زبان راجی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

زبان راجی یا راژی یا رازی یا رایجی، زبانی است با گویش‌های گوناگون که در مناطق مرکزی ایران و در شهرهایی چون ابوزیداباد نطنز، نشلج، چیمه، میمه، دلیجان، نیم‌ور، خوانسار، اَزان، جوشقان قالی، کامو، وزوان، زیادآباد، ازران، ونداده، ابیانه، ویدوج، ویدوجا، تفرش ،ازوار، تجره، آرنجن، گز، نایین، پنداس، ورکان، هنجن ولوجرد و … صحبت می‌شده و اکنون به گونه‌ای پراکنده صحبت می‌شود.^{[نیازمند منبع]}

این زبان، گویش مناطق وسیعی از سرزمین‌های ری، همدان، آران و بیدگل، کاشان، اراک و چند منطقه دیگر بوده‌است. و با گویش‌های مردم دلیجان، زر، واران، گویش یهودیان کاشان، همدان، اصفهان، نایین، نطنز، ده آباد، خالدآباد، بادرود، کهک تفرش، آشتیان، خوانسار و وَزوان اصفهان همبستگی داشته‌است. در منابع ادبی مثل ریاض‌الشعرا (۱۱۶۱ هجری قمری) و آتشکده آذر (۱۱۹۳ ه‍.ق) از این گویش نام برده شده‌است. نام راژی را برخی محققان^[۱] برگرفته از راگا می‌دانند. راگا که رِیِ امروز در جنوب تهران است، پایتخت فرمانروایی ماد در سه‌هزار سال پیش شناخته شده‌است. از این رو گویش راگی که به تدریج با تأثیر زبان عربی به شکل رازی و رایجی درآمده است، زبان پایتخت‌نشینان ماد است. امروزه در گویش راژی شهر ابوزیدآباد در جنوب‌خاوری آران و بیدگل و روستاهای منظومه آن واژه‌های مادی و پارسی باستان بر سر زبان است.^[۲]

• برخی نمونه‌های مادی: اِسبَا به معنای سگ، هرَا به معنای بخشی از ساختمان شبیه بالکن سقف‌دار، شَالوال به معنای شلوار.
• برخی نمونه‌های پارسی باستان: هُشگَا به معنای خشک، وَافر به معنای برف، لوباکِه به معنای روباه.

در کتاب تاریخ کاشان تصریح شده که منظور از زبان رایجی، ظاهراً لهجه محلی است. در این کتاب گفته شده که در بعضی از دهات و قرا آران و بیدگل وکاشان به لهجه مخصوصی تکلم می‌شود از جمله در آران و نطنز. کریستن سن قسمتی از لهجه‌های آران و بیدگل و کاشان را مطالعه کرده و کتابی در باب آن نوشته‌است. در همین کتاب تاریخ کاشان نیز بعضی اصطلاحات محلی علی‌الخصوص اصطلاحات زراعتی بکار رفته‌است و نویسنده برای استفاده اهل تحقیق آن‌ها را در فهرستی در پایان کتاب جمع‌آوری نموده‌است. اصطلاح زبان راجی را سید محمدعلی جمال زاده از اهل دلیجان شنیده و در مقاله زبان راجی یا راژی مندرج در نشریه دانشکده ادبیات تبریز (۹: ۲۱۷–۲۱۸) از آن سخن داشته و ممکن است این دو رایجی و راجی یکی باشد.^[۳]

در سلسله تحقیقات زبان‌شناسی جدید، گویش راجی برای نخستین بار در سال ۱۸۸۰ میلادی به وسیله والنتین ژوکوفسکی (Zukovskiy) و سپس در سال ۱۹۰۷ توسط اسکار مان (Oskar Mann) مورد بررسی قرار گرفت. اسکارمان گویش راجی و نیز گویش‌های مرکزی ایران را دنباله زبان مادی دانسته و واژه راجی را برگرفته از نام پایتخت ماد باستان تصور کرده‌است. آرتور کریستسن سن نیز به برابری سرزمین‌های گویش‌های مرکزی با کشور ماد باستان اشاره کرده‌است. گویش راجی دارای گونه‌های مختلف است.^[۴] یارشاطر نیز گویش‌های مرکزی ایران از جمله ابوزیدآبادی را به گروه گویش‌های مرکزی یا مادی مربوط می‌داند.^[۵]

یکی از ویژگی‌های برجسته در گویش راژی اهالی بخش کویرات شهرستان آران و بیدگل به مرکزیت ابوزیدآباد فراوانی واکه‌ها است. در تحقیق براتی،^[۶] شمار این واکه‌ها، ۱۹ مورد یاد شده‌است. امروز در فارسی دری ۶ واکه شامل سه واکه بلند و سه واکه کوتاه وجود دارد. اشتراک واکه‌ها میان راژی و گویش‌های دیگر ایران مانند کردی و زبان‌های زنده دنیا مانند انگلیسی و آلمانی با استفاده از الفبای استاندارد جهانی به نام آی‌پی‌اِی قابل نمایش است. تنوع واکه‌ها در گویش راژی از جمله به لحاظ میزان انسداد چاکنای گویشور است.

این گویش از گویش‌های مرکزی ایران از دسته شمال غربی است و در حال حاضر تعداد زیادی از ساکنین شهر دلیجان و وَزوان و میمه و ابوزیدآباد در ۳۰ کیلومتری کاشان بدان سخن می‌گویند.^[۷] واژه‌های زبان راجی در میان زبان‌های ایرانی با گویش‌های زبان فارسی خویشاوند آشکار نیز دارد. این خویشاوندان در زبان فارسی و همهٔ گویش‌های فارسی با اندکی دگرگونی در آواها فراوان هستند. زبان‌های کردی، بلوچی، گیلکی و نیشابوری از نزدیک‌ترین زبان‌ها به راجی هستند.^[۷]

نزدیک‌ترین زبان به زبان راجی، سمنانی و سنگسری است.^[۷]

این گویش مانند دیگر گویشهای مرکزی مورد مطالعه و توجه خاصی قرار نگرفته‌است و در این در حالیست که جنبه‌های مختلف آن چون ساخت واژه، ساخت نحوی و نظام آوایی آن دارای ویژگی‌های منحصر به فرد و قابل مطالعه‌ای است.^[۸]

• واژه‌نامه راجی- نوشته حسین صفری
  • پژوهشی در گویش دلیجانی زبان راژی.
• فرهنگ بیذوی- نوشته عباس، محمد و علی مزرعتی
  • پژوهشی در گویش ابوزیدآبادی زبان راژی.
• کنایات، امثال و اصطلاحات گویش ابوزیدابادی، نوشته سید طیب رزاقی
  • پژوهشی در گویش ابوزیدآبادی زبان راژی.
• گویش راجی هنجن- نوشته ابوالحسن آقاربیع
  • پژوهشی در گویش هنجنی زبان راژی
• گلابند جوزغند -سروده عبداله یوسفی
  • تلاشی در گویش دلیجانی زبان راژی
• جستاری در دستور زبان گوش ابوزیدآبادی- نوشته سید طیب رزاقی
  • پژوهشی در گویش ابوزیدآبادی زبان راژی (مقاله)
• فرهنگنامه راژی - نوشته غلامرضا براتی
  • پژوهشی در گویش ابوزیدآبادی زبان راژی
• توصیف فعل به زبان بیزاویی- نوشته سید ناصر سرافرازی
  • پژوهشی در گویش ابوزیدآبادی زبان راژی
• فرهنگ گویش راجی نشلج، عباس حلواچی نشلجی

به ادعای برخی، گویش راجی همان گویش رازی است که در مناطقی همچون ری و همدان رواج داشته و حتی اشعاری باباطاهر عریان را به این گویش منسوب می‌کنند.^[۹] به اعتقاد این عده از محققین، گویش مردم همدان و زبان کلیمیان همدان زبان «فهلوی» بوده‌است. آن‌ها در این زبان هنگام تلفظ واژه‌ها یا کلمات به آن‌ها کسره می‌داده‌اند و کلیمیان به این گویش، زبان راجی می‌گفته‌اند.^[۹]

آران و بیدگل ، کاشان و محدوده فرهنگی آن و به روایت کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه سیلک یکی از مهم‌ترین مناطق راجی زبان در فلات ایران است. عبدالرحیم کلانتر ضرابی نگارنده کتاب تاریخ کاشان در مورد زبان راجی مردم اطراف کاشان چنین می‌نویسد:^[۱۰]

این مقاله نیازمند تمیزکاری است. لطفاً تا جای امکان آن‌را از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید، سپس این برچسب را بردارید. محتویات این مقاله ممکن است غیر قابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد.

• از فرالاوی شاعر هم‌زمان رودکی شعری بازمانده‌است که در این شعر کلمه دخش که به زبان راجی دشت معنا می‌دهد، به کار رفته‌است.^[۱۱]

در این زبان کلمه دلیجان به صورت دلیگون تلفظ می‌گردد.

از نمونه‌های زبان راجی در اشعار باباطاهر عریان^{[نیازمند منبع]}

_________________________

شعر زیو رُاژی (زبان راژی) اثر غلامرضا براتی:

_________________________

معنی شعر زیو رُاژی (زبان راژی)

• (زبان راژی ما، هم زیباست و هم خوب

دست کسی که راژی سخن می‌گوید، باید بوسید)

• (کلاغ و کبوتر، پرستو و گنجشک

کاکُلی و جغد، کبک و مرغ‌خانگی)

• (در زبان راژی اینها پرنده‌اند

نام‌هایشان از گذشته تا کنون مانده‌اند)

• (سگ و شغال، کفتار و پلنگ

قوچ و آهو، گورکن و کرگدن)

• (اینها در کوه و کمر می‌دوند

هیچگاه در شهر و پیرامُن آن دیده نمی‌شوند)

• (گیاهِ‌سگ، شاتره و چَرموک

گیاهِ‌شکار، خُرفه و بَندَک)

• (نام برخی گیاهان یا اجزای گیاهان در بیابان‌های ماست

چه خوب است که بچه‌ها بگویند: ما را یاد دهید)

(اگر این زبان راژی را نگاه داریم 

اینهمه از این و آن آسیب نمی‌بینیم)

• (گویش راژی، دژ است و پیرامون ما را دارد

یاریگر ماست، جُور ما را می‌کشد)

• گویش محلی اراک و استان مرکزی
• واژه‌نامه راجی
• واژه‌نامه راجی نوشته حسین صفری
• The Raji Dialect of Jowshaqan Paperback – 2013

by Habib Borjian (Author) https://www.amazon.com/Raji-Dialect-Jowshaqan-Habib-Borjian/dp/3862884252