Rygweda – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2020-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Rygweda (sanskryt ऋग्वेद, trl. ṛgveda, ang. Rigveda) – jedna z sanhit (zbiorów) wchodząca w skład wed, najstarszy zabytek literacki indoaryjski^[1], niejednolity treściowo i chronologicznie.

W roku 2007 wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata^[2].

Najstarsze znane cywilizacji zachodniej hymny Rygwedy mogły powstać około XIV wieku p.n.e., jeszcze przed wejściem Ariów do Indii. Miejscem powstania części tekstu mógł być Afganistan^[3]. Główny zrąb powstał prawdopodobnie później, już na wschodnich terenach Pendżabu. Wniosek ten wysnuto na podstawie analizy nazw geograficznych występujących w treści.

Składa się z 1028 hymnów (sukta – dosłownie: ‛dobrze powiedziane’), zgromadzonych w 10 kręgach (mandala). Średnio hymn ma około 10 strof, najdłuższy ma ich 58, najkrótszy tylko jedną. Tylko pierwsza i ostatnia mandala zawierają taką samą liczbę hymnów.

Najstarsza część to mandale od drugiej do siódmej – tzw. mandale rodzinne (ponieważ tradycja przypisuje je określonym rodom wieszczów). We wszystkich tych mandalach hymny ułożone są w tym samym porządku: pierwsze są skierowane do Agniego, następne do Indry, a kolejne do pozostałych bóstw wedyjskich. Hymny są ułożone według liczby strof i według długości metrum (od najdłuższego).

Następnie powstała druga część (od 51. hymnu) mandali pierwszej, która zawiera 9 krótkich zbiorów różnych autorów, potem pierwszą część pierwszej mandali oraz mandala ósma – obie są bardzo zbieżne w treści. Następnie dodano mandalę dziewiątą – bardzo jednorodną pod względem treści – wszystkie hymny skierowane są do Somy. Na końcu włączono mandalę dziesiątą, która różni się od wcześniejszych treścią i formą – wiele jej hymnów napisano w formie dialogów, a w treści uwidaczniają się zmiany w panteonie (pojawiają się nowe bóstwa), pojawiają się spekulacje filozoficzne dotyczące natury i powstania wszechświata, opisy innych rytuałów niż ofiara wedyjska. Do mandali ósmej dodano później osobno numerowane hymny (valakhilja).

Rygweda zachowała się w dwóch postaciach:

• sanhitapatha – normalny tekst
• padapatha – tekst nieuwzględniający zmian sandhi oraz zawierający analizę złożeń; tekst ten powstał dla celów dydaktycznych i praktycznych (ułatwia zapamiętanie hymnów)

Hymny Rygwedy są metryczne, ale bez rymów. Najczęstsze rodzaje metrum to: trisztubh, gajatri, dźagati oraz anusztubh, zwany też śloką. Te same miary występują w Aweście (zobacz: zaratusztrianizm).

Rygweda jest przede wszystkim księgą kapłańską. W znacznej mierze służyła celom liturgicznym i obrzędowym. Wedle tradycji jej teksty miał w trakcie ofiary wedyjskiej recytować hotar – kapłan zapraszający bogów do udziału w obrządku. Hymny jako utwory religijne i poetyckie niewiele mówią o wydarzeniach swojej epoki, ale odsłaniają obraz ówczesnej kultury, wierzeń, systemu etycznego oraz pozwalają odtworzyć zasięg ekspansji Ariów na terenie Indii.

Większość tekstów Rygwedy to hymny do bóstw, które zawierają zaproszenie do wzięcia udziału w ofierze, głoszą chwałę bogów, wymieniają ich imiona i epitety, funkcje i atrybuty oraz zawierają prośby do bóstw. Wiele z nich wspomina ważne legendy oraz mity (ale nie przytacza ich w całości), np. opowieść o zabiciu przez Indrę demona Wrytry. Różne elementy świata natury są w Rygwedzie deifikowane (np. jutrzenka w osobie bogini Uszas, ogień w postaci boga Agniego itd.).

Jedna z najsłynniejszych izolowanych strof Rygwedy to gajatri, najświętsza i najważniejsza mantra wedyjska, modlitwa skierowana do Sawitara, bóstwa łączonego ze słońcem (mandala 3, hymn 69, strofa 10). Jest nieodzownym elementem codziennego rytuału porannego ortodoksyjnych hindusów.

W mandali dziesiątej pojawiają się zaczątki spekulacji filozoficznych, które kontynuowane są w brahmanach i upaniszadach. Szczególnie znany jest hymn 129 – Nasadija (od pierwszych słów hymnu: „nāsadāsīn no sadāsīt tadānīm” – niebyt nie istniał; por. Parmenides). Odzwierciedla on kwintesencję monizmu w myśli indyjskiej.

Rygweda została skomponowana w staroindoaryjskim języku wedyjskim. Mimo że są w niej ślady niearyjskich wpływów językowych, w odróżnieniu od późniejszego sanskrytu jest zasadniczo jednolita językowo.

Pierwszym szerzej znanym komentatorem Rygwedy był Jaska (prawdopodobnie z VII–VI wieku p.n.e.), lecz wymienia on kilkunastu poprzedników. Najsłynniejszy komentarz to tekst Sajany z XIV wieku n.e.

Pierwsze informacje o Rygwedzie nauka zawdzięcza pracom Colebrooke’a (1805), pierwszym poważnym badaczem był Rudolf von Roth (1821–1895).

• Wedy

• Wybrane hymny Rygwedy w przekładzie Franciszka Michalskiego. sady.up.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-02)].
• Rygweda w tłumaczeniu Barbary Mikołajewskiej