Torczyn – Wikipedia, wolna encyklopedia

Torczyn
Торчин
	; Szkoła
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	łucki
Data założenia	1093
Populacja (2018); • liczba ludności	; 4601
Nr kierunkowy	+380 332
Kod pocztowy	45612
	Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Torczyn
	Położenie na mapie Ukrainy Torczyn
	50°45′49″N 24°59′55″E/50,763611 24,998611
	Multimedia w Wikimedia Commons

Torczyn (ukr. Торчин) – osiedle typu miejskiego w rejonie łuckim obwodu wołyńskiego Ukrainy, położone na Wołyniu.

Prywatne miasto duchowne położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[2]. W 1570 roku było własnością katolickich biskupów łuckich^[3].

Historia

Osada wspominana w latopisach już w 1093 roku pod nazwą Torczaka, gdy Połowcy zniszczyli ją i uprowadzili mieszkańców. Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1540 roku przywilejem króla Polski Zygmunta I Starego dla Jerzego Falczewskiego katolickiego biskupa łuckiego.

2 grudnia 1597 r. odbył się tutaj zjazd, na którym uzgodniono warunki unii brzeskiej. Swego czasu mieściła się tutaj letnia rezydencja łuckich biskupów rzymskokatolickich – niektórzy tutaj zmarli, jak np. Aleksander Benedykt Wyhowski, Stefan Bogusław Rupniewski.

W 1767 Torczyn był wymieniony jako źródło publikacji manifestu, zwanego odtąd jako Suplika torczyńska.

Torczyn był miejscem walk polsko-ukraińskich w 1919 r. Po jego zdobyciu – ówcześnie miasteczka zamieszkanego w większości przez ludność narodowości polskiej – w nocy z 6 na 7 marca 1919 roku ciężko ranny został ppłk. Leopold Lis-Kula. Zmarł z upływu krwi w Torczynie kilka godzin później. W 1936 w miejscowości odsłonięto pomnik Lisa-Kuli.

W II RP miejscowość była siedzibą gminy Torczyn. Większość mieszkańców stanowili Ukraińcy i Żydzi, Polacy byli mniej liczni^[4].

Od września 1939 roku pod kontrolą sowiecką. 25 czerwca 1941 roku zajęty przez Wehrmacht. Niemcy utworzyli w Torczynie getto dla Żydów miejscowych (około 1500 osób) oraz przesiedlonych z okolicznych wsi (ponad 500 osób). 23 sierpnia 1942 roku mieszkańców getta rozstrzelano na starym żydowskim cmentarzu. Zbrodni dokonało Sicherheitsdienst z Łucka z udziałem niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji^[5]. Według Siemaszków rozstrzeliwali ukraińscy policjanci^[4].

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku w Torczynie istniała 36-osobowa polska samoobrona dowodzona przez Wilhelma Goleniewicza. Przez miasteczko przewijali się polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wsi, którzy wyjeżdżali dalej do Łucka lub do Włodzimierza, czasem pod eskortą niemiecką. Na początku 1944 roku UPA spaliła w Torczynie kościół pw. Świętej Trójcy i św. Jana Chrzciciela. W miejscowości z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło 8 Polaków i 3 Ukraińców^[4].

W czasie okupacji niemieckiej mieszkający w Torczynie Polacy - Eugeniusz Kwiatkowski i Wacław Cyganowski oraz Ukraińcy - Adam Filipowski (Hryhorij Onyszczenko), Anatolij Krut, Marija Krut i Ołeksandr Krut, ukrywali Żydów, za co po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował ich tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[6]^[7]^[8]^[9]^[10].

W lutym 1944 roku Torczyn ponownie zajęła Armia Czerwona^[5].

W 1989 liczyło 4614 mieszkańców^[11].

Nowy kościół parafialny pw. Trójcy Świętej i św. Jana Chrzciciela został wzniesiony w latach 1995–1998 staraniem ks. Marka Gmitrzuka. Konsekracji nowej świątyni dokonał 14 września 1998 r. ordynariusz łucki bp Marcjan Trofimiak. W dniu 13 marca 2007 r. w Torczynie na terenie przykościelnym (dawny cmentarz katolicki) został pochowany ks. kan. Augustyn Mednis.

W 2000 na cmentarzu katolickim odsłonięto pomnik upamiętniający pomordowanych w rzezi wołyńskiej.

Zabytki

zamek^[12] - obecnie po zamku pozostała tylko nazwa uroczyska Zamczysko
gmach szkolny z czasów II RP

Urodzeni w Torczynie

Jacek Józef Rybiński – polski duchowny katolicki, ostatni opat klasztoru w Oliwie

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.16
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.
↑ Zbigniew Anusik, Własność ziemska w województwie wołyńskim w 1570 roku, w: Przegląd Nauk Historycznych R> X, nr 1, (2011), s. 33.
↑ ^a ^b ^c WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 644-645, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .
↑ ^a ^b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.984-985
↑ Kwiatkowski Eugeniusz. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
↑ Cyganowski Wacław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
↑ Filipowski Adam. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
↑ Krut Aleksander & Maria ; Son: Anatoly. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 58
↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII. Warszawa: 1880-1902, s. 405-406.

Bibliografia

Pułkownik Leopold Lis-Kula, Franciszek Demel i Wacław Lipiński z przedmową A.Piłsudskiej, Reprint wydania z 1932 r. Wyd. WRZG, Rzeszów 1990
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa, 1880–1902, ss. 405-406.

Linki zewnętrzne

Parafia katolicka w Torczynie
Torczyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 405 .

[1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.16

[2] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.

[3] Zbigniew Anusik, Własność ziemska w województwie wołyńskim w 1570 roku, w: Przegląd Nauk Historycznych R> X, nr 1, (2011), s. 33.

[siem-4] WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 644-645, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .

[holokost-5] Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.984-985

[6] Kwiatkowski Eugeniusz. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[7] Cyganowski Wacław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[8] Filipowski Adam. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[9] Krut Aleksander & Maria ; Son: Anatoly. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).

[10] Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 58

[11] Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу

[Geo-12] Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII. Warszawa: 1880-1902, s. 405-406.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Przynależność wojewódzka	woj. wołyńskie (1921–39)
Miasta	Czartorysk (do 1926) Kołki (do 1926) Łuck Ołyka (← od 1925) Rożyszcze Torczyn (do 1926)
Gminy wiejskie	Czaruków Kiwerce (od 1930) Kniahininek (od 1930) Kołki Miedwieże (do 1931) Nowy Czartorysk (od 1931) Ołyka (← od 1925) Poddębce Połonka Rożyszcze Silno Szczurzyn Torczyn Trościaniec