زبان لارستانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

زبان لارستانی که با نام‌های اچمی و خودمونی نیز خوانده می‌شود، زبان مردم ساکن در جنوب فارس، غرب هرمزگان و شرق بوشهر است. این زبان همچنین در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس نیز رواج دارد.^[۴] لاری زبان غالب شهرستان‌های لارستان، خنج، گراش جویم و اوز در فارس و شهرستان بستک در هرمزگان است. این زبان به جاماندهٔ پارسی میانه است و دستور زبان خاص خود را دارد.^[۵][۶]

امروزه این زبان به خاطر تفاوت‌های زیادش با زبان فارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخهٔ زبان‌های ایرانی‌تبار جنوب غربی قلمداد می‌شود.^{[نیازمند منبع]} گویش‌های زبان لارستانی همانند لری، نوادهٔ پارسی میانه محسوب می‌شوند. این زبان ارتباط نزدیکی با پارسی باستان دارد.^[۷]

بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستان‌های لارستان، گراش، بستک، اوز و خنج بدین زبان سخن می‌گویند. لاری در شهرها و روستاهای لار، گراش، اوز، خنج، بستک، فداغ، خور ، اسیر(استان فارس)، لطیفی، جناح، ارد، جویم، بنارویه، شرفویه، دهتل، دهفیش، براک، بیدشهر، بست قلات، بیغرد، کوره، لاغران و کاریان، احمدمحمودی، بلغان، چاه طوس، و بخش‌هایی از بریز، دهکویه، بندرلنگه، گاوبندی (پارسیان)، بندر خمیر، رویدر، بردستان، نهند، کوهیج، گلار و… رایج است.^{[نیازمند منبع]}

لاری دارای ۱۰ واکه ساده است که از این نظر با فارسی تفاوت چشمگیری دارد. واکه‌های ساده a، ā، e، ē، o، ō، u، ū، I و Ī هستند. ۴ واکه مرکب ey، ow، oy و ay نیز در این زبان یافت می‌شوند.^[۸]

همخوان‌های لاری همانند فارسی است با این تفاوت که واج /h/ در این زبان وجود ندارد و افزون بر واج /v/، واج /w/ هم در آن یافت می‌شود.^[۸]

زبان لارستانی دارای چندین لهجه است.^[۹] تفاوت این لهجه‌ها بیشتر در تلفظ واژگان است.^[۱۰] برای نمونه «رفتم» در برخی از مناطق رفتُم و در برخی دیگر چِدُم تلفظ می‌شود. لاری، گراشی، خنجی، اوزی، بستکی،اَرَدی، فداغی، کوخردی، بیدشهری و بیخی از مهم‌ترین لهجه‌های لاری هستند.

عمدۀ کلماتی که در لهجه‌های لاری به کار برده می‌شود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظ‌های متفاوت است. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکان‌ها با صدای اِ تلفظ می‌گردد. حال ممکن است این اصوات در پایان یا میانه‌های یک کلمه نیز وجود داشته باشد. برای مثال همین کلمه اچم را می‌توان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: اَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را می‌دهد.^{[نیازمند منبع]}

یکی از خواص زبان لاری دارا بودن یک صدا در برخی گویش‌های آن همانند گویش فداغی است. این تلفظ میانه گ و ن است که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا می‌گردد همانند فَلَزِئنگ که نوعی نان محلی است که با مهیاوه درست می‌شود. در گویش بیدشهری حرف-ُ-در کلمه اَچُم به صورت اَچام تلفظ می‌شود که حرف ا بینُ و آ بیان می‌گردد.^{[نیازمند منبع]}

عمدهٔ این گویش‌ها مربوط به ایالت ایراهستان قدیم بوده‌است. این گویش‌ها در جای‌جای منطقه جنوب به شکل‌های متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. زبان اچمی لهجه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد که در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند. این کلمات در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات گستردهٔ مردم این مناطق با کشورهای مختلف شکل گرفته‌است. گویش لاری به علت حضور تاریخی یهودیان دارای پیچ و خم‌های زبان عبری نیز هست.^{[نیازمند منبع]}

احمد اقتداری و لطفعلی خنجی بر دستور این زبان پژوهش‌های مبسوطی انجام داده‌اند.^[۱۱] امیرحسین خنجی نیز در پژوهشی مجموعۀ واژگان، متون نثر و نظم و دستور زبان لاری را گرد آوردی و بازشناسی کرده است. ^[۱۲] همچنین ما لچانوا، زبان‌شناس معاصر روس، عقیده دارد که کومزاری نیز یکی از لهجه‌های لاری است.^[۱۳]

• فرهنگ فولکلور مناطق جنوبی ایران، فرید ج. محقق فرهنگهای بومی
• بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی
• حبیبی، احمد. (ادبیات فولکلور جنوب) نشر قلم، قم، انتشار ۱۳۷۸ خورشیدی