تونس - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

جمهوری تونس

تونس
  • الجمهوریة التونسیة (عربی)
    al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah
  • République tunisienne (فرانسوی)
نشان رسمی تونس
نشان رسمی
شعار: حریة، کرامة، عدالة، نظام
"Ḥurrīyah, Karāma, 'Adālah, Niẓām"
"آزادی، کرامت، عدالت، نظم"[۱]
سرود: حماة الحمی
"سرود ملی تونس"
(انگلیسی: "مدافعان وطن")
موقعیت تونس در آفریقای شمالی
موقعیت تونس در آفریقای شمالی
پایتختتونس (شهر)
۳۶°۴۹′ شمالی ۱۰°۱۱′ شرقی / ۳۶٫۸۱۷°شمالی ۱۰٫۱۸۳°شرقی / 36.817; 10.183
بزرگترین شهرپایتخت
زبان(های) رسمیزبان عربی[۲]
زبان‌های تکلم شده
زبان‌های خارجه
گروه‌های قومی
عرب-بربر ۹۸٪، اروپایی ۱٪، یهودی و سایر زبان‌ها ۱٪[۱۰][۱۱]
دین(ها)
نام(های) اهلیتتونس
حکومتمتمرکز نیمه-ریاستی جمهوری[۱۳][۱۴]
قیس سعید
نجلا بودن رمضان
قوه مقننهمجمع نمایندگان مردم (منحل‌شده)
تأسیس
۸۱۴ پیش از میلاد
۴۳۵
۸۰۰
۹۰۹
۱۲۰۷
۱۵ ژوئیه ۱۷۰۵
۲۰ مارس ۱۹۵۶
۲۵ ژوئیه ۱۹۵۷
مساحت
• کل
۱۶۳٬۶۱۰ کیلومتر مربع (۶۳٬۱۷۰ مایل مربع) (۹۱مین)
• آبها (٪)
۵٫۰۴
جمعیت
• برآورد سال ۲۰۲۰
۱۱٬۷۰۸٬۳۷۰[۱۵] (۸۱)
• تراکم
۷۱٫۶۵ بر کیلومتر مربع (۱۸۵٫۶ بر مایل مربع) (۱۱۰)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد ۲۰۲۰ 
• کل
افزایش $۱۵۹٫۷۰۷ میلیارد[۱۶]
• سرانه
افزایش $۱۳٬۴۱۷[۱۶]
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی)برآورد ۲۰۲۰ 
• کل
افزایش $۴۴٫۱۹۲ میلیارد[۱۶]
• سرانه
افزایش $۳٬۷۱۳[۱۶]
شاخص جینی (۲۰۱۷)۳۵٫۸[۱۷]
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۹)افزایش ۰٫۷۴۰[۱۸]
۹۵م
واحد پولدینار تونس (TND)
منطقه زمانییوتی‌سی+۱ (CET)
جهت رانندگیراست
پیش‌شماره تلفنی‎+۲۱۶
کد ایزو ۳۱۶۶TN
دامنه سطح‌بالا

تونس (به انگلیسی: Tunisia)،‏[الف] با عنوان رسمی جمهوری تونس (به انگلیسی: Republic of Tunisia)،‏[ب][۲۱] شمالی‌ترین کشور آفریقا است. این کشور بخشی از منطقه مغرب عربی در شمال آفریقا بوده و از غرب و جنوب غربی با الجزایر، از شرق و جنوب شرقی با لیبی و از شمال و شمال شرقی با دریای مدیترانه هم‌مرز است. مساحت تونس ۱۶۳٬۶۱۰ کیلومتر مربع است و ۱۱ میلیون نفر جمعیت دارد. انتهای شرقی کوه‌های اطلس و قسمت‌های شمالی صحرای بزرگ آفریقا بخشی از این کشور است و عمده قلمروی باقیمانده آن قابل کشت و زراعت می‌باشد. ساحل ۱۳۰۰ کیلومتری آن محل اتصال بخش‌های غربی و شرقی حوضه مدیترانه است. شمالی‌ترین نقطه آفریقا یعنی دماغه آنجلا (به انگلیسی: Cape Angela) (به عربی: رأس أنجلة) در تونس قرار دارد. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور شهر تونس است که در ساحل شمال شرقی واقع شده. در حقیقت کشور تونس نام خود را از این شهر به‌ارث برده‌است.

تونس از دوران باستان سکونت‌گاه بومیان بربر بوده‌است. فینیقی‌ها در قرن ۱۲ پیش از میلاد، وارد این منطقه شده و چندین سکونت‌گاه تأسیس نمودند که در میان آن‌ها کارتاژ در قرن هفتم پیش از میلاد جزو قدرتمندترین آن‌ها بود. کارتاژ باستان که یکی از امپراتوری‌های بزرگ تجاری و از رقبای نظامی جمهوری روم بود، در سال ۱۴۶ پیش از میلاد از روم شکست خورد. روم آن‌جا را در حدود ۸۰۰ سال تحت تصرف خود داشت و در این دوران بود که مسیحیت را بدانجا معرفی کرده و میراث معماری همچون آمفی‌تئاتر الجم را از خود به‌جا گذاشتند. تلاش‌های مسلمانان برای فتح تونس از ۶۴۷ میلادی آغاز شد و در نهایت آن‌ها تمامی تونس را تا سال ۶۹۷ میلادی فتح کردند و اسلام و فرهنگ عربی را وارد این سرزمین کردند. امپراتوری عثمانی در ۱۵۷۴ میلادی کنترل خود را بر تونس تثبیت کرد و این سلطه را به‌مدت بیش از ۳۰۰ سال تا زمان فتح تونس توسط فرانسوی‌ها در ۱۸۸۱ میلادی حفظ نمود. در سال ۱۹۵۷ میلادی تونس تحت رهبری حبیب بورقیبه، اعلام استقلال کرده و دولت جمهوری تونس بنانهاده شد. امروزه تونس کوچک‌ترین کشور در آفریقای شمالی است و فرهنگ و هویتش ریشه در این تقاطع فرهنگی طی فرهنگ‌ها و قومیت‌های دور و دراز و قدیمی دارد.

انقلاب تونس در ۲۰۱۱ میلادی براثر عدم وجود آزادی و دموکراسی تحت حکومت ۲۴ سالهٔ زین‌العابدین بن‌علی کلید خورد و موجب برافتادن رژیم او شده و بهار عربی را در کل منطقه کلید زد. انتخابات پارلمانی چند حزبی آزاد به‌مدت کوتاهی پس از انقلاب برگزار شده و مجدداً در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۴ میلادی برای پارلمان[۲۲] و در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۴ میلادی برای ریاست‌جمهوری رأی‌گیری صورت پذیرفت.[۲۳][۲۴] این کشور از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ میلادی براساس شاخص مردم‌سالاری واحد اطلاعات اکونومیست به‌عنوان تنها حکومت دموکرات در جهان عرب در نظر گرفته شده[۲۵][پ] و در شاخص ۲۰۲۱ نیز به‌عنوان یک نظام ترکیبی رتبه‌بندی شده‌است.[۲۶] این کشور یکی از معدود کشورهای آفریقایی است که در شاخص توسعه انسانی رتبه بالایی داشته و یکی از بالاترین سرانه درآمدی را در آن قاره داراست.

تونس به‌خوبی در جامعه بین‌الملل حضور دارد. از جمله سازمان‌هایی که این کشور عضو آنهاست می‌توان به: سازمان ملل متحد، سازمان بین‌المللی فرانکفونی، اتحادیه عرب، سازمان همکاری‌های اسلامی، اتحادیه آفریقا، جنبش عدم‌تعهد، دیوان کیفری بین‌المللی و گروه ۷۷. این کشور روابط اقتصادی و سیاسی نزدیکی با برخی از کشورهای اروپایی، به‌خصوص فرانسه[۲۷] و ایتالیا[۲۸][۲۹] که از نظر جغرافیایی نزدیک آن هست را داراست. همچنین تونس با اتحادیه اروپا توافق مشارکت (AA) داشته و با ایالات متحده وضعیت متحدین اصلی خارج از ناتو را دارد.

ریشه‌شناسی

[ویرایش]
همچنین ببینید: تونس (شهر) § ریشه‌شناسی

کلمه Tunisia از Tunis که یک هاب شهری مرکزی در کشور مدرن و امروزی تونس است مشتق شده. شکل کنونی این نام به همراه پسوند لاتین -ia از کلمه فرانسوی Tunisie تکامل یافته،[۳۰] در مقابل عموماً آن را به ریشه بربری ⵜⵏⵙ که به صورت tns آوانگاری می‌شود مرتبط می‌دانند که معنایش «وضع کردن»[معادل ۱] یا «پایگاه و اردو زدن»[معادل ۲] است.[۳۱] این کلمه را برخی مواقع مرتبط با الهه کارتاژی تأنیث[معادل ۳] (یا تونیت[معادل ۴])‏[۳۰][۳۲] و شهر باستانی تینس[معادل ۵] دانسته‌اند.[۳۳][۳۴]

کلمه مشتق شده فرانسوی Tunisie در برخی از زبان‌های اروپایی با تغییراتی جزئی اقتباس شده و نام متمایزی برای اشاره به این کشور در آن زبان‌ها معرفی شده‌است. سایر زبان‌ها به این نام دست نزدند، همچون روسی Туни́с‏ (Tunís) و اسپانیایی Túnez. در این حالت، همان نام برای اشاره به کشور و شهر تونس به کار رفته‌است، مثل عربی تونس و تنها بستر متن است که می‌تواند به خواننده تفاوتشان را نشان دهد.[۳۰]

قبل از Tunisia، نام این قلمرو افریقیه یا آفریقا بود که نام قاره آفریقای امروزین از آن اقتباس شدهاست.

تاریخ

[ویرایش]

دوران باستان

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: کارتاژ باستان

روش‌های کشاورزی از منطقه هلال حاصلخیز در حدود ۵۰۰۰ پیش از میلاد به دره نیل رسید و در حدود ۴۰۰۰ پیش از میلاد در مغرب منتشر شد. جوامع کشاورزی آن زمان در سرزمین‌های ساحلی مرطوب تونس مرکزی اجداد قبایل بربر امروزین بودند.

زره کارتاژی قصور الساف، قرن سوم پیش از میلاد

در زمان‌های باستان عقیده بر این بود که آفریقا در ابتدا توسط قیتولی‌ها[معادل ۶] و لیبیایی‌ها مسکونی شده که هردو اقوامی عشایری بودند. براساس گفتهٔ تاریخ‌نگار رومی سالوست، نیمه‌خدای هرکول در اسپانیا مرد و ارتش شرقی چندزبانه‌اش برای سکونت در آن سرزمین رها شده و برخی از آن‌ها نیز به آفریقا مهاجرت کردند. فارس‌ها به غرب رفته و با قیتولی‌ها ازدواج‌های بین نژادی کردند و تبدیل به نومیدی‌ها[معادل ۷] شدند. مادها ساکن شدند و به مائوری[معادل ۸] و بعدها موروها[معادل ۹] شناخته شدند.[۳۵]

نومیدی‌ها و موروها به همان نژادی تعلق داشتند که بربرها از آن نشأت گرفته بودند. کلمه نومیدی (Numidian) به معنای کوچ نشین است و در حقیقت آن مردم تا زمان سلطنت ماسینیسا[معادل ۱۰] از قبیله ماسیلی[معادل ۱۱] نیمه-کوچ‌نشین بودند.[۳۶][۳۷][۳۸]

براساس اولین موارد تاریخی ثبت شده، تونس توسط اقوام بربر مسکونی شده‌است. ساحل آن توسط فنیقی‌ها با شروع از قرن ۱۲ پیش از میلاد (بنزرت، اوتیکا) مسکونی شده‌است و شهر کارتاژ در قرن ۹ پیش از میلاد توسط فنیقی‌ها تأسیس شده‌است. افسانه‌ای می‌گوید که دیدو از شهر صور[معادل ۱۲] که در لبنان امروزی واقع شده‌است، آن‌گونه که توسط نویسنده یونانی تیمائوس اهل تائورمینا بازگو شده، این شهر را در ۸۱۴ پیش از میلاد تأسیس شده‌است. ساکنین کارتاژ فرهنگ و دین خود را از محل زندگی فنیقی‌ها واقع در لبنان امروزی، به نواحی مجاور آن آوردند.[۳۹]

پس از یک سلسله جنگ با دولت‌شهرهای یونانی سیسیلی در قرن ۵م پیش از میلاد، کارتاژ ظهور کرده و در نهایت مبدل به تمدن غالب در مدیترانه غربی شد. مردم کارتاژ خدایان خاورمیانه‌ای چون بعل و تانیت را می‌پرستیدند. نماد تانیت که یک شخصیت مؤنث ساده با دستان کشیده شده و لباس بلند است، نماد مشهوری است که در مکان‌های تاریخی یافت می‌گردد. بنیان‌گذاران کارتاژ همچنین مراسم توفة[معادل ۱۳] که یک مراسم قربانی کردن کودک بود را بنا نهادند، که در دوران رومی‌ها تغییر یافت.

مجسمه کارتاژی ژنرال هانیبال بارکا

هجوم کارتاژی‌ها به روم به رهبری هانیبال طی دومین جنگ پونیک، یکی از مجموعه جنگ‌ها با روم بود که در طی آن، هانیبال توانست تقریباً قدرت روم را فلج سازد. در پی به سرانجام رسیدن دومین جنگ پونیک در ۲۰۲ پیش از میلاد، کارتاژ برای ۵۰ سال به عنوان حکومت دست‌نشانده، جمهوری روم تبدیل شد.[۴۰]

پس از نبرد کارتاژ که در ۱۴۹ پیش از میلاد و در طی جنگ سوم پونیک صورت گرفت، کارتاژ توسط روم در ۱۴۶ پیش از میلاد اشغال شد.[۴۱] پس از این، رومی‌ها نام کارتاژ را به آفریقا تغییر نام داده و آن را مبدل به یکی از استان‌های خود کردند.

طی دوره رومی‌ها، ناحیه‌ای که اکنون به نام تونس شناخته می‌شود توسعه عظیمی را تجربه نمود. اقتصاد عمدتاً در دوران این امپراتوری شکوفا شد: رونق این ناحیه به کشاورزی وابسته بود. این ناحیه که به «انبار غله امپراتوری» شهرت داشت، براساس یکی از تخمین‌ها ناحیه‌ای از تونس فعلی و سواحل تریپولیتانیا بود که یک میلیون تن غله را سالانه تولید کرده و یک چهارم آن به امپراتوری صادر می‌شد. محصولات دیگر شامل لوبیا، انجیر، انگور و سایر میوه‌ها بود.

خرابه‌های مکان میراث جهانی دوگا[معادل ۱۴]

در قرن دوم میلادی، روغن زیتون با غلات به عنوان کالای صادراتی رقابت می‌کرد. علاوه بر کشت و زرع‌ها و شکار و انتقال حیوانات وحشی نامتعارف از کوهستان‌های غربی، تولید اصلی و صادرات شامل این موارد نیز می‌شدند: الوار، دام، ظروف سفالی با روکش قرمز آفریقایی[معادل ۱۵] و پشم.

حتی انبوهی از موزائیک‌ها و سرامیک‌ها تولید شده، عمدتاً به ایتالیا در مرکز الجم صادر می‌شد (که در آنجا دومین آمفی‌تئاتر امپراتوری روم از نظر بزرگی واقع بود).

اسقف بربر دوناتس مگنوس مؤسس گروهی مسیحی با عنوان دوناتیست‌ها بود.[۴۲] در قرن‌های پنجم و ششم میلادی (از ۴۳۰ تا ۵۳۳ میلادی)، وندال‌ها و آلان‌ها بر یک پادشاهی که در آفریقای شمال‌غربی حکومت می‌کرد و شامل طرابلس امروزی می‌شد حمله کردند. این منطقه در سال‌های ۵۳۳ تا ۵۳۴ میلادی مجدداً در دوران ژوستینین یکم و به رهبری بلیساریوس فتح شد.[۴۳]

دوران اسلامی

[ویرایش]

در این دوره حکومتی توسط عبیدالله مهدی که از نوادگان اسماعیل پسر جعفر صادق بود تشکیل شد و به خلافت فاطمیان مشهور شد و بعد ها بیشتر شمال آفریقا را در زمان مستنصر تصرف کرد

دوران استعمار فرانسه

[ویرایش]

دوران پادشاهی

[ویرایش]

دوران معاصر و بهار عربی

[ویرایش]

سیاست

[ویرایش]
قیس سعید رئیس‌جمهور تونس و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایلات متحده

حکومت ۲۳ ساله زین‌العابدین بن‌علی طی یک انقلاب در ۲۴ دی ۱۳۸۹ سرنگون شد. در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۹۰ مجلس مؤسسان تونس، منصف المرزوقی را به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور دموکراتیک تونس انتخاب کرد. المرزوقی از شناخته‌شده‌ترین مخالفان حکومت بن‌علی بود که در سال‌های حکومت او در تبعید به‌سر می‌برد. مهم‌ترین وظیفه رئیس‌جمهور در تونس، انتخاب نخست‌وزیر است. زین‌العابدین بن‌علی پس از سرنگونی حکومتش، به عربستان سعودی پناهنده شد و پس از نزدیک به ۹ سال تبعید در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۹۸ در سن ۸۳ سالگی درگذشت و در بقیع دفن شد.

در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی، قیس سعید رئیس‌جمهور تونس در اقدامی دست به یک شبه‌کودتا زده و پارلمان کشور را منحل نموده و دولت و نخست‌وزیر را برکنار کرد.[۴۴] درحالی‌که اکثریت مردم تونس با این اقدام او مخالف هستند، او این اقدام را در راستای گسترش دموکراسی معرفی کرد و گفت قصد دارد در آینده نزدیک قانون اساسی کشور را تغییر دهد. در تابستان ۲۰۲۲، همه‌پرسی قانون اساسی تونس ۲۰۲۲ در میان مخالفت مردم تونس برگزار شد و درحالی‌که کمتر از ۳۰ درصد مردم پای صندوق‌های رای رفته بودند، با اعلام حکومت بیش از ۹۳ درصد شرکت‌کنندگان به قانون اساسی جدید رای مثبت داده‌اند. در این قانون اساسی اختیارات رئیس‌جمهور بسیار افزایش یافته و بسیاری از اختیارات پارلمان و نخست‌وزیر به رئیس‌جمهور واگذار شده‌است.

به گفته وزارت خارجه تونس، در ۳ فوریه ۲۰۲۲، تونس به شورای صلح و امنیت اتحادیه آفریقا (AU) برای دوره ۲۰۲۲–۲۰۲۴ انتخاب شد. به گفته این وزارتخانه، این نظرسنجی در حاشیه چهلمین جلسه عادی شورای اجرایی اتحادیه آفریقا، که در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی برگزار شد، انجام شد.[۴۵]

تقسیمات کشوری

[ویرایش]
تقسیمات کشوری تونس.

کشور تونس به ۲۴ استان (ولایة) بخش می‌شود:

جغرافیا

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: جغرافیای تونس

زمبره، قرقنه و جربه جزو جزیره‌های مهم تونس هستند.

تونس شمالی‌ترین کشور قارهٔ آفریقاست. پهناوری آن ۱۶۳٬۶۱۰ کیلومتر مربع بوده و دارای ۹۶۵ کیلومتر مرز مشترک با الجزایر و ۴۵۹ کیلومتر مرز مشترک با لیبی است. همچنین طول سواحل آن حدود ۱۱۴۸ کیلومتر است. بلندترین نقطهٔ تونس، کوه شعانبی با بلندی ۱۵۴۴ متر می‌باشد. این کشور، در میان مدار ۳۰ درجه شمالی و مدار ۳۸ درجه شمالی و نصف‌النهار ۷ درجه شرقی و نصف‌النهار ۱۲ درجه شرقی واقع است.

اقلیم

[ویرایش]
نقشه هوایی تونس

تونس سرزمینی گرم و خشک است. بخش درونی آن از بیابان‌های سنگلاخی و بخش جنوبی آن نیز از شن‌زارها پوشیده شده، اما کرانه‌های شمالی آن نسبتاً حاصلخیز و پوشیده از جنگل است. در شمال غربی تونس کوه‌هایی کم‌ارتفاع (دنبالهٔ شرقی رشته‌کوه‌های اطلس) وجود دارند که بلندای هیچ‌یک از ۱۵۴۴ متر فراتر نمی‌رود. تونس همچنین دارای چند دریاچهٔ فصلی زمستانی است که تابستان‌ها خشک و پوشیده از نمک هستند؛ و با توجه به تأثیر مطلوب دریای مدیترانه و ارتفاع کوه‌های شمالی از آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای برخوردار می‌باشد و خوش آب و هواترین کشور شمال آفریقاست. شهر تونس در منطقهٔ جلگه‌ای شرق و شمال شرقی این کشور و در انتهای خلیج تونس قرار گرفته و از آب و هوای بسیار معتدلی برخوردار است.

اقتصاد

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: اقتصاد تونس

کشاورزی، معادن، منابع طبیعی، گردشگری و صنعت نفت در اقتصاد تونس نقش مهمی دارند. زیتون، انگور، گندم، میوه‌جات و سبزیجات از فرآورده‌های کشاورزی تونس هستند. این کشور دارای منابع انرژی همچون نفت، گاز طبیعی و معادن فسفات، آهن، روی و سرب است. تولیدات این کشور بیشتر شامل مواد شیمیایی، پارچه، برق و سیمان است. این کشور نفت خام، روغن زیتون، مرکبات، آهن و سرب صادر می‌کند.

اتحادیه اروپا همچنان اولین شریک تجاری تونس است که در حال حاضر ۷۲٫۵ درصد از واردات تونس و ۷۵ درصد از صادرات تونس را به خود اختصاص داده‌است. تونس یکی از با ثبات‌ترین شرکای تجاری اتحادیه اروپا در منطقه مدیترانه است و به‌عنوان سی‌امین شریک تجاری بزرگ اتحادیه اروپا شناخته می‌شود. تونس اولین کشور مدیترانه ای بود که در ژوئیه ۱۹۹۵ توافقنامه همکاری را با اتحادیه اروپا امضا کرد، اگرچه حتی قبل از اجرایی شدن تاریخ ورود، تونس شروع به از بین بردن تعرفه‌های تجاری دوجانبه اتحادیه اروپا کرد. تونس در سال ۲۰۰۸ تعرفه‌های برچیده شدن محصولات صنعتی را نهایی کرد و بنابراین اولین کشور مدیترانه ای غیر اتحادیه اروپا بود که وارد یک منطقه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا شد.[۴۶]

واحد پول این کشور دینار تونس نام دارد. هر دینار تونس معادل ۰٫۳۲ دلار آمریکاست و هر دلار آمریکا معادل ۳ دینار می‌باشد. (ژوئیه ۲۰۲۳).[۴۷]

در فوریه ۲۰۲۲، تونس و صندوق بین‌المللی پول همچنان مذاکرات مقدماتی را به امید تضمین کمک مالی چند میلیارد دلاری برای اقتصادی درگیر رکود، بدهی عمومی، تورم و بیکاری انجام می‌دهند.[۴۸]

جمعیت‌شناسی و مردم

[ویرایش]
سید بوسعید در تونس
پخت نان سنتی در تونس

بر طبق برآورد سال ۲۰۲۰ تونس ۱۱٫۸ میلیون نفر نفر جمعیت دارد و در هر کیلومتر مربع ۷۲ نفر زندگی می‌کنند.

اکثریت مردم تونس (۹۹٪) عرب‌زبان هستند. بررسی‌های ریخت‌شناسی (ژنتیکی) نشان می‌دهد که این مردم از دیدگاه نژادی همگن نیستند و آمیزه‌ای از نژادهای گوناگون‌اند که در طول تاریخ پر فراز و نشیب این کشور از آسیا و اروپا به شمال آفریقا کوچ کرده‌اند. مردمان سواحل شمالی تونس به‌سبب مهاجرپذیر بودن این منطقه، آمیزه‌ای از قوم بربر (آمازیغ)ها، فینیقی‌ها، کارتاژی‌ها،[۴۹] رومیان، وندال‌ها، آلان‌ها و عرب‌ها هستند. این درحالیست که مردمان بخش‌های درونی و جنوبی تونس بیشتر تبار بربر (آمازیغی) دارند. در تونس، اقلیتی از بربر زبان‌ها نیز زندگی می‌کنند. بربرزبان‌ها بیشتر در جنوب جزیرهٔ جربه و مناطق مطماطه، الدویرات و شننی سکونت دارند.

زبان

[ویرایش]

زبان رسمی تونس، عربی استاندارد است اما تونسی‌ها با گویش ویژه‌ای از زبان عربی سخن می‌گویند که به گویش کاربردی در زبان مالتی نزدیک است. زبان فرانسوی نیز کاربرد دارد. طبق آخرین برآوردی که توسط دولت تونس در سال ۲۰۰۷ میلادی صورت گرفت و به سازمان فرانسه‌زبانی ارائه شد، ۶۳٫۶٪ از مردم این کشور می‌توانند به فرانسوی صحبت کنند.[۵۰]

دین

[ویرایش]

دین ۹۸٪ مردم تونس اسلام سنی است و بقیه مسیحی یا یهودی هستند.

یهودیت سومین دین بزرگ است که بین ۱۰۰۰ تا ۱۴۰۰ عضو دارد. یک سوم جمعیت یهودیان در پایتخت و اطراف آن زندگی می‌کنند و بقیه در جزیره جربا با ۳۹ کنیسه زندگی می‌کنند که قدمت جامعه یهودی در سفکس و همام-لیف به ۲۶۰۰ سال قبل می‌رسد.[۵۱] جربا، جزیره‌ای در خلیج گابس، خانه کنیسه الغریبا است که یکی از قدیمی‌ترین کنیسه‌های جهان و قدیمی‌ترین کنیسه است که دائماً مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از یهودیان آن را یک مکان زیارتی می‌دانند و به دلیل قدمت آن و این افسانه که کنیسه با استفاده از سنگ‌های معبد سلیمان ساخته شده، سالی یک بار جشن‌هایی در آنجا برگزار می‌شود. اگرچه خشونت ضد یهود گزارش شده‌است،[۵۲] گفته می‌شود که تونس و مراکش کشورهای عربی هستند که بیشترین پذیرش جمعیت یهودی خود را دارند.

فرهنگ

[ویرایش]

با توجه به موقعیت استراتژیک تونس در شمال آفریقا و در ساحل دریای مدیترانه، این کشور در طول تاریخ سه هزار سالهٔ خویش در معرض رفت و آمد تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته که مهم‌ترین آن عبارتند از قرطاجی‌ها (با پایه‌گذاری یک زن به‌نام علیسه)، رومی‌ها، مسلمان‌ها (عرب‌ها، خراسانی‌ها و ترک‌ها) و اروپایی‌ها (پرتغالی‌ها، اسپانیایی‌ها و فرانسوی‌ها)؛ تونس در سال ۱۸۸۱ میلادی تحت‌الحمایه فرانسه شد که به گفتهٔ خود تونسی‌ها این تحت‌الحمایه بودن، بالاترین ضرر را به تونس و مردم عرب زده‌است؛ الهادی البکوش که سابقاً نخست‌وزیر تونس بوده در کتاب «إضاءات عَلَی الإستِعمار وَ المُقاوَمَة فی تونس و فِی المَغرِبِ الکَبیر» که مرکزالنشرالجامعیِ تونس آن را در سال ۲۰۰۷ چاپ کرده می‌گوید:

«دربارهٔ موفقیت‌های فرانسه در زمینهٔ آموزش در تونس باید گفت که در ۷۰ سال استعمار فرانسه، تعداد اشخاصی که توانستند به آموزش عالی برسند تنها ۳۲۰ نفر بودند؛ یعنی در هر سال، چهار دانشجو! حال آنکه تعداد دانشجویان پس از استقلال کشور به ۳۲۰ هزار نفر رسیده‌است؛ استعمار فرانسه همیشه از افزایش و گسترش آموزش در تونس می‌ترسیده و از آن جلوگیری می‌کرده و اینکه عده‌ای خلاف این مطلب را می‌گویند، یک خرافه و اسطوره است (روزنامه الصریح، الأحد ۱۶ سپتامبر، ۲۰۰۷، ص ۱۲، عدد ۱۹۱۷).[۵۳]

روابط فرهنگی با ایران

[ویرایش]

به جز اعراب و بربرها، ایرانیان یکی از اقوامی بوده‌اند که نقش عمده‌ای در شکل‌گیری فرهنگ اسلامی تونس داشته‌اند و آثار فرهنگ ایرانی در بخش‌های گوناگون فرهنگ تونس نمود داشته‌است. در بسیاری از عنصرهای فرهنگی کشور تونس هم‌چون معماری، موسیقی، آداب مردمی، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و زینت‌آلات می‌توان نمودی از فرهنگ ایرانی را یافت. در گویش عربی کاربردی در تونس، بیش از ۲۰۰ واژه با ریشهٔ فارسی دیده می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از: گلیم، نارنج، مرزبان، میخانه، دهقان و بسیاری واژه‌های دیگر.

در آغاز دورهٔ اسلامی نفوذ فرهنگ ایرانی در تونس با حضور گروهی از سپاهیان ایرانی اهل خراسان در میان لشکر عقبة بن نافع آغاز می‌شود و در زمان ضعف حکومت صنهاجه به اوج خود می‌رسد. در این دوره، امیران ایرانی از دودمان بنو خراسان مدتی بر شهر تونس فرمان می‌رانند.

در سال پنجاه هجری قمری نخستین کاروان خراسانیان ایرانی وارد افریقیه شدند و بعدها شهر تاریخی قیروان که همان کاروان است را بنا نهادند. از آن زمان، برطبق قاموس ابن منظور قفصی تونسی، بیش از هشتصد کلمهٔ فارسی معرب در زبان عربی و لهجهٔ تونسی وارد شد که از جملهٔ آن‌ها دینار و شیرین و شیراز و دیوان و برید و مانند آن‌هاست.[۵۴]

برخی از فقیهان و اندیشمندان اسلامی تونس مانند امام سحنون نیشابوری، اسد بن فرات نیشابوری، عبدالله بن فروخ فارسی و خالد بن یزید فارسی ایرانی‌تبار بوده‌اند.

امروزه برخی از خیابان‌های شهر تونس با نام شاعران و فیلسوفان ایرانی چون حافظ، مولوی، خیام، ابن سینا، فارابی و رازی نامگذاری شده‌اند.

از زمان راه‌اندازی بخش فرهنگی سفارت ایران در تونس در حدود ۱۳۸۱، سالانه به‌طور متوسط دویست نفر در محل نمایندگی با زبان فارسی آشنا شده‌اند و افرادی همچون حسنی شقیر و فرید قطاط در کنار نمایندگان فرهنگی اعزامی و بعضاً همسرانشان به امر تدریس زبان فارسی مشغول بوده‌اند.

هم‌اینک در تونس فارسی، در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری، به‌عنوان زبان اختیاری تدریس می‌شود. در حال حاضر در دانشگاه‌های تونس و سوسه و دارالمعلمین در سه مقطع زبان فارسی توسط فرید قطاط و در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه زیتونه توسط منصف الحامدی، در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه‌های نهم آوریل و منوبه، توسط سام خانیانی، استاد اعزامی از سوی وزارت آموزش عالی ایران، تدریس می‌شود.[۵۵]

زبان فارسی علاوه بر اماکن فوق در محل رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، از گذشته‌های دور در سه مرحلهٔ ابتدایی و متوسطه و ترجمه در کشور تونس تدریس می‌شود.[۵۶]

آموزش

[ویرایش]

دانش‌آموزان تونسی از آموزش رایگان برخوردارند و تحصیل در دورهٔ دبستان اجباری است. زبان عربی به عنوان زبان نخست و زبان فرانسوی به عنوان زبان دوم در مدارس آموزش داده می‌شود. از سال ۲۰۰۲ فراگیری زبان انگلیسی در کنار زبان فرانسه برای دانش‌آموزان سال پنجم دبستان و بالاتر الزامی است.

نخستین مرکز آموزش عالی کشور تونس، دانشگاه تونس می‌باشد که در سال ۱۹۶۰ میلادی بنیان نهاده شد. از دیگر دانشگاه‌های مهم تونس می‌توان به دانشگاه الوسط (به عربی: جامعة الوسط) در شهر منستیر و دانشگاه جنوب (به عربی: جامعة الجنوب) در شهر صفاقس اشاره کرد. برابر آمار رسمی سازمان آمار تونس در سال ۱۹۹۹ میزان باسوادی در این کشور ۷۳٪ بوده‌است.

رسانه‌ها

[ویرایش]

خبرگزاری تونس که سال ۱۹۶۱ در شهر تونس افتتاح شد، دارای نمایندگی‌هایی در داخل و خارج کشور می‌باشد. رادیو دولتی تونس در شهرهای تونس، صفاقس، منستیر و قفصه دارای ایستگاه پخش است و برنامه‌هایی به زبان‌های عربی، فرانسوی و ایتالیایی پخش می‌کند. تلویزیون تونس نیز در سال ۱۹۹۶ بنیان نهاده شد و دارای دو شبکه به زبان عربی است. برخی از روزنامه‌های مهم تونس عبارتند از: الصحافه، الصباح، الحریه، الشروق و انباء تونس به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی، و الانوار به زبان فرانسوی.

تا پیش از انقلاب مردمی تونس که روز ۱۴ ژانویه ۲۰۱۱ به سرنگونی دیکتاتوری زین‌العابدین بن علی انجامید، بساط ممیزی و سانسور در این کشور رواج داشت. هر کتابی باید پیش از چاپ از «وزارت کشور» مجوز انتشار دریافت می‌کرد. چاپ و نشر هر متن بدون مجوز مجازات زندان به‌دنبال داشت.

پس از پیروزی انقلاب یکی از نخستین فرمان‌های دولت موقت درمورد آزادی چاپ و نشر صادر شد. دولت موقت تونس اعلام کرد که چاپ و نشر مجله و کتاب به مجوز دولتی نیاز ندارد. بیانیه تصریح کرده بود: «نویسندگان مختار هستند که برای حفظ حقوق خود، اثر خود را در اداره مخصوص به این امر در وزارت فرهنگ به ثبت برسانند.»

یادداشت‌ها

[ویرایش]
  1. ↑ تلفظ: UK: ‎/tjuːˈnɪziə, -ˈnɪs-/‎, US: ‎/-ˈniːʒə, -ˈniːʃə, -ˈnɪʒə, -ˈnɪʃə/‎؛[۲۰] عربی: تونس دربارهٔ این پرونده Tūnis؛ بربری: Tunest، ؛ فرانسوی: Tunisie.
  2. ↑ عربی: الجمهورية التونسية دربارهٔ این پرونده al-Jumhūrīya at-Tūnisīya; فرانسوی: République tunisienne. ترجمه دقیق نام رسمی بومی عربی به انگلیسی «Tunissian Republic» بوده و ترجمه رایج فرانسوی نیز بدین منوال است، اما ترجمه انگلیسی که دقت کمتری دارد «Republic of Tunisia» است که در متون انگلیسی به کار می‌رود و حتی دولت تونس هم برای استفاده‌های رسمی از «Republic of Tunisia» استفاده می‌کند (مثلا، سفارت تونس در واشینگتن DC نیز از همین عنوان استفاده می‌کند).
  3. ↑ لبنان و عراق دموکراسی‌های اقراری می‌باشند.
معادل‌ها
  1. ↑ to lay down
  2. ↑ encampment
  3. ↑ Tanith
  4. ↑ Tunit
  5. ↑ Tynes
  6. ↑ Gaetulians
  7. ↑ Numidians
  8. ↑ Mauri
  9. ↑ Moors
  10. ↑ Masinissa
  11. ↑ Massyli
  12. ↑ Tyre
  13. ↑ Tophet
  14. ↑ Dougga
  15. ↑ African Red Slip

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF). 26 January 2014. Archived from the original (PDF) on 9 February 2014. Retrieved 10 February 2014.
  2. ↑ "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF). 26 January 2014. Archived from the original (PDF) on 9 February 2014. Retrieved 10 February 2014. Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."
  3. ↑ Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
  4. ↑ "Tamazight language". Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 4 January 2021. Retrieved 11 October 2020.
  5. ↑ "Nawaat – Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe". Nawaat.
  6. ↑ Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia). PhD Thesis, Western Sydney University.
  7. ↑ "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition – Tunisialive". Tunisialive. Archived from the original on 18 October 2011.
  8. ↑ "Tunisia, Languages". 22 May 2022.
  9. ↑ (به فرانسوی) Cohen, D. (1975). Le parler arabe des Juifs de Tunis: Étude linguistique. La Haye: Mouton.
  10. ↑ Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begoña; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages". American Journal of Physical Anthropology (به انگلیسی). 146 (2): 271–280. doi:10.1002/ajpa.21581. PMID 21915847.
  11. ↑ "Tunisia" (PDF). International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State – Bureau of Democracy Human Rights and Labor.
  12. ↑ "Tunisia, Religions". 22 May 2022.
  13. ↑ Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. p. 4. ISBN 978-1-317-59745-2.
  14. ↑ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" بایگانی‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.
  15. ↑ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. Archived from the original on 28 November 2019. Retrieved 2 March 2020.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ "Tunisia". International Monetary Fund.
  17. ↑ "GINI index". World Bank. Retrieved 19 January 2013.
  18. ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Retrieved 16 December 2020.
  19. ↑ "Report on the Delegation of تونس". Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. 2010. Archived from the original on 31 May 2012. Retrieved 8 November 2010.
  20. ↑ Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman, ISBN 978-1-4058-8118-0
  21. ↑ "Embassy of the Republic of Tunisia" (به انگلیسی). Embassy of the Republic of Tunisia. Retrieved 2021-09-30.
  22. ↑ "Tunisie: les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre" [Tunisia: legislative elections fixed for 26 October and presidential elections for 23 November]. Jeune Afrique (به فرانسوی). 25 June 2014.
  23. ↑ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014.
  24. ↑ "Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2020". Freedom House. 2020. Retrieved 30 April 2020.
  25. ↑ "Democracy Index 2021". The Economist. Retrieved 22 February 2022.
  26. ↑ "Democracy Index 2021: The China challenge". Economist Intelligence Unit. pp. 6–7. Retrieved 2 March 2022.
  27. ↑ "Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international". Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.
  28. ↑ (به فرانسوی) "Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe". JOL Journalism Online Press (28 February 2014). بایگانی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine. Retrieved on 5 September 2015.
  29. ↑ Ghanmi, Monia (12 September 2014). "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie" [Tunisia strengthens relations with Italy]. Magharebia (به فرانسوی). Archived from the original on 14 September 2014.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ Room, Adrian (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites. McFarland. p. 385. ISBN 978-0-7864-2248-7.
  31. ↑ Rossi, Peter M.; White, Wayne Edward (1980). Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal. Pierian Press, University of Michigan. p. 132.
  32. ↑ Taylor, Isaac (2008). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. BiblioBazaar, LLC. p. 281. ISBN 978-0-559-29668-0.
  33. ↑ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Brill. p. 838. ISBN 978-90-04-08265-6.
  34. ↑ Livy (2006). Yardley, John & Hoyos, Dexter (eds.). History of Rome. Vol. Hannibal's War: Books Twenty-one to Thirty. Oxford University Press. p. 705. ISBN 978-0-19-283159-0. and others associated with the word "تؤنس" (different from تونس) in Arabic which is a verb that means to socialize and to be friendly.[نیازمند شفاف‌سازی]
  35. ↑ Banjamin Isaac, The Invention of Racism in Classical Antiquity, Princeton University Press, 2013 p.147
  36. ↑ "Carthage and the Numidians". Hannibalbarca.webspace.virginmedia.com. Archived from the original on 31 March 2012. Retrieved 28 October 2011.
  37. ↑ "Numidians (DBA II/40) and Moors (DBA II/57)". Fanaticus.org. 12 December 2001. Archived from the original on 27 September 2011. Retrieved 28 October 2011.
  38. ↑ "Numidia (ancient region, Africa)". Britannica Online Encyclopedia. Retrieved 28 October 2011.
  39. ↑ "The City of Carthage: From Dido to the Arab Conquest" (PDF). Archived from the original (PDF) on 10 August 2012. Retrieved 8 January 2013.
  40. ↑ Appian. The Punic Wars. livius.org
  41. ↑ "History of Tunisia – Lonely Planet Travel Information". lonelyplanet.com. Archived from the original on 4 September 2017. Retrieved 7 July 2017.
  42. ↑ "Donatist". Encyclopædia Britannica.
  43. ↑ Bury, John Bagnell (1958) History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 2, Courier Corporation. pp.124–148
  44. ↑ «تونس و بازگشت به دیکتاتوری». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۳.
  45. ↑ «Tunisia elected member of African Union security council-Xinhua». english.news.cn. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۹.
  46. ↑ "Press corner". European Commission - European Commission (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-09.
  47. ↑ «Xe: Currency Exchange Rates and International Money Transfer». www.xe.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۳.
  48. ↑ "Tunisia's talks with the IMF: What's at stake?". www.aljazeera.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-09.
  49. ↑ In the Wake of the Phoenicians: DNA study reveals a Phoenician-Maltese link بایگانی‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine By Cassandra Franklin-Barbajosa, National Geographic Magazine
  50. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  51. ↑ "Pilgrims flock to Tunisia's Djerba Jewish festival | Lamine Ghanmi". AW (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-09.
  52. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «Tunisia: Jewish population determined to stay despite anti-Semitic violence | DW | 11.01.2018». DW.COM (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۹.
  53. ↑ «رایزنی فرهنگی ج.ا. ا - تونس». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۱۱.
  54. ↑ گل‌افزانی، صادق رمضانی: نگاهی به وضعیت زبان فارسی در تونس، از گذشته تا حال. در وبگاه فرهنگستان زبان فارسی بایگانی‌شده در ۶ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine. ۱۳۹۳/۱۰/۱۶.
  55. ↑ گل‌افزانی، صادق رمضانی: نگاهی به وضعیت زبان فارسی در تونس، از گذشته تا حال. در وبگاه فرهنگستان زبان فارسی بایگانی‌شده در ۶ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine. ۱۳۹۳/۱۰/۱۶.
  56. ↑ محمد اسدی موحد: نگاهی به وضعیت زبان فارسی در تونس، از گذشته تا حال. در وبگاه فرهنگستان زبان فارسی بایگانی‌شده در ۶ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine. ۱۳۹۳/۱۰/۱۶.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تونس&oldid=40236054»