Roman Umiastowski – Wikipedia, wolna encyklopedia
podpułkownik dyplomowany piechoty | |
Data i miejsce urodzenia | 10 lutego 1893 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 29 grudnia 1982 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | Armia Imperium Rosyjskiego, |
Jednostki | Sztab Naczelnego Wodza (1939) |
Stanowiska | szef propagandy |
Główne wojny i bitwy | |
Późniejsza praca | |
Odznaczenia | |
Roman Umiastowski, ps. „Zawada”[1], „Bolesław Żarnowiecki” (ur. 10 lutego 1893[a] w Warszawie, zm. 29 grudnia 1982 w Londynie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, historyk wojskowości, geograf, powieściopisarz.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 10 lutego 1893 w rodzinie Filipa (1859–1923) i Florentyny z Arabskich (1860–1922)[3][1][4]. Był starszym bratem Stefana (ur. 1895), porucznika kawalerii Wojska Polskiego, odznaczonego Krzyżem Niepodległości[5].
W 1914 ukończył naukę w Gimnazjum Mariana Rychłowskiego w Warszawie[6]. W szkole średniej działał konspiracyjnie w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”[7] oraz w skautingu[8]. Prowadził przyszłą 16 Warszawską Drużynę Harcerzy przy Szkole Realnej im. Stanisława Staszica, a następnie 25 Warszawską Drużynę Harcerską przy Gimnazjum Wojciecha Górskiego[9]. W latach 1914–1918 służył w armii rosyjskiej[8]. W 1915 ukończył 2 Mikołajewską Szkołę Wojskową w Kijowie[8]. W okresie I wojny światowej walczył w Besarabii, na Bukowinie i w Karpatach Wschodnich[7]. Następnie brał udział w walkach na Białorusi jako żołnierz Korpusu Wschodniego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego[7].
W 1918 ochotniczo wstąpił do Legii Akademickiej, uczestniczył w odsieczy Lwowa i został ranny na polu walki[7]. W Legii Akademickiej był najpierw dowódcą batalionu, a później kompanii karabinów maszynowych[10]. Następnie, w stopniu porucznika, został skierowany do szkolnictwa wojskowego, gdzie wykładał geografię i historię sztuki wojennej[7].
W latach 1922–1923 był słuchaczem Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1923, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział na stanowisko szefa sztabu zastępcy Inspektora Armii Nr I[11]. Rok później zajmował stanowisko IV referenta w Inspektoracie Armii Nr I w Wilnie. Inspektorem armii był wówczas gen. dyw. Edward Śmigły-Rydz, a referentami: płk SG Władysław Bortnowski, ppłk SG Wincenty Kowalski, ppłk SG Stanisław Świtalski i mjr SG Leon Koc. Będąc słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, a następnie oficerem sztabu, pozostawał oficerem nadetatowym 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. Staż liniowy odbył w 18 Pułku Piechoty w Skierniewicach na stanowisku dowódcy III batalionu[12]. Z dniem 24 października 1926 został przydzielony do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko oficera sztabu inspektora armii gen. dyw. Józefa Rybaka[13].
W 1928 był wykładowcą w Wyższej Szkole Wojennej. 5 listopada 1928 ogłoszono jego przeniesienie do 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu na stanowisko szefa sztabu[14]. We wrześniu 1930 został przeniesiony do 84 Pułku Strzelców Poleskich w Pińsku na stanowisko dowódcy batalionu[15]. W marcu 1932 został przeniesiony do 28 Pułku Strzelców Kaniowskich w Łodzi na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[16][17]. Od września 1937 do marca 1939 dowodził 37 Łęczyckim Pułkiem Piechoty w Kutnie[18].
Podczas kampanii wrześniowej był szefem propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza, powołany na to stanowisko pismem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 23 marca 1939[19]. Przybył do Warszawy pod koniec sierpnia 1939[19]. 6 września 1939, krótko przed północą, wezwał przez radio mieszkańców Warszawy do udziału w budowie barykad i umocnień wobec bezpośredniego zagrożenia miasta przez Niemców[20]. Jednocześnie wezwał wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, a niepowołanych dotychczas do wojska, do bezzwłocznego opuszczenia stolicy i udania się na wschód, gdzie mieli zostać zmobilizowani[21]. Apel ten wywołał panikę; jeszcze przed świtem 7 września tysiące osób zaczęło opuszczać miasto w kierunku wschodnim[21]. Umiastowski został odwołany z funkcji szefa propagandy przez gen. Waleriana Czumę, który powołał na jego miejsce Wacława Lipińskiego[22].
9 września 1939 Roman Umiastowski został ewakuowany z Warszawy do Brześcia, gdzie opracowywał komunikaty informacyjne, nadawane do 16 września przez rozgłośnie radiowe w Baranowiczach i Wilnie[23]. 18 września 1939 opuścił Polskę, przekraczając granicę rumuńską w Kutach[24]. Po dotarciu do Francji przez krótki okres sprawował funkcje dowódcze w polskim obozie szkoleniowym Camp de Coëtquidan, lecz 11 października 1939 został zdjęty ze stanowiska i pozostawiony bez przydziału, po czym 18 kwietnia 1940 umieszczony w Ośrodku Oficerskim w Cerizay[23]. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii przebywał od sierpnia 1940 w Stacji Zbornej Oficerów Rothesay[25].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego był ściśle związany z tzw. obozem belwederskim, napisał panegiryk na cześć Józefa Piłsudskiego (Józef Piłsudski – twórca wojska, Warszawa 1938)[24]. W marcu 1942 gen. Izydor Modelski zwrócił się do władz brytyjskich o „natychmiastowe usunięcie” z terenu Wielkiej Brytanii grupy groźnych przeciwników politycznych gen. Władysława Sikorskiego (m.in. Stefana Dąba-Biernackiego, Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i innych); na liście tej znalazł się również Roman Umiastowski, jednak do deportacji nie doszło[23].
Publikował książki poświęcone geografii wojennej i geopolityce[3]. Powieściopisarz, pod pseudonimem „Bolesław Żarnowiecki” wydał dwie powieści science fiction, Rok 1974 (Toruń 1927) i Rok 1975 (Warszawa 1928), opowiadające o sojuszu polsko-francusko-czesko-japońskim. Myśl techniczna powieści była nowatorska, zawierały się w niej „fototelefon”, „latające torpedy sterowane radiem”, działa nasłuchowe i pancerze piechoty. Innym wątkiem była broń zatrzymująca samoloty w locie i „awiomatki” (lotniskowce). W 1933 ukazała się jego książka Wśród trujących mgieł: opowieści o wojnie gazowej (Warszawa 1933), będąca „montażem pamiętnikarskim” mówiącym o stosowaniu gazów bojowych w okresie I wojny światowej, szczególnie zaś w czasie bitwy nad Rawką[26]. Znał języki niemiecki, rosyjski, francuski i angielski; opiniował książki autorów estońskich[24]. Tłumaczył z języka angielskiego (Thomas M. Johnson, W sieciach szpiegostwa, Warszawa 1935)[27]. W 2009 opublikowano jego Dziennik wojenny 18 IX 1939 – 19 IX 1945 (Warszawa 2009, ISBN 978-83-7181-544-7).
Po zakończeniu II wojny światowej, w czasie pobytu na emigracji w Londynie, był antykwariuszem i kolekcjonerem[24]. W latach 1958–1982 prowadził „Antykwariat Polski” (1 Fountain Drive, London SW19, czynny do 1983), specjalizujący się w książkach, rękopisach, mapach, rycinach, fotografiach i wszelkich materiałach związanych z Polską i Litwą[28]. 25 lutego 1956 otrzymał obywatelstwo brytyjskie[29].
W 1983 Joanna Umiastowska, wdowa po Romanie Umiastowskim, zgodnie z jego wolą tymczasowo zdeponowała w Muzeum Polskim w Rapperswilu cenną kolekcję ponad 500 egzemplarzy starych map, książek i rycin, głównie poloników z XVII, XVIII i XIX wieku, gromadzoną przez 30 lat[30]. Opis kolekcji Romana Umiastowskiego został opublikowany w książce Polska cała: katalog starych książek, map i rycin XV–XIX wieku Polski dotyczących: w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu z kolekcji Romana Umiastowskiego (Rapperswil 1991), a także w pracy Cartographia Rappersviliana Polonorum: katalog zbiorów kartograficznych Muzeum Polskiego w Rapperswilu (Rapperswil 1995)[30]. W skład zbioru wchodziły m.in. drugie wydanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (Bazylea 1565), sześć dzieł Jana Heweliusza i pierwsze wydanie kroniki Marcina Kromera De origine et rebus gestis Polonorum (Bazylea 1558)[30]. W 1991, po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, kolekcja Romana Umiastowskiego została przewieziona do Warszawy[24]. Jego archiwum z lat 1939–1969 zdeponowano w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce[31].
Po śmierci Romana Umiastowskiego urnę z jego prochami nielegalnie przewieziono do Polski i 3 stycznia 1983 pochowano w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[24] (kwatera 305-2-5,6)[4].
Roman Umiastowski był żonaty ze Stanisławą Borzęcką[32], w późniejszym okresie z Joanną Aldridge-Umiastowską[31]. Jego młodszy syn, Jan Kazimierz Umiastowski (1920–1944), poległ 12 maja 1944 w bitwie o Monte Cassino[24], w której uczestniczył jako podporucznik 5 Wileńskiej Brygady Piechoty[33], oficer łącznikowy Kwatery Głównej Brygady[34][35]. Został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino[33], a w 1947 roku ukazały się w Londynie jego wspomnienia Przez kraj niewoli: wspomnienia z Litwy i Rosji z lat 1939–1942[35]. Roman Umiastowski zadedykował pamięci syna książkę Russia and the Polish Republic 1918–1941 (Londyn 1945)[35].
Awanse
[edytuj | edytuj kod]- kapitan – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
- major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 106 lokatą w korpusie oficerów piechoty
- podpułkownik – 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 6 lokatą w korpusie oficerów piechoty
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Niepodległości (3 maja 1932)[36][1]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1926)[37][38]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie, 1921)[39][40]
- Złoty Krzyż Zasługi (25 maja 1939)[41]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[32]
- Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)[42]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[32]
Publikacje książkowe
[edytuj | edytuj kod]- Terytorium Polski pod względem wojskowym, Część wstępna i pierwsza, Warszawa 1921
- Podstawy obrony państwa. I – Przyrodzone podstawy obrony państwa. II – Zagadnienia komunikacji z punktu widzenia obrony państwa, Warszawa 1922
- Geografia wojenna Rzeczypospolitej Polskiej i ziem ościennych, Warszawa 1924
- Granice polityczne, naturalne i obronne w czasie pokoju i wojny, Kraków–Dębniki 1925
- Rok 1974. Powieść z czasów przyszłych, Toruń 1927 (pod pseudonimem Bolesław Żarnowiecki)
- Rok 1975. Powieść z czasów przyszłych, Warszawa 1928 (pod pseudonimem Bolesław Żarnowiecki)
- Morze jako źródło bogactwa narodu, Warszawa 1928
- Ludzie morza. Wojna na powierzchni wód (z pamiętników i dokumentów wybrał i zestawił Roman Umiastowski), Warszawa 1928
- Wśród trujących mgieł: opowieści o wojnie gazowej (z pamiętników i dokumentów wybrał Roman Umiastowski), Warszawa 1933
- Thomas M. Johnson, W sieciach szpiegostwa (przekład i przedmowa Roman Umiastowski), Warszawa 1935
- Ludzie przestworza. Życie i walki lotników wielkiej wojny (z pamiętników i dokumentów wybrał Roman Umiastowski), Warszawa 1936
- Legion 10 tysięcy, Warszawa 1936
- Las naszą obroną, Warszawa 1937
- Józef Piłsudski – twórca wojska, Warszawa 1938
- 12 mil do Warszawy... 30 mil do Paryża, Edynburg–Londyn 1941
- Bitwa polska. Przygotowanie i przebieg wojny polsko-niemieckiej w roku 1939, Londyn 1942
- Russia and the Polish Republic 1918–1941, Londyn 1945
- Poland, Russia and Great Britain 1941–1945, Londyn 1946
- Dziennik wojenny 18 IX 1939 – 19 IX 1945, Warszawa 2009
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-05-17].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934, s. 24.
- ↑ a b Eberhardt 2014 ↓, s. 148.
- ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: UMIASTOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-04-13] .
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-05-17].
- ↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1914. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2020-09-24].
- ↑ a b c d e Eberhardt 2014 ↓, s. 149.
- ↑ a b c Żukowski 2008 ↓, s. 390.
- ↑ Roman Umiastowski. 16wdh.pl. [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Żukowski 2008 ↓, s. 391.
- ↑ Dziennik Personalny Nr 63 z 27.09.1923 r., s. 587.
- ↑ Lista oficerów SG 1925 ↓, s. 11.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 14 października 1926, s. 355.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928, s. 355.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930, s. 295.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 232.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24, 558.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 1, 592.
- ↑ a b Żukowski 2008 ↓, s. 392.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 33. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ a b Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 34. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 27. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ a b c Rafał Habielski. Polskie Radio we wrześniu 1939 r. i w okresie poprzedzającym wybuch wojny, w zeznaniach złożonych przed Wojskowym Trybunałem Orzekającym oraz Komisją Powołaną w Związku z Wynikiem Kampanii Wojennej 1939 r., Część 1. „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”. XXVIII, 4, s. 97, 1989. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. ISSN 0137-2998.
- ↑ a b c d e f g Eberhardt 2014 ↓, s. 155-157.
- ↑ Dowództwo Stacji Zbornej Oficerów Rothsay, rozkaz dzienny nr 1, 25 sierpnia 1940, s. 2.
- ↑ Wśród trujących mgieł gazowych, „Wiadomości Literackie”, X (18), 23 kwietnia 1933, s. 3 .
- ↑ Thomas Marvin Johnson, „W sieciach szpiegostwa” (Our secret war). worldcat.org. [dostęp 2021-04-15].
- ↑ Andrzej Kłossowski, Wojciech Zalewski: Dealers of Polish and Russian Books Active Abroad 1918 to Present: A Contribution to the History of Book Trade. Warsaw, Stanford: The National Library in Warsaw, Stanford University Libraries, 1990, s. 79. OCLC 168899811.
- ↑ Naturalisation. „The London Gazette”. 40753, s. 2166, 13 April 1956. London.
- ↑ a b c Anna Tomczak. Dary cenne i bezcenne – z dziejów zbiorów Muzeum Polskiego w Rapperswilu. „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”. 2010, z. XI, s. 113–115, 2010. Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. ISSN 1898-4630.
- ↑ a b Zespół archiwalny nr 102. Archiwum Pułkownika Romana Umiastowskiego 1939–1969. pilsudski.org. [dostęp 2021-04-13].
- ↑ a b c Łoza 1938 ↓, s. 765.
- ↑ a b Jan Kazimierz Umiastowski. cmpi.fondazionemm2c.org. [dostęp 2021-04-15].
- ↑ Kwatera Główna 5 Wileńskiej Brygady Piechoty. krzyz.montecassino.eu. [dostęp 2022-05-22].
- ↑ a b c Jan Kazimierz Umiastowski: Przez kraj niewoli: wspomnienia z Litwy i Rosji z lat 1939–1942. Londyn: Biblioteka Pamiętników, 1947, s. 3, 8.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 109, poz. 142 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 729 „za zasługi na polu nauki wojskowej i wyszkolenia korpusu oficerskiego”.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2033 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 40, poz. 1854, s. 1556)
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2105 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1755)
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 121, poz. 282 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 607 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej i krzewienie czytelnictwa w wojsku”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Lista oficerów Sztabu Generalnego (stan z dnia 31 grudnia 1925 roku). Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1926.
- Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Przemysław Marcin Żukowski: Kontrowersje wokół działalności ppłk. dypl. Romana Umiastowskiego we wrześniu 1939. W: Polska bez Marszałka. Dylematy obozu piłsudczykowskiego po 1935. Krzysztof Kania (red.) Mariusz Wołos (red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
- Piotr Eberhardt. Roman Umiastowski: zapomniany polski geograf. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”. 17 (2014), s. 147–160, 2014. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. ISSN 0208-6050.