Gine-Bissau - Vikipedi

Gine-Bissau República da Guiné-Bissau (Portekizce) Gine-Bissau Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Portekizce: "Unidade, Luta, Progresso"   "Birlik, Mücadele, İlerleme"
Millî marş Portekizce: "Esta É a Nossa Pátria Bem Amada"   "Burası bizim sevgili ülkemiz"
Başkent ve en büyük şehir	Bissau 11°52′K 15°36′B / 11.867°K 15.600°B / 11.867; -15.600
Resmî dil(ler)	Portekizce
Tanınan bölgesel dil(ler)	Kreolce
Demonim	Gine Bissaulu
Hükûmet	Cumhuriyet
• Devlet başkanı Umaro Sissoco Embaló • Başbakan Rui Duarte de Barros
Tarihçe
• İlan 24 Eylül 1973 • Tanınma 10 Eylül 1974 • Ulusal Gün 24 Eylül
Yüzölçümü
• Toplam	36.125 km2 (136.)
Nüfus
• 2018 tahminî	1.874.303 (148..)
• Yoğunluk	46,9/km2 (154.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	4,248 milyar $ (164.)
• Kişi başına	2.340 $[1] (167..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	1,392 milyar $ (177.)
• Kişi başına	767 $[1] (169.)
Gini (2002)	35 orta
İGE (2019)	0.480[2] düşük · 175.
Para birimi	Batı Afrika CFA frangı (XOF)
Zaman dilimi	UTC+0 (GMT)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	245
İnternet alan adı	.gw

Gine-Bissau ya da resmî adı ile Gine-Bissau Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batı bölümünde bulunan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Senegal ve Gine oluşturmakta olup, ülkenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Bissau'dur.

Ülkenin ismi bir Tuareg kelimesi olan aginaw sözcüğünden gelmekte olup, sözcük siyahi anlamına gelmektedir. Bu kelimeden yola çıkarak ülke ismi siyahilerin yaşadığı ülke anlamında kullanılmaktadır. Ancak komşusu olan Gine ile aynı ismi taşımamak adına ülke isminin sonuna başkent Bissau adına eklenerek günümüzde de kullanılan Gine-Bissau ismi ortaya çıkmıştır.^[3]

Ülkenin toplamda sahip olduğu 724 km'lik sınırın 338 km'si kuzeyinde bulunan Senegal, 386 km'si ise doğusunda bulunan Gine devleti ile oluşmaktadır. Ülkenin ayrıca batısında bulunan Atlantik Okyanusunu 350 km'lik bir kıyısı mevcuttur.

Ülke toplamda 28.120 km²'si yeşil alan, 8.005 km²'si ise su alanı olmak üzere 36.125 km²'lik bir alana sahiptir. Afrika kıtası geneline bakıldığında Gine-Bissau bu veriler ile kıtanın küçük ülkelerinden biri konumundadır. Ülkenin iç kesimlerinde düz ovalar görülürken, bu alanlar kıyı kesimlerine doğru var olan erozyonun da etkisiyle bataklık alanlar ile birleşmektedir.

Ülkenin en yüksek dağı deniz seviyesinden 262 m yükseklikte bulunan Madina do Boé dağıdır. Ülke içerisindeki en önemli nehirleri ise Río Gêba, Río Cacheu ve Río Corubal nehirleri oluşturmaktadır. Ülkenin ana kara kıtası dışında sahip olduğu Bissagos Takımadaları toplamda 88 adet adadan oluşmaktadır.

Ülke genelinde tropikal bir iklim yaşanmaktadır. Yıl boyu nemli ve sıcak bir havaya sahip olan ülkede ortalama sıcaklık 24 °C 'dır. Özellikle Aralık ile Nisan ayları arasında Harmattan çöl rüzgarlarının da etkisi ile kurak bir dönem yaşanırken, Mayıs ayından Ekim ayı sonuna kadar yağmur yağmaktadır. Bu aylar içerisinde özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında yağmur şiddetini ve miktarını artırmaktadır.^[4]

Gine-Bissau'da son olarak 2009 yılında gerçekleştirilen sayım sonuçlarına göre 1,449,230 nüfus tespit edilmiştir. Bu güncel olarak son resmî sayım konumundadır. Gine-Bissau'da Temmuz 2022 tahmini nüfus bilgilerine göre ise 2,026,778 kişi yaşamaktadır.^[5] Bu nüfus sayısı ile ülke dünya genelinde 150. sırada yer almaktadır.

Gine-Bissau genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre nüfusun %63,55'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,08'i 65 yaş ve üzerindedir.^[5]

0-14 yaş: %43.17 (erkek 417,810/kadın 414,105)
15-24 yaş: %20.38 (erkek 192,451/kadın 200,370)
25-54 yaş: %30.24 (erkek 275,416/kadın 307,387)
55-64 yaş: %3.12 (erkek 29,549/kadın 30,661)
65 yaş ve üzeri: %3.08 (erkek 25,291/kadın 34,064)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %45 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,53 düzeyindedir.^[5]

Nüfusun %99'u Afrika kökenli olup, Avrupa kökenlilerin ülke genelinde mevcudiyeti %1 oranındadır. Ülke içerisinde farklı dil, kültür ve sosyal yapıya sahip 25 adet etnik grup yaşamaktadır. Bu 25 farklı etnik grup ülke nüfusu içerisinde %85'lik bir dilimi oluşturmaktadır. Etnik gruplar içerisinde en kalabalık topluluklar %28 ile Balanta, %19 ile Fulbe ve %14 ile Manjaco etnik grubudur.

Ülkenin resmî dili Portekizcedir. Okul çağından itibaren tüm derslerin Portekizce olmasına rağmen ülke genelinde bu dili bilen çok az sayıda kişi bulunurken standart olarak Portekizceyi herhangi bir sıkıntı yaşamadan konuşabilen kesim ise nüfusun %14'lük bir kısmını oluşturmaktadır. Her bir etnik grubun kendi içerisinde konuştuğu o gruba özgü dilleri vardır. Bu diller o topluluğun aynı zamanda anadilini oluşturmaktadır. Bunun dışında günlük hayatta Portekizce başta olmak üzere birkaç dilin karıştırılması ile oluşturulan Gine-Bissau Kreyol dili konuşulmaktadır.

Ülke genelinde tüm okullarda Portekizce olan öğretim dilinin Gine Bissau Kreyol dili ile değiştirilme girişimleri günümüze kadar başarılı olamamıştır. Her ne kadar böyle bir istek söz konusu olsa da eğitim öğretim için gerekli olan gereçlerin bu dilde olmaması bu girişimi başarısız kılmaktadır.

2020 resmi nüfus sayımına göre Ülke nüfusunun %45'i İslam inancına inanmaktadır. Yerel dinlere inananın oranları %35 iken, Hristiyan inancına inananların oranı %20'dur.^[6]

Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı Afrika ortalamasına göre yüksek düzeyde olup 2015 tahmini verilerine göre nüfusun %79,3'ü temiz su kaynaklarından su temin edebilmektedir. Ancak bu oran şehirlerden kırsal kesime ilerlendiğinde düşmektedir. Bunun yanı sıra nüfusun sadece %20,8'i tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanabildiği ülkede, nüfusun %79,2'si ilkel şartlarda sağlık hizmeti alabilmektedir. Ülke içerisinde humma, menenjit, ishal, hepatit, sıtma, tifo ve kuduz çok sık görülen hastalıklar arasındadır. AIDS, Afrika kıtasının genelinin aksine düşük oranda görülmekte olup, bu oran 2014 tahmini verilerine göre %3,69 düzeyindedir.^[5]

Gine-Bissau genelinde 15 yaş ve üzerinde olan nüfusta okuma yazma bilenlerin oranı 2015 verilerine göre %59,9 düzeyindedir. Bu oran erkeklerde %71,8 iken, kadınlarda %48,3 seviyesindedir.

Zorunlu eğitimin dokuz yıl olduğu ülkede okuma çağında olan ne kadar erkek ve kız çocuğunun okula gittiği yönünde bir bilgi bulunmamaktadır.^[5]

Eğitim çağına girmek üzere olan ya da eğitim çağında olan 226,316 çocuğun çocuk işçi statüsünde çalıştığı bildirilmektedir. Bu veri ile 2010 tahminine göre ülkenin çocuk nüfusunun %57'si çocuk işçi olarak çalışmaktadır.^[5]

Günümüzde ülkenin varlığını sürdürdüğü bölge 13.yy sonlarından itibaren yerleşim alanı olarak kullanılmaya başlanmış, 1537-1867 yılları arasında da Kaabu Krallığı'nın hakimiyet sürdüğü bir bölge olmuştu.^[7] Bu varlıklarını 1446 yılında günümüzdeki Gine kıyılarının üst bölgelerine gemiler ile gelen ilk Portekizli tüccarlar, bu bölgeleri yer edinmiştir. Portekiz 1879 yılına kadar Yeşilburun Adaları bölgesinden yönettiği bölgeyi, aynı yıl içerisinde bölgeyi Portekiz Ginesi adı ile kendine bağlı bir il yapmıştır. Amilcar Lopes Cabral önderliğinde 19 Eylül 1956 tarihinde kurulan PAIGC, 1963 ile 1974 yılları arasında bölgenin bağımsızlığı ile mücadele vermiştir. Ülke üzerindeki birçok noktada hakimiyeti ele geçiren PAIGC, 24 Eylül 1973 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiş, bu ilan ise Portekiz tarafından ancak bir yıl sonra 10 Eylül 1974 tarihinde kabul edilmiştir.

Gine Bissau ülke genelinde sekiz bölgeye ve ayrıca özerk başkent alanı Bissau'a ayrılmıştır. Bu sekiz bölge kendi içerisinde ayrıca 37 alana ayrılmış durumdadır. Bu sekiz bölge ülke genelinde üç il içerisine bölünmüş konumdadır. Bu iller Leste (Doğu: Bafatá, Gabú), Norte (Kuzey: Biombo, Cacheu, Oio) ve Sul (Güney: Bolama, Quinara, Tombali) 'dur.

Gine-Bissau'un 1 Ocak 2005 verilerine göre en büyük ve en kalabalık şehirleri şu şekildedir: Bissau 388.028 kişi, Bafatá 22.521 kişi, Gabú 14.430 kişi, Bissorã 12.688 kişi, Bolama 10.769 kişi ve Cacheu 10.490 kişi.

Ülke 1984 yılında gerçekleşen anayasa değişikliği ile başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. 1991 yılına kadar tek partili sistemin işlediği ülkede, bu yıldan itibaren çok partili sisteme geçiş gerçekleştirilmiştir.

28 Mart 2004 tarihinde gerçekleştirilen seçimler sonrası Milletvekili dağılımı (Toplam:102):

• Partido Africano da Independência da Guinea e Cabo Verde (PAIGC): 45
• Partido para a Renovação Social (PRS): 35/102
• Partido Unido Social Democratico (PUSD): 17
• Diğer: 3
• Diaspora için öngörülen 2 koltuğun dağılımı yapılmamıştır.

Seçimlere katılım oranı %75.^[8]

16 Kasım 2008 tarihinde gerçekleştirilen seçimler sonrası Milletvekili dağılımı (Toplam:100):

• Partido Africano da Independência da Guinea e Cabo Verde (PAIGC): 67
• Partido para a Renovação Social (PRS): 28
• Partido Republicano para a Independência e o Desenvolvimento (PRID): 3
• Aliança Democrática (AD): 1
• Partido para a Nova Democracia (PND): 1

Toplam: 100 Milletvekili. Seçimlere katılım oranı %82.^[9]

13 Nisan 2014 tarihinde gerçekleştirilen seçimler sonrası Milletvekili dağılımı (Toplam:102):

• Partido Africano da Independência da Guinea e Cabo Verde (PAIGC): 57
• Partido para a Renovação Social (PRS): 41
• Partido da Convergência Democrática (PCD): 2
• Partido para a Nova Democracia (PND): 1
• União para a Mudança (UM): 1

Toplam: 102 Milletvekili. Seçimlere katılım oranı %88,57.

18 Mayıs 2014 tarihinde gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde ise PAIGC adayı José Mário Vaz, diğer aday Nuno Gomes Nabiam'a karşı oyların %61,92'sini elde ederek devlet başkanlığı makamına seçilmiştir. Bu seçimlerde katılım oranı %78 olarak açıklanmıştır.^[10]

Gine-Bissau dünya genelinde en yoksul ülkelerden sayılmaktadır. Her ne kadar son yıllarda ekonomik açıdan ülke büyüme gösterse de, 2009 verilerine göre ülkede kişi başı GSYİH 512$ düzeyindedir.^[11] Ülkenin dış ticaret açığı çok yüksek seviyelerde bulunmaktadır.^[12] Ülke kaynaklarının yurt dışına ihraç edilmesi, devlet için bir kaynak oluşturmaktadır. Endüstriyel ürünlerin tüm gereksinimleri, parçaları başta Avrupa olmak üzere çoğunlukla diğer ülkelerden ithal edilmektedir. Bu sebepten dolayı satışa çıkan ürünler, komşu ülkelere göre çok daha pahalıya satılmaktadır. Gelir dağılımının eşit olmadığı ülkede, aile bireyleri günlük ihtiyaçlarını karşılamakta zorluk yaşayabilmektedir.

Halkın Devrimci Silahlı Kuvvetleri (Portekizce: Forças Armadas Revolucionárias do Povo) veya FARP, Gine-Bissau'nun ulusal ordusudur. Ordu, Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ve paramiliter güçlerden oluşurlar. 2008 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı sayımı, Silahlı Kuvvetlerde yaklaşık 4.000 personel bulunduğunu tahmin etmiştir.^[13] Daha önceki World Fact Book kaynağına göre 9.250 idi. CIA World Fact Book ayrıca askeri harcamaları 9.46 milyon $ ve askeri harcamaları GSYİH'nın yüzdesi olarak% 3.1 olarak tahmin etti.^[14]

World Fact Book ayrıca, askerlik hizmet yaşı ve yükümlülüğünün, zorunlu zorunlu askerlik hizmeti için 18-25 yaş olduğunu bildirmektedir; Gönüllü hizmet için 16 yaşında veya daha küçük bir çocuğun ebeveyn izniyle (2009).^[15]

Tümgeneral Batista Tagme Na Waie, 2009 yılında suikaste kadar Gine-Bissau silahlı kuvvetlerinin genelkurmay başkanıydı.

1 Nisan 2010'da Gine-Bissau'da askeri huzursuzluk yaşandı. Başbakan Carlos Gomes Junior, Ordu Genelkurmay Başkanı Zamora Induta'yı da gözaltına alan askerler tarafından ev hapsine alındı. Gomes ve partisi PAIGC destekçileri harekete başkent Bissau'da göstererek tepki gösterdi; Genel Kurmay Başkan Yardımcısı Antonio Indjai, protestolar devam ederse Gomes'yı öldüreceği konusunda uyardı.

AB, ülkenin güvenlik güçleri olan AB SSR Gine-Bissau'yu 4 Ağustos 2010'da, ordudaki ve başka yerlerdeki güçlü generalleri ve uyuşturucu kaçakçılarını daha da zorlaştırabilecek bir reform yapma misyonuna son verdi. AB misyonunun Gine-Bissau'daki sözcüsü, AB'nin isyanın beyni General Antonio Indjai ordu genelkurmay başkanı programını askıya alması gerektiğini söyledi. "AB misyonu bunun anayasal düzenin ihlali olduğunu düşünüyor. Onunla birlikte çalışamayız.

Angola, 2010 yılından beri Portekiz Dil Ülkeleri Topluluğu (CPLP) başkanlığında, 2011'den beri savunma ve güvenlik reformuna yardımcı olmak için Gine-Bissau'da (MISSANG) askeri bir göreve katıldı.^[16] Her iki ülkenin savunma bakanları arasında imzalanan ve her iki parlamento tarafından onaylanan bir Hükûmet anlaşmasını tamamlayan MISSANG'ın 249 Angolalı erkeğin (hem askerler hem de polis memurları) gücü vardı.^[17]

Angola yardım misyonu, Guinean silahlı kuvvetleri ve polisinin kışla ve polis karakollarının onarımı, idari hizmetlerin organizasyonu ve yerel ve Angola kurumlarında teknik ve askeri eğitim de dahil olmak üzere bir reform teknik ve askeri işbirliği programı içeriyordu. Görev, Gine-Bissau, Raimundo Pereira ve başbakan Gomes Júnior'un geçici başkanının görevden alınmasına yol açan politik-askeri bir krizin ardından Angola Hükûmeti tarafından durduruldu. 22 Haziran 2012'de misyonun ekipmanını taşıyan Angola gemisi Rio M'bridge Luanda'ya geri döndü.

Portekiz'den bağımsızlığa kavuştuktan sonra, hava kuvvetleri Küba ve SSCB'deki eğitimden dönen memurlar tarafından kuruldu. FAGB, Sovyetler Birliği tarafından, ilk savaş uçaklarının tanıtıldığı sınırlı bir yardım paketi ile yeniden donatıldı.

1973-74 yılına kadar Bissalanca'dan ayrılırken Portekiz Hava Kuvvetleri üç Kuzey Amerika T-6G'den ayrıldı. Portekiz'den bağımsızlığa kavuştuktan sonra, hava kuvvetleri Küba ve SSCB'deki eğitimden dönen memurlar tarafından kuruldu. FAGB, Sovyetler Birliği tarafından, ilk savaş uçaklarının getirildiği sınırlı bir yardım paketi ile yeniden donatıldı. Beş MIG-17 ve iki MiG-15UTI eğitmeni tek bir Mi-8 helikopteriyle hizmete girdi.

1978'de Fransa kıyı devriyesi ve fazlası Alouette III için Reims-cessna FTB.337 şeklinde daha fazla uçak yardımı sağladı. Angola hükûmeti tarafından bir Dassault Falcon 20F bağışlandı, ancak yakında ABD'ye satıldı. 1980'lerin sonunda, benzer sayıda MiG 21, MiG 17'lerin yerini aldı, ayrıca bir An-24, Yak-40 ve başka bir Mi-8 helikopteri verdi. 90'lı yılların başında Polonya ve Doğu Almanya'dan eski Polonya PZL-Mielec Lim-6 Fresk avcı bombardıman uçakları aldılar.

Kuvvetin unvanı 1998'deki iç savaşın başlamasından sonra Força Aérea da Guiné-Bissau (FAGB) olarak değiştirildi. Cooper ve Weinert eyaleti '1991'de son kez görüldüğünde, [MiG] filosunun çoğu Bissalanca IAP (Osvaldo Vieira Uluslararası Havaalanı) askeri tarafındaki birkaç hangarda 'depolama' ve kötüleşme durumundaydı.

2015 yılı itibarıyla Gine-Bissau'nun uçuş koşullarında uçağı yoktur, son bilinen tip SE.3105 helikopteri olup, 2011 yılında faaliyetini durdurmuştur.

Uçağın çoğunun durumu bilinmiyor. Mevcut uçakların tümü Osvaldo Vieira Uluslararası Havalimanı'nda An-2 ve Yakovlev Yak-40 gibi emekli uçaklarla birlikte "depoda". MiG-21'ler, MiG-17'ler, MiG-15'ler ve Alouette II'ler birden fazla hangarda görülebilir. Şu anda çalışan tek uçak bir Mil Mi-8'dir.^[18]

Eylül 2010'da, Arka Amiral Jose Americo Bubo Na Tchuto bir darbe girişiminde bulundu, ancak destek alamadığı için tutuklandı. Silahlı kuvvetler yaptığı açıklamada, "Geçen hafta tutuklanan ve bir darbeye sahne olmakla suçlanan Gine-Bissau donanma şefi, gözaltından Gambiya'ya kaçtı."^[19]

Eski envanter: MiG-21, MiG-17, MiG-15, Alouette III, Falcon 20, Alouette II Yakovlev Yak-40, Dornier Do 27, PZL-Mielec Lim-6, North American T-6, Antonov An-2, Reims-Cessna FTB.337, Douglas DC-3, Antonov An-26, Mil Mi-4.