شیائو جینگ یا خط چهارم (به چینی: 小经/ثِیَوْݣْ) ویا (به چینی: 小儿经/ثِیَوْعَرݣْ)[۱] یک رسمالخط و سیستم نوشتار برای زبان ماندارین به خط عربی میباشد که توسط مسلمانان چین (مردم هوئی)استفاده میشدهاست.[۲][۳] یادآوری این نکته که هوئیها و اویغورها، دو مردم مجزا هستند. هوئیها چینیزبان بوده و در طول تاریخ تحت سلطهٔ سلسلههای مختلف چینی بودهاند. اویغورها ترکتبار بوده و تا پیش از استقرار جمهوری خلق چین در ۱۹۴۹، در خاننشینهای ترک و مسلمان خودمختار زندگی میکردهاند.
هوئیها از قرن شانزدهم، از سه زبان فارسی، عربی و چینی برای فراگیری علوم دینی، ثبت و ضبط یادداشتها و نوشتن متون دینی استفاده میکردند. در قرن نوزدهم، بیستم و حتی اکنون، شاهدیم که متنهای دینی در فرهنگ مسلمانان چین موجود است، اما نه فارسی و عربی و چینی، بلکه ترکیبی از آنها و به «خط چهارم» است؛ یک فارسزبان تا حدودی میتواند آن را بخواند، اما معنایش را متوجه نمیشود. در عین حال یک چینی زبان نمیتواند آن را بخواند، ولی اگر برای او خوانده شود، معنایش را متوجه میشود؛ یعنی این خط «به زبان چینی اما با خط عربی» است.
ارتباط مسلمانان چین با مسلمانان سرزمینهای اصلی اسلامی، اندک و ضعیف بودهاست؛ اگرچه مسلمانان چین میدانستند که مرکز اصلی دین آنها در غرب قرار دارد و سعی میکردهاند همواره افرادی را برای مراسم حج به مکه بفرستند. در دوران معاصر و پس از پایان دورهٔ انقلاب فرهنگی چین (که موضعی ضددینی داشت) این ارتباطات قوت گرفت؛ دولت چین نیز بخاطر منافع سیاسیاش ترجیح داد از سختگیری علیه مسلمانان بکاهد.[۴]
طولی نکشید که مسلمانان چین، با تأسیس حوزههای علمیه و مدارس خود، فضای علمی اسلامی و زمینههای انتقال علوم اسلامی یه نسلهای بعدی را فراهم کردند.[۵] مسلمانان هوئی، رهبران دینی خود را «آهونگ» مینامند.[الف] تا قبل از قرن بیستم میلادی، معلومات دینی امامها و آهونگها به متون قرآنی اندک و ادعیه محدود بود. تنها در این دوره بود که آهونگها توانستند با کسب اجازهٔ دولت کمونیست چین، برای تحصیل علوم اسلامی به خارج (فی المثل پاکستان) بروند.[۴]
در ابتدا در مدارس فقط از زبانهای عربی و فارسی استفاده میشد. اما همزمان با مسلمان شدن عدهای از چینیها (موسوم به هوئیها) زبان چینی نیز در کنار عربی و فارسی مورد استفاده قرار گرفت.[۷]
خط شیائو جینگ هیچ وقت نه خط رسمی بوده، و نه استانداردسازی شده. این خط در مساجد و حوزههای علمیه، و برای آموزش قرآن و متون اسلامی به کودکان، بدون نیاز به آموختن سواد نوشتار چینی، در دورانی که سواد مختص به نخبگان، سیاسیون، و کارمندان حکومت بود استفاده میشد. هر شهر و استانی، و حتی هر نویسندهای، استاندارد نوشتار خاص خویش را داشت. خط شیائو جینگ، نه تلفظ رسمی چینی، بلکه تلفظهای محلی شهر و استان اقامت نویسنده و حوزهٔ علمیه را بازتاب میداد. به همین دلیل، در بین متون تاریخی، تفاوتهای عمدهٔ نوشتاری به چشم میخورد.
علاوه بر این، به دلیل عدم تحمیل استاندارد و دستورعمل نوشتار از کسی، نوشتن هجاها بسیار سادهسازی شده، و خواندن متن برای کسی که آشنایی کامل به زبان چینی محلی ندارد، دشوار است.
علاوه بر آن، زبان چینی، زبانیست که در آن نواختها نقشی کلیدی، مثل واکهها و همخوانها، در تعیین معنی کلمات را دارند. بهطور مثال، دو واژهٔ «卖 Mài» به معنی فروختن و «买 mǎi» به معنی خریدن، هر دو به صورت «مَیْ» تلفظ میشوند. اما تفاوت آنها در نواخت است. «卖 Mài» به معنی فروختن با نواخت «رو به پایین» تلفظ میشود. «买 mǎi» به معنی خریدن با نواخت «افت-خیز پایین» تلفظ میشود. نوشتار شیائو جینگ، هیچ روشی برای نشان دادن نواختّها ندارد.
از دیگر ویژگیهای خط شیائو جینگ، این است که حرکتگذاری در تمام موارد ضروری است، و حرکات، شامل علامت سکون، در تعیین تلفظ کلمات نقش کلیدی ایفا میکنند.
امروزه، به دلیل گسترش سواد عمومی خواندن و نوشتن در چین، و همینطور به دلیل گسترش ارتباطات مسلمانان چینی با ملایان دیگر کشورها، نوشتار شیائو جینگ کاربری خویش را از دست داده و استفاده از آن تا حد زیادی کاهش یافتهاست.
نوشتار شیائو جینگ شامل ۳۱ حرف میباشد، که چهارتا از آنها برای نشان دادن واکهها هستند. از این ۳۱ حرف، ۲۵ تا از آنها با الفبای عربی مشترک هستند، ۴ تا حروفیاند که در عربی نیستند ولی با الفبای فارسی مشترکند، و ۲ تا مختص شیائو جیگ میباشد.
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین هر چیز به جز -ong, -uan, -ui, -un, -uo میباشد.
۵
(ث)
(ثثث)
[tɕʰ]-, [ɕ]-
x-
[θ]
[s]
ثِیَ(些xiē)
در متون و نوشتارهای تاریخی، از حروف «س» و «ش» نیز استفاده شدهاست.
۶
(ج)
(ججج)
/ʈ͡ʂ/ [ʈ͡ʂ], [ɖ͡ʐ]
zh-
[dʒ]|[ɡ]
[dʒ]
جَ(这zhè)
تلفظ حرف در چینی با فارسی و عربی متفاوت است.
۷
(چ)
(چچچ)
/ʈ͡ʂʰ/ [ʈ͡ʂʰ]
ch-
none
[tʃ]
چَ(车chē)
حرف وارد شده از فارسی.
۸
(ح)
(ححح)
/x/ [x]-
h-
[ħ]
[h]
حَ(河hé)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین -e, -ei, -en, -eng میباشد.
۹
(خ)
(خخخ)
/x/ [x]-
h-
[x]
[x]
خُ(湖hú)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین هر چیز به جز -e, -ei, -en, -eng میباشد.
۱۰
(د)
(د)
/t/ [t], [d]-; [tɕ]-
d-
[d]
[d]
دٍ(钉dīng)
بعضی متون قدیمی، از این حرف برای نشان دادن صدای j- استفاده کردهاند. اما اکثراً برای این صدا از حرف «ݣ» استفاده میشود.
۱۱
(ر)
(ر)
/ɻ/ [ɻ], [ʐ]-
r-
[r]
[ɾ]
رٍ(仍réng)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین -eng, -un, -uo میباشد.
/ɻ/ -[ɻ]
-r
عَر(二èr)
برای نشان دادن همخوان ر-گونه که در پایان تعدادی از هجاهای چینی میآید استفاده میشود.
۱۲
(ز)
(ز)
/ʦ/ [t͡s], [d͡z]-
z-
[z]
[z]
زَیْ(在zài)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین هر چیز به جز -ong, -ui, -un, -uo میباشد. بعضی متون تاریخی از حرف «ذ» نیز استفاده میکنند.
۱۳
(ژ)
(ژ)
/ɻ/ [ɻ], [ʐ]-
r-
none
[ʒ]
ژَ(热rè)
حرف وارد شده از فارسی. در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین هر چیز به جز -eng, -un, -uo میباشد.
۱۴
(س)
(سسس)
/s/ [s]-, [ɕ]-
s-
[s]
[s]
سِ(四sì)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین هر چیز به جز -ua, -ui, -un, -uo میباشد. بعضی متون تاریخی از این حرف برای نشان دادن صدای x- نیز استفاده کردهاند.
۱۵
(ش)
(ششش)
/ʂ/ [ʂ]-, [ɕ]-
sh-
[ʃ]
[ʃ]
شِ(是shì)
بعضی متون تاریخی از این حرف برای نشان دادن صدای x- نیز استفاده کردهاند.
۱۶
(ص)
(صصص)
/s/ [s]-
s-
[sˤ]|[sˠ]
[s]
صُوِ(岁suì)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین -ua, -ui, -un, -uo میباشد.
۱۷
(ڞ)
(ڞڞڞ)
/ʦʰ/ [t͡sʰ]-
c-
none
none
ڞَ(册cè)
حرف مختص شیائو جینگ و بدون معادل فارسی میباشد.
۱۸
(ط)
(ططط)
/ʦ/ [t͡s], [d͡z]-
z-
[tˤ]|[tˠ]
[t]
طٌ(遵zūn)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین -u, -ua, -uai, -uan, -uang, -ui, -un, -uo میباشد.
۱۹
(ظ)
(ظظظ)
/ʦ/ [t͡s], [d͡z]-
z-
[ðˤ]|[ðˠ]
[z]
ظُوَ(作zuò)
در هجاهایی که صدای پایانی آنها در پینیین -ong, -ui, -un, -uo میباشد.
۲۰
(ع)
(ععع)
/ə/
e, er, o, ou
[ʕ]
[ʔ]
عَ(恶è)
بر خلاف فارسی و عربی که حرف «ع»، یک همخوان است، در شیائو جینگ، این حرف نقش واکه را ایفا میکند.
۲۱
(ف)
(ففف)
/f/ [f]-
f-
[f]
[f]
فِ(废fèi)
۲۲
(ق)
(ققق)
/k/ [k], [ɡ]-
g-
[q]
[ɣ~ɢ], [q]
قْ(个ge)
تلفظ حرف در چینی با فارسی و عربی متفاوت است.
۲۳
(ک)
(ککک)
/kʰ/ [kʰ]-
k-
none
[k]
کْ(可kě)
[tɕʰ]-
q-
کِیٌ(穷qióng)
در متون تاریخی نوشته شده در شهر لینشیا، برای بازتاب دادن دقیقتر تلفظهای لهجهٔ محلی، از حرف «ٿ» (ت چهار نقطه) بجای «ک» استفاده شدهاست.[۱]
۲۴
(ݣ)
(ݣݣݣ)
[tɕ]-
j-
none
none
ڭِیُوَ(脚jiǎo)
حرف مختص شیائو جینگ و بدون معادل فارسی میباشد. در متون تاریخی نوشته شده در شهر لینشیا، برای بازتاب دادن دقیقتر تلفظهای لهجهٔ محلی، از حرف «د» بجای «ک» استفاده شدهاست. بعضی نویسندگان، در هنگام نوشتن، سه نقطهٔ این حرف را نمینویسند و فقط از «ک» استفاده میکنند.[۱]
همخوانهای جدول زیر یا آلترناتیوهای کمتر متداولی هستند که در نوشتارهای محلی استفاده میشوند، یا در متون شیائو جینگ، تنها برای نوشتار واژههای دخیل عربی و فارسی بهکار برده میشوند.
در متون تاریخی نوشته شده در شهر لینشیا، برای بازتاب دادن دقیقتر تلفظهای لهجهٔ محلی، از این حرف بجای «ک» برای نوشتن معادل پینیین q- استفاده شدهاست.[۱]
۲
/ʦ/ [t͡s], [d͡z]-
z-
[ð]
[z]
ذَیْ(在zài)
بعضی متون، از این حرف بجای «ز» استفاده میکنند.
۳
none
none
[dˤ]
[z]
الْضَّاد(حرف ضاد)
تنها در واژههای دخیل از عربی بکار میرود.
۴
none
none
[ɣ]|[ʁ]
[ɣ~ɢ]
غَبْن(گناه)
تنها در واژههای دخیل از عربی بکار میرود.
۵
none
none
none
[ɡ]
گنج(گنج)
تنها در واژههای دخیل از فارسی بکار میرود.
۶
/x/ [x]-
h-
[h]
[h], [ɛ], [æ]
الهواء(هوا)
تنها در واژههای دخیل از عربی و فارسی بکار میرود.
در جدول زیر واکهها و پایان هجاهای شیائو جینگ که نشان دهندهٔ هر کاراکتر در نویسههای چینی هستند میباشد.[۱][۸][۹]اعراب گذاری در نوشتار شیائو جینگ بسیار مهم بوده و در همه شرایط باید بهطور کامل نوشته شوند. خواندن متن بدون اعراب در عمل غیرممکن خواهد بود.
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین d-, g-, k, t میباشد.
ڞَ(册cè)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد.
۱۳
none
[eɪ]
ei
none
در شیائو جینگ معادل ندارد.
۱۴
-[eɪ]
-ei
مُوِ(玫méi)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین b-, l-, m-, n-, p میباشد.
فِ(飞fēi)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد. بر روی حروفی که به حرف بعدی متصل نمیشوند (مثل «د»)، علامت سکون نیز قرار میگیرد، برای اینکه از اینکه این هجا اشتباهی به هجای پس از آن یکی خوانده شود جلوگیری به عمل آید.
دْ(得děi)
۱۵
[ən]
en
عٍ(恩ēn)
۱۶
-[ən]
-en
مٌ(们mén)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین b-, f-, m-, n-, p میباشد.
قٍ(根gēn)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد.
۱۷
none
[əŋ]
eng
none
در شیائو جینگ معادل ندارد.
۱۸
-[ɤŋ]
-eng
رٍ(仍réng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین r- میباشد.
قٍ(更gèng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد.
۱۹
[ɑɻ]
er
عَر(儿ér)
۲۰
-[ɻ]
-r
لِر(粒儿lìr)
برای نشان دادن همخوان ر-گونه که در پایان تعدادی از هجاهای چینی میآید استفاده میشود.
۲۱
[i]
yi
ءِ(意yì)
۲۲
-[i] / -[ɯ] / -[ɨ]
-i
سِ(四sì)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین s- میباشد.
کِ(其qí)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد.
۲۳
[iɑ]
ya
یَا(呀ya)
۲۴
-[iɑ]
-ia
ݣِیَا(家jiā)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین d-, j-, q-, x-, l کاربرد دارد.
۲۵
[iɛn]
yan
یًا(严yán)
۲۶
-[iɛn]
-ian
لِیًا(练liàn)
۲۷
[iɑŋ]
yang
یَانْ(羊yáng)
۲۸
-[iɑŋ]
-iang
لِیَانْ(良liáng)
۲۹
[iaʊ]
yao
یَوْ(要yào)
۳۰
-[iaʊ]
-iao
ݣِیَوْ(教jiào)
۳۱
[iɛ]
ye
یِ(耶yē)
۳۲
-[iɛ]
-ie
ݣِیَ(解kiě)
۳۳
[in]
yin
ءٍ(因yīn)
۳۴
-[in]
-in
کٍ(勤qín)
۳۵
[iŋ]
ying
یٍ(应yīng)
۳۶
-[iŋ]
-ing
تٍ(圢tǐng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین d-, t- میباشد.
ݣٍ(汫jǐng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, k-, x- میباشد.
پِئٍ(平píng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین b-, p-, m-, n-, l- میباشد.
۳۷
[yʊŋ]
yong
یٌ(用yòng)
۳۸
or
-[yʊŋ]
-iong
کِیٌ(穷qióng)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, q-, x- کاربرد دارد.
۳۹
[iəʊ]|[iɤʊ]
you
یِوْ(有yǒu)
۴۰
-[iəʊ]|[iɤʊ]
-iu
نِیُوْ(牛niú)
۴۱
[o]
o
عِو(哦ó)
۴۲
-[o]
-o
بُوَ(拨bō)
۴۳
-[ʊŋ]
-ong
سٌ(讼sòng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین s-, r- میباشد.
خْو(宏hóng)
در هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین حروف دیگر میباشد.
۴۴
[əʊ]|[ɤʊ]
ou
عِوْ(偶ǒu)
۴۵
-[əʊ]|[ɤʊ]
-ou
کِوْ(口kǒu)
۴۶
[u]
wu
وُ(无wú)
۴۷
-[u]
-u
کُ(苦kǔ)
حروفی که به حرفهای دیگر متصل نمیشوند (مثل «د»)، یک «و» بعد از آنها نوشته میشود، برای اینکه از اینکه این هجا اشتباهی به هجای پس از آن یکی خوانده شود جلوگیری به عمل آید.
زُو(足zú)
۴۸
[uɑ]
wa
وَا(娃wá)
۴۹
-[uɑ]
-ua
قُوَا(刮guā)
۵۰
[uaɪ]
wai
وَیْ(歪wāi)
۵۱
-[uaɪ]
-uai
کُوَیْ(块kuài)
۵۲
[uan]|[wan]
wan
وًا(万wàn)
۵۳
-[uan]
-uan
کُوًا(宽kuān)
۵۴
[uɑŋ]|[wɑŋ]
wang
وَانْ(忘wàng)
۵۵
-[uɑŋ]
-uang
کُوَانْ(况kuàng)
۵۶
[ueɪ]
wei
وِ(为wèi)
۵۷
-[ueɪ]
-ui
خُوِ(回huí)
۵۸
[uən]|[wən]
wen
وٌ(问wèn)
۵۹
-[uən]
-un
کٌ(困kùn)
۶۰
[uɤŋ]|[wɤŋ]
weng
وْ(翁wēng)
۶۱
[uə]
wo
وَ(我wǒ)
۶۲
-[uə]
-uo
قُوَ(国guó)
۶۳
[y]
yu
یُوِ(与yǔ)
۶۴
-[y]
-ü, -u
نِیُوِ(女nǚ)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, q-, x-, l-, n- کاربرد دارد.
۶۵
[yɛn]
yuan
یُوًا(源yuán)
۶۶
-[yɛn]
-uan
ݣِیُوًا(捐juān)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, q-, x- کاربرد دارد.
۶۷
[yɛ]
yue
یُوِ(约yuē)
۶۸
-[yɛ]
-üe, -ue
ݣِیُوَ(决jué)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, q-, x-, l-, n- کاربرد دارد.
۶۹
[yn]
yun
ءٌ(孕yùn)
۷۰
-[yn]
-un
کٌ(均jūn)
تنها در نوشتار هجاهایی که صدای آغازین آنها در پینیین j-, q-, x- کاربرد دارد.
در نوشتارهای فارسی و عربی، تقریباً هیچ وقت اعرابها نوشته نمیشوند. در شیائو جینگ اما تمامی اعرابها و حتی سکون نیز نوشته میشوند. بعضی متون، در کلمات پر کاربرد تکهجایی مثل «的 de» و «和 hé»، سکون را از روی «دْ» و «حْ» حذف میکنند. از دیگر کاربردهای سکون، استفاده روی «ن» برای نشان دادن «نون غنه» میباشد. مثال آن در فارسی، در کلمهٔ مثل «نان سنگک» میباشد. با کمی دقت، میتوان شنید که حرف «گ» در کلمهٔ سنگک به شکلی ضغیف شده تلفظ میشود، و به عبارتی دیگر، در حرف «نون» ادغام میشود. مثالی در چینی کاراکتر «芒 máng» میباشد، که به صورت «مَانْ» نوشته میشود. اما بعضی نویسندگان بین «نون غنه» و «نون عادی» فرق نمیگذاشتند و هر دو را به یک شکل و با تنوین مینوشتند، «مًا».
نکته دوم اینکه بر خلاف متون نوشته شده به نوشتار چینی، ولی مشابه نوشتار با پینیین، بین کلمات فاصله گذاشته میشود، و هجاهای کلمات در کنار یکدیگر نوشته میشوند. این هجاها اما باید با فاصله مجازی از هم جدا باشند.
حرکت تشدید به این معنا است که کل هجایی که بر روی آن قرار گرفتهاست، دو بار خوانده میشود. بهطور مثال، اصطلاح «回回 huíhuí» سابقاً برای اشاره به مردم هوئی استفاده میشده، که به صورت «خُّوِ» نوشته شده و به صورت «خُوِ خُوِ» خوانده میشود.
در نوشتار شیائو جینگ، میتوان از نشانهگذاری عربی-فارسی، یا نشانهگذاری چینی، و حتی نشانهگذاری ترکیبی استفاده کرد. استانداردی در زمنیه نوشتار صحیح موجود نمیباشد.
جدول تطبیق هجاهای پینیین با نوشتار شیائو جینگ آنها
↑ ۱٫۰۱٫۱۱٫۲۱٫۳۱٫۴۱٫۵Sobieroj, Florian. (2019) "Standardisation in Manuscripts written in Sino-Arabic Scripts and xiaojing". Creating Standards: Interactions with Arabic script in 12 manuscript cultures, edited by Dmitry Bondarev, Alessandro Gori and Lameen Souag, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 177–216. https://doi.org/10.1515/9783110639063-008
↑Suutarinen, M. (2015). Arabic Script among China’s Muslims: A Dongxiang folk story. Studia Orientalia Electronica, 113, 197–208. Retrieved from https://journal.fi/store/article/view/51814