatolickiego do parafii Matki Bożej z Góry Karmel w Bielsku Podlaskim^[13].

W okolicach Rajska znajdują się największe w Polsce złoża rud zawierających uran; jego zawartość wstępnie oszacowano na ponad 88 tys. ton prognozowanych^[14].

• 
  Pomnik ofiar pacyfikacji Rajska (zdjęcie zrobiono dzień po 70. rocznicy pacyfikacji)
• 
  Parafialna cerkiew prawosławna Świętych Apostołów Piotra i Pawła, przeniesiona w 1962 z Poturzyna na Zamojszczyźnie
• 
  Kaplica św. Paraskiewy na cmentarzu prawosławnym

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1973)^[15]

• Rajsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 499 .
• Rajsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 538 .