Workuta – Wikipedia, wolna encyklopedia

Workuta

Воркута

Workuta nocą
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Republika	Komi
Mer	Leonid Smietanin[1]
Populacja (2021) • liczba ludności	52 292[2]
Nr kierunkowy	82151
Kod pocztowy	169900
Tablice rejestracyjne	11
Położenie na mapie Komi Workuta
Położenie na mapie Rosji Workuta
67°30′N 64°02′E/67,500000 64,033333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Workuta (ros. Воркута; komi: Вӧркута, Vörkuta) – miasto w Rosji, w republice Komi, nad rzeką Workutą (dorzecze Peczory), 160 km na północ od koła podbiegunowego. Nazwa miasta pochodzi z języka nienieckiego, co można przetłumaczyć jako dużo niedźwiedzi.

Klimat Workuty – miejscowości położonej za kołem podbiegunowym jest subarktyczny, zdecydowanie przypominający klimat północno-syberyjski. Zima trwa 8 miesięcy i połączona jest z niskimi temperaturami oraz silnym, lodowatym wiatrem. W okresie grudnia i stycznia trwa noc polarna. Nie jest ona zbyt długa, lecz w dni zimowe naturalne światło słoneczne pojawia się na stosunkowo krótki czas.

Lato jest krótkie. Średnie temperatury lipca wynoszą około 14 stopni.

Miasto położone jest na terenie tundrowym. Brak lasów, występują jedynie pojedyncze, czasami gęsto poplątane zarośla złożone z karłowatej brzozy.

Wieczna zmarzlina rozmarza latem do głębokości kilkudziesięciu centymetrów. Cały teren jest wówczas silnie podmokły i zatorfiony. Poruszanie się w terenie możliwe jest wówczas jedynie w specjalnych, wysokich, nieprzemakalnych butach.

Plagą w okresie letnim są chmary komarów oraz jeszcze groźniejsze od nich bardzo agresywne meszki. Powodują one dotkliwe ukąszenia wszelkich nieosłoniętych fragmentów ciała. Twarz należy chronić przy pomocy tzw. nakomarników – rodzaju siatek przypominających osłony pszczelarskie.

Warunki życia codziennego ludzi w takich warunkach są bardzo uciążliwe; starają się oni, o ile to możliwe, opuścić nieprzyjazne tereny tundrowe.

Osadę założono w 1936 r. w ramach rozbudowy systemu sowieckich łagrów. Istnienie miejscowości związane było od początku z eksploatacją bogatych pokładów węgla. Rozbudowujące się osiedle prawa miejskie uzyskało w 1943 roku. Po stopniowej likwidacji obozów pracy starano się utrzymać wydobycie węgla. Jednakże wysokie koszty pracy najemnej w ekstremalnych warunkach spowodowały radykalny spadek opłacalności wydobycia. W latach dziewięćdziesiątych dochodziło do licznych strajków pracowniczych wywołanych zaległościami w wypłatach wynagrodzeń sięgającymi nawet jednego roku.

Sytuacja taka doprowadziła do masowego odpływu mieszkańców, trwającego również w chwili obecnej. Uległ on w ostatnim czasie znacznemu przyśpieszeniu. Część kopalń została porzucona. Maksymalną liczbę mieszkańców (115 tysięcy) miasto osiągnęło pod koniec lat osiemdziesiątych. W roku 2010 miasto liczyło 70,5 tysiąca mieszkańców. W ciągu czterech lat, do roku 2014 liczba ta zmniejszyła się do 61 618.

W latach 1938–1960 w okolicach Workuty znajdował się zespół kilkunastu obozów systemu Gułag, który chronologicznie nosił następujące nazwy:

• Workucko-Peczorski Poprawczy Obóz Pracy (Воркуто-Печорский ИТЛ),
• WorkutPieczŁag (Воркутпечлаг),
• Workutłag (Воркутлаг),
• a przed likwidacją WorkutStroj (Воркутстрой).

Więźniowie, wśród których było również tysiące Polaków, Niemców i Ślązaków, byli prawie jedyną siłą roboczą miejscowej gospodarki, a zwłaszcza zagłębia węgla kamiennego. Liczba przebywających tam więźniów ulegała czasowym zmianom, co było ściśle związane zarówno z nasilaniem się represji w Związku Radzieckim, jak i potrzebami gospodarki:

• na początku było ich 15 tysięcy (1938),
• pod koniec II wojny światowej – 45 tysięcy (1945),
• w szczytowym okresie – 73 tysiące (1951),
• pod koniec istnienia – 15 tysięcy (1960).

Do miejscowych łagrów trafiła też grupa ponad 250 Świadków Jehowy z Estońskiej SRR w ramach Operacji Północ.

• ks. Antoni Dilys
• Józef Galant
• hm. Józef Grzesiak „Czarny”
• Juliusz Jaszczuk
• Grażyna Lipińska
• Beata Obertyńska
• Leopold Pac Pomarnacki
• Henryk Panas
• Kazimierz Podrez
• Marian Teleszyński
• Jerzy Urbankiewicz
• kard. Kazimierz Świątek
• Mieczysław Zabierowski
• Jerzy Gajdziński^[3]

W lipcu 1953 w okolicach Workuty doszło do buntu więźniów w jednym z obozów. Według relacji Johna H. Noble, obóz w Workucie i wiele pobliskich obozów zostało całkowicie opanowane przez grupę 400 więźniów, którzy następnie podjęli wędrówkę ku oddalonej o tysiące kilometrów na zachód Finlandii, zanim zostali pojmani i straceni^[4]. We wszystkich obozach wojsko i siły bezpieczeństwa szybko przywróciły kontrolę. To wydarzenie zostało także wykorzystane w grze komputerowej Call of Duty: Black Ops.

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, drzewny oraz materiałów budowlanych^[5].

Do Workuty nie prowadzi żadna droga. Komunikację z resztą kraju zapewnia stacja kolejowa i port lotniczy. Szosa asfaltowa kończy się 800 km przed miastem. Kolejne 500 km pokonuje się drogą nieformalną, używaną przez samochody, ale nienaniesioną na mapę. Ostatnie trzysta kilometrów dojeżdża się do miasta bezdrożami, wzdłuż nasypu kolejowego. W 2011 odbyła się wyprawa samochodami terenowymi zorganizowana przez fascynatów z Torunia. We wrześniu 2012 wyprawę motocyklową do Workuty podjął motocyklista ze Śląska^[6].

• Flisiński, Wacław Stefan: Od łagrów Komi do winnic Italii, Wydawnictwo Lubelskie Lublin 1992
• Grzywacz, Bernard: Krąg Workuty, Archiwum Wschodnie Warszawa 2004
• Jendroszczyk, Piotr: Workuta – miasto na planie czaszki, Rzeczpospolita, 1 lutego 1999, [w:] [1]
• Kapuściński, Ryszard: Imperium, Czytelnik Warszawa 2008
• Kuklewicz, Barbara Anna: Workuta – Golgota Syberii, Sejny 2008
• BeataB. Obertyńska BeataB., W domu niewoli, AdamA. Szostkiewicz, Warszawa: Czytelnik, 2005, ISBN 83-07-03034-X, OCLC 749751948 . Brak numerów stron w książce
• Pietkiewicz, Tadeusz: Ju-651. Więzień łagrów Workuty, Norbertinum Lublin 2011, ISBN 978-83-7222-446-0.
• Smalewski, Jan Stanisław: Wyrok Workuta. Wywiad-rzeka z zesłańcem na Workutę Józefem Wojciechowskim, Instytut Pamięci Narodowej Wrocław 2007
• Смирнов, М.Б.: Система исправительно-трудовых лагерей в СССР 1928-1960, Memoriał/Zwenia Moskwa 1998, 600 s. (Smirnow, M.B.: System obozów resocjalizacji i pracy przymusowej w ZSRR 1928-1960), [w:][2]
• Świetlikowski, Paweł: Gulag Workuta: raport oficera Armii Krajowej, seria: „Biblioteka Zesłańca”, wyd. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Wrocław 1997
• Więźniowie Łagrów w rejonie Workuty, Fundacja Ośrodka KARTA Warszawa 1999, część I, ISBN 83-88288-10-5.
• Więźniowie łagrów w rejonie Workuty, Fundacja Ośrodka KARTA Warszawa, część II, ISBN 83-88288-90-3.
• MieczysławM. Zabierowski MieczysławM., W łagrach Uchty i Workuty, Kraków: Andrzej Zabierowski, 1999, ISBN 83-906637-3-2, OCLC 823594490 . Brak numerów stron w książce

• Historia Workutłagu w języku rosyjskim
• Zwięzła charakterystyka Workutłagu w języku rosyjskim