Muş (il) - Vikipedi

Bu madde Muş il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Muş (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.
Muş
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İlin Türkiye'deki konumu
Harita
İl sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • ValiAvni Çakır[1]
Yüzölçümü
 • Toplam8.650 km²
Nüfus
 • Toplam411.216
 • Kır
250.328
 • Şehir
160888
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu436
İl plaka kodu49

Muş, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van Bölümü'nde yer alan bir ildir.

Merkez, Bulanık, Malazgirt, Varto, Hasköy ve Korkut ilçeleri ile birlikte, Muş ilinin nüfusu 411.117'dir. (2020 sonu)[3] Geçimini genellikle tarım ve hayvancılık ile sağlayan halkın büyük bir bölümü köylerde ikamet etmektedir. İl merkezinin denizden yüksekliği 1334 metredir.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin etkisi görülür. Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik farklarına bağlı olarak iklim özellikleri farklılaşır.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Kentte pek çok fabrika da mevcuttur.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Muş'un ilçeleri

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[4][5]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Muş Valisi, 1968-Aksaray doğumlu Avni ÇAKIR’dır. Ağustos 2023 tarihinde Kastamonu Valisi iken atanmıştır.

Muş Belediye Başkanı, 1970-Muş doğumlu Feyat Asya(AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %34,76 oy oranıyla seçilmiştir.[6]

Bulanık ve Varto'nun HDP'li belediye başkanları seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır.[7]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Muş İl Genel Meclisi üye sayısı, 8 AK PARTİ, 7 HDP ve 1 MHP ile 7 boş (HDP'li olup üyeliği iptal edilen) üyelik olmak üzere 23’dür.[8]

2018 Genel seçimleri sonucu, Muş'u temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Mehmet Emin Şimşek) ve HDP'den 3 milletvekili (Gülüstan Kılıç Koçyiğit, Mensur Işık, Şevin Coşkun) seçilmiştir.[9]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[10])

Muş ili nüfusu: 399.879'dur. Bu nüfusun % 59,92'si şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 8.650  km2'dir. İlde  km2'ye 46 kişi düşmektedir. (Bu sayı Hasköy'de 105’dir.) İlde yıllık nüfus% 0,17 oranında artmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Hasköy (% 7,55)- Bulanık (-% 2,55)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 İlçe, 23 belediye, bu belediyelerde 121 mahalle ve ayrıca 366 köy vardır.

2023 yılı sonunda Muş ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus

2022

Nüfus

2023

Fark Nüfus

Artışı %

Belediye

Sayısı

Mahalle

Sayısı

Köy

Sayısı

Köy

Nüfusu

Şehir

nüfusu

Şehirde

oturan %

Alanı

 km2[11]

 km2'ye

düşen kişi

Bulanık 74.591 72.714 -1.877 -2,55 7 29 56 31.959 40.755 56,05 1948 37
Hasköy 25.621 27.630 2.009 7,55 2 12 17 10.855 16.775 60,71 264 105
Korkut 23.106 23.193 87 0,38 2 7 30 16.993 6.200 26,73 775 30
Malazgirt 45.371 44.442 -929 -2,07 2 16 74 23.788 20.654 46,47 1595 28
Merkez 200.246 201.717 1.471 0,73 9 50 96 57.400 144.317 71,54 2750 73
Varto 30.267 30.183 -84 -0,28 1 7 93 19.282 10.901 36,12 1318 23
Muş 399.202 399.879 677 0,17 23 121 366 160.277 239.602 59,92 8650 46
Muş il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1935[12] 143.899 51
  %15     20.912
122.987     %85  
1940[13] 73.939 60 %49
  %13     9.552
64.387     %87  
1945[14] 82.699 60 %12
  %11     9.442
73.257     %89  
1950[15] 107.286 59 %30
  %12     12.642
94.644     %88  
1955[16] 136.401 62 %27
  %14     19.600
116.801     %86  
1960[17] 167.638 62 %23
  %14     23.954
143.684     %86  
1965[18] 198.716 59 %19
  %16     32.503
166.213     %84  
1970[19] 234.250 57 %18
  %19     44.889
189.361     %81  
1975[20] 267.203 56 %14
  %20     54.723
212.480     %80  
1980[21] 302.406 52 %13
  %24     71.077
231.329     %76  
1985[22] 339.492 52 %12
  %23     78.477
261.015     %77  
1990[23] 376.543 48 %11
  %27     101.154
275.389     %73  
2000[24] 453.654 46 %20
  %35     159.503
294.151     %65  
2007[25] 405.509 47 %11
  %35     142.913
262.596     %65  
2008[26] 404.309 47 %0
  %34     138.089
266.220     %66  
2009[27] 404.484 47 %0
  %34     139.332
265.152     %66  
2010[28] 406.886 47 %1
  %35     143.624
263.262     %65  
2011[29] 414.706 46 %2
  %37     152.064
262.642     %63  
2012[30] 413.260 47 %0
  %37     154.472
258.788     %63  
2013[31] 412.553 47 %0
  %38     156.411
256.142     %62  
2014[32] 411.216 47 %0
  %39     160.888
250.328     %61  
2015[33] 408.728 47 %1
  %40     163.040
245.688     %60  
2016[33] 406.501 47 %1
  %41     164.669
241.832     %59  
2017[33] 404.544 48 %0
  %42     168.023
236.521     %58  
2018[33] 407.992 49 %1
  %44     180.094
227.898     %56  
2019[33] 408.809 49 %0
  %46     189.102
219.707     %54  
2020[33] 411.117 48 %1
  %47     193.279
217.838     %53  
2021[33] 405.228 49 %1
  %48     192.601
212.627     %52  
2022[33] 399.202 50 %1


Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Muş Alparslan Üniversitesi 2007 yılında kurulmuştur. Daha öncesinde ise çevredeki diğer üniversitelere bağlı olarak ilde yükseköğretim kurumları mevcuttur.

Konum

[değiştir | kaynağı değiştir]
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[34] Önceden bağlı olduğu ilçe Alanı km² Rakım mt. Merkeze km[35] Ulaşan Yollar[35]
Muş Merkez 2.750 1.334 D.955-09, D.300-30, 49.75
Bulanık Cumh.önce 1.948 1.488 101 D.280-01, 49.05
Hasköy 1987 Merkez 264 1.277 18 D.300-30, 49.28
Korkut 1990 Merkez 775 1.315 28 D.959-02=>49.25, D.300-30 (Hasköy)=>49.25
Malazgirt Cumh.önce 1.595 1.532 127 D.280-01, 49.06, 49.09
Varto Cumh.önce 1.318 1.519 56 D.955-08, 49.76
MUŞ Cumh.önce 8.650

Spor

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Muş'ta spor

Muşspor, 1984-1985 sezonunda 3. Lig'in yeniden kurulmasıyla Muş'taki kulüplerin bir araya gelip kurduğu Muşspor, tarihinde ilk kez profesyonel liglerde mücadele etmeye başladı. 1990-1991 sezonunda Zeki Eker'in başkanlığı döneminde 3. Lig 2. Grup'ta şampiyon olan kulüp, tarihinde ilk kez 2. Lig'e (Şu anki 1. Lig) yükseldi. Ancak 1993-1994 sezonu sonunda 2. Futbol Ligi 5. Klasman Grubu'nu 7. sırada bitirerek 3. Lig'e düştü. 3. Lig'de oynarken şirketleşen kulübün adı Muşspor AŞ olarak değiştirildi. 1997-1998 sezonunu 3. Lig 1. Grup'ta 16. sırada tamamlayan kulüp, Muş 1. Amatör Ligi'ne düştü. Ancak ertesi sezon şampiyon olarak tekrar 3. Lig'e yükseldi. 2004-2005 sezonunda 3. Lig 1. Grup'ta, 15. sırada yer alarak tekrar Muş 1. Amatör Ligi'ne düştü. Ertesi sezon ise kulüp kapandı.

2018-19 Sezonu sonunda, futbol liglerindeki tek takımı Muş Menderes Spor, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)'deki grubunu 12. tamamlamıştır. Muş Menderes Spor sonraki yıllarda İsmini [[Muşspor (2015)|Muş 1984 Muşspor}} olarak değiştirerek Bölgesel Amatör Ligde devam etmiştir. Ayrıca futbol kadın 3. liginde 2 takımı, voleybol 2. liginde erkeklerde 2, kadınlarda 1 takımı bulunmaktadır. Küme düşen ya da yükselen takım olmamıştır.

Ziraat Türkiye Kupası 'nda, Muş Menderes Spor 1. turda elenmiştir.

Muş'u futbol alanında temsil eden [[Muşspor (2015)|Muş 1984 Muşspor}} ve Muş Belediyespor Bölgesel Amatör Ligde aynı grupta oynamaktadırlar.

Muş Bedensel Engelliler Basketbol Kulübü (Muş Besk) Tekerlekli Sandalye Basketbol 1.liginde mücadele etmektedir.

Önemli spor tesisleri: Muş Şehir Stadı (2.250), Atatürk Spor Salonu (1.500) ve Muş Kapalı Yüzme Havuzu (500)'dur.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Yeni Valiler Kararnamesi Resmi Gazete'de yayımlandı: 39 ilin valisi değişti". Haberturk.com. 27 Ekim 2018. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018. 
  2. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Güncel Nüfus Değerleri isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2020. 
  12. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  14. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  17. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  18. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  31. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  32. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  33. ^ a b c d e f g h
    • "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Muş Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Muş Nüfusu". nufusune.com. 
    • "Muş Nüfusu". nufusubu.com. 
  34. ^  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  35. ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Muş (il) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Muş_(il)&oldid=34161126" sayfasından alınmıştır