Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacar — Vikipediya

Şahverdi xan Kəlbəli xan oğlu Ziyadoğlu-Qacar — Gəncənin ikinci xanı (1748-1765).

Kəlbəli xanın оğlu Şahverdi xan Gəncə şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Bəylərbəyliyin ordusunda xidmət etmişdi.

Şahverdi xan 1747-ci ildən sonra xanlıq uğrunda mübarizəyə başladı. O, Məhəmmədrəhim xana aman vеrməyərək yıxıb yеrinə kеçdi.

1749-cu ildə Pənahəli xan Qarabağ qoşunu ilə Gəncəyə yürüş etdi. Gəncəlilər qala qapılarını qayım qapayıb, savunmağa, müdafiə olunmağa başladılar. Pənahəli xan şəhərə daxil ola bilməyib, bayırda qalan şəhər əhalisindən və Kilsəkənd ermənilərindən çoxlu qənimət əldə etdi. Şahverdi xan Şəki hakimi Hacı Çələbi xandan, Car camatından və Gürcüstan hakimi II İraklidən yardım istədi. Pənahəli xan irəli düşüb, çevik siyasət işlətdi. Hacı Çələbi xanı, Car camaatını yanına çağırdı. Onlara qənimət boyun oldu. Hacı Çələbi məsləhət gördü ki, Gəncə və Qarabağ xanları sülh bağlasınlar. Pənahəli xan Şahverdi xandan qızı Tuti bəyimi və 450 tümən bac alıb geri döndü.

Bu olaydan az keçmişdi ki, Şahverdi xan qardaşı Rzaqulu xanın öyrətməsi ilə sülhü pozdu. Gürcülərdən kömək alıb Qarabağa yürüş etdi. Qarabağdakı qarışıqdan istifadə edib bir çox mahalları çalıb-çapdı.

Tarixçi Molla Məhəmməd əl-Cari yazır: "Bu vaxt böyük bir ordu ilə Təhmuraz xan ilə İrakli xan Gəncəyə gəlirlər və Şahverdi xandan qardaşı Qoçu xanı, bacısı oğlu Xudada bəyi və Gəncənin digər başçılarını (rəislərini) girov istəyirlər. Sonra Pənah xan və Kazım xan da həmin tələb ilə Gəncəyə gəlirlər. Hamısı bu qərara gəlir ki, Qarabağın rəiyyətini Hacı Çələbinin ixtiyarından çıxarsınlar.

Hacı Çələbi Dərbənddən qoşun yığaraq Ərəş tərəfə Bilicikə gətirir. Vilayət onunla etibarlı ittifaqda idi. Bu vaxt iki vali ziyafətdə olarkən Şahverdi xanı, onun qardaşı Rzaqulu xanı, Pənah xanı, Kazım xanı və başqa rəisləri və onların təbəələrini etibarsız sayaraq həbs edir.^[1]

Bu hadisədən tarixçi Mirzə Adıgözəl bəy Qarabaği də bəhs edib. O, yazır: "Məhəmmədhəsən xan (Qarabağdan) qayıtdıqdan sonra, Pənah xan, qaradağlı Kazım xan, Naxçıvanlı Heydərqulu xan və gəncəli Şahverdi xan məsləhət məclisi qurdular. Onlar belə bir qərara gəldilər ki, bütün Şirvan ölkəsinin hakimi; azad və həmişəlik sahibi-ixtiyari olan Hacı Çələbi onlarla hesablaşmır və dostluq yolunu düzlüklə getmir. Buna görə lazımdır ki, onu məğrurluq yuxusundan oyatmaq üçün tədbir görsünlər. Sonra, ürəklərinin sözünü məktub vasitəsilə Gürcüstan valisi İrakli xana bildirdilər. Vali də özünü bu işdə və bu yolda onlarla yoldaş olduğunu izhar etdi. Onlara yazıb bildirdi ki, tezliklə hərəkət edərək fürsəti itirmədən buraya gəlsinlər.

Bu xanlar da, səfər tədarükü görüb, qoşun və əsgər topladılar. Hamısı ittifaq edib, hərəkət bayrağını qaldıraraq, yola düşdülər. Gəncə şəhərindən yuxarı, Qızılqaya adlı yerdə dayandılar. Çadırlarının zərli qübbələri ayla günəşin fövqünə yüksəldi.

Yuxarıda adı çəkilən Gürcüstan valisi bunların dördünü də əsarət kəməndilə tutdu".^[2]

1752-ci ildə birləşmiş qoşunlar Gəncəyə yürüş etdilər. Pənahəli xan, Qaradağ hakimi Kazım xan, Naxçıvan hakimi Heydərqulu xan Şahverdi xandan daimi sülh üçün girov istədilər. Onlarla həmfikir olan II İrakli sözündən qaçıb, adı keçən xanları tutdu. Hacı Çələbi xan vaxtında özünü yetirib xanları azad etdi. Bu hadisə tarixdə "Qızılqaya xəyanəti" adı ilə qalıb.

1754-cü ildə Tabasaran hakimi Hacı Məhəmmədəli xan Hacı Çələbi xan və Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacarla birlikdə Qarabağa yürüş edirlər. Bu yürüşdə Car-Tala camaatı da iştirak edirdi. Savaş baş tutur. Beş-altı gün davam edən döyüşdən sonra Pənahəli xanın yanına adam göndərib, sülh təklif edirlər. Təkliflərinə bu şərti əlavə edirlər ki, Quba xanı Şirvana gələrkən onun yanına qaçmış Məhəmmədəli xanın 400 evlik rəiyyətini qaytarsın. Sonra Şahverdi xanın Qaynaqla birlikdə Kür çayından Gəncəyədək Kürək çayının sahilindəki torpaqlarını qaytarsın. Pənahəli xan bu təkliflə razılaşaraq, göstərilənləri qaytarır. Sülh bağlanır. Xanlar geri dönürlər.

1758-ci ildə Pənahəli xan Gəncəyə yürüş etdi. Xanlığın bir çox mahallarının kəndlərini yandırıb xaraba qoydu. Gürcüstana və Gəncəyə tabe olan Borçalı, Qazax, Şəmşəddin və Şəmkir ellərini Qarabağa köçürdü.

Pənahəli xan Şahverdi xanı məhv etmək üçün plan düşündü. Gəncə hakiminin qardaşlarını, Rzaqulu xanı və Məhəmmədqulu xanı yanına çağırdı. Onlara yardım verib Gəncəyə yola saldı. Qarabağ qoşunu az zaman ərzində qalib gəldi. Məhəmmədqulu xan Şahverdi xanı və hakim olmaq istəyən Rzaqulu xanı tutub Qarabağa göndərdi. Pənahəli xan onları zindana atdı.

1758-ci ildə Pənahəli xan Cavanşir Məhəmmədhəsən xan Qоvanlı-Qacarı Qarabağa savaşa dəvət еtdiyi üçün Şahverdi xanı tutuqlayıb Şuşaya gətirdi. Gəncənin xanı Qоca ləqəbli Məhəmmədqulu xan оlur.

Urmiya hakimi Fətəli xan Avşarın Qarabağa yürüşündən yararlanan Şahverdi xan qaçıb оna sığındı. Fətəli xan оnu yеnidən Gəncəyə hakim təyin еtdi.

Şahverdi xanın dövründə Gəncə xanlığı Qarabağ xanlığından asılı vəziyyətdə idi. Onun üçüncü oğlu Cavad xan girov kimi Şuşada yaşayırdı.

1759-cu ildə Şəkili Ağakişi bəyin yanına qaçan Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacarın oğulları Həsənpaşa ağa və Sədrəddin ağa Məhəmməd xanı Pənahəli xanla savaş üçün çağırırlar.Məhəmməd xan qoşunla Şəkiyə gəlir. Car-Balakən camaatından da köməyə adam dəvət edirlər. Çox sayda qoşun yığılır. Nə üstəsə, Məhəmməd xanla kürəkəni Ağakişi bəyin mübahisəsi düşür. Sərtləşən mübahisədən sonra Məhəmməd xan Ağakişi bəyi və Şəkinin bir çox adlı-sanlı adamlarını öldürüb, başlarını Pənahəli xana göndərir.

Şahverdi xan 1765-cı ildə vəfat еtdi.

Şahverdi xanın Məhəmmədhəsən xan, Məhəmməd xan, Rəhim xan, Cavad xan, Sədrəddin ağa, Həsənpaşa ağa, Mahmud ağa, Bağır ağa adlı оğulları, Xurşid bəyim, Tuti bəyim, Xеyrənnisə bəyim adlı qızları vardı.

• Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar və Qacar kəndi. Bakı: Şuşa, 2008, 334 səh.
• Ənvər Çingizoğlu. Ziyadxanovlar. Bakı: Mütərcim, 2017, 222 səh.

• Gəncə xanlığı