ویکی‌پدیا:محتوای غیرآزاد - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

این صفحه جزو رهنمودهای ویکی‌پدیا است. استانداردهای رفتاریِ مطرح‌شده در این صفحه از پشتوانهٔ تأیید بسیاری از ویرایشگران ویکی‌پدیا برخوردار است. بااین‌که پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، این مفاد جزو سیاست‌ها نیست. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن تغییرات و نظرخواهی استفاده کنید.

میانبرها: وپ:مغا وپ:منصفانه

هدف ویکی‌پدیا این است که دانشنامه‌ای با محتوای آزاد باشد. با این تعریف از محتوای آزاد که محتوایی است که محدودیت‌های حق تکثیر (کپی رایت) را ندارد. محدودیت‌هایی شامل حق باز پخش آن، مطالعه و دست‌کاری و بهبود آن یا استفاده از آن به هر منظوری و در هر رسانه‌ای، حتی استفاده تجاری. اما در زبان انگلیسی کلمهٔ آزاد (free) با دو معنای «رایگان» و «آزاد» به کار می‌رود که دو معنای کاملاً متفاوت می‌باشند. تصاویری که به رایگان در اینترنت قرار دارند ممکن است همچنان برای ویکی‌پدیا مناسب نباشند. هر محتوایی که دارای شرایط لازم نباشد، غیرآزاد شمرده می‌شود، مانند تصاویر «تنها برای استفادهٔ غیر تجاری»، تصاویر دارای مجوز «تنها برای استفاده در ویکی‌پدیا» یا تصاویر کاملاً شامل حق تکثیر.

سیاست مجوزهای بنیاد ویکی‌مدیا ایجاب می‌کند تمام چیزهایی که در ویکی‌پدیا میزبانی می‌شود «محتوای آزاد» باشد. هرچند استثناهایی هم هست. این سیاست به پروژه‌های ویکی‌مدیا اجازه می‌دهد یک سیاست دکترین معافیت بپذیرند که استفاده از محتوای غیر آزاد را در حدودی که سخت‌گیرانه تعریف شده‌است مجاز بداند. در بعضی شرایط، پیدا کردن یک تصویر آزاد برای موضوعی خاص ممکن نیست. در این موارد محتویات غیرآزاد می‌توانند در ویکی‌پدیا استفاده شوند اما تنها تحت اصول استفاده منصفانه. استفاده از محتوای غیرآزاد در ویکی‌پدیا باید از استانداردهایی که از روی قصد سختگیرانه‌تر از قانون حق تکثیر آمریکا تعریف شده‌اند پیروی کند. این ضوابط در ادامه آمده‌است.

قبل از هر چیز، برای این که از اثری بتوان استفاده منصفانه کرد، باید این اثر در کشوری تولید شده‌باشد که قوانین آن اجازهٔ استفادهٔ منصفانه از آن نوع محتوا را بدهد. قوانین کشور محل تولید اثر، بر سیاست استفاده منصفانه در ویکی‌پدیا ارجح است.^[۱]

برای این که این سیاست به درستی به کار بسته شود، چند بخش مختلف آن باید به درستی احراز شوند.

تمام محتوای غیرآزاد باید دست کم دو الگو در صفحه‌شان باشد.

الگوی حق تکثیر

الگویی که مشخص کند اثر صاحب حق تکثیر است ولی علی رغم داشتن حق تکثیر، در ویکی‌پدیا استفاده شده‌است. الگوهای مربوط را در رده:الگو:حق تکثیر پرونده غیرآزاد می‌توانید پیدا کنید.

الگوی دلیل استفاده از اثر

الگویی که مشخص کند منبع اثر چیست، چرا استفادهٔ منصفانه از آن در ویکی‌پدیا مناسب است، این استفاده در چه صفحه‌ای انجام می‌شود، و برای حفظ شرایط استفادهٔ منصفانه چه تغییراتی در اثر داده شده‌است. الگوهای مربوط را در رده:الگو:دلایل استفاده اثر غیر آزاد می‌توانید پیدا کنید.

اگر چه در مورد این که چه چیزی «استفاده حداقلی» هست و چه چیزی نیست رهنمود قاطعی وجود ندارد، اما یک قاعدهٔ سردستی برای تصاویر غیرآزاد آن است که ابعادشان باید آن قدر کوچک شود که کل تعداد پیکسل‌هایشان کمتر از ۱۰۰٬۰۰۰ باشد.

در موارد استثنایی که کوچک کردن تصویر در حدی که بالا ذکر شد، روی خوانایی محتوای آن تأثیر مخربی می‌گذارد می‌توان تصویر را با کیفیتی بالاتر در ویکی‌پدیا بارگذاری و استفاده کرد. برای چنان تصاویری بهتر است از الگوی {{پرهیز از نسخه کوچکتر}} استفاه کنید.

اگر تصویر غیرآزادی ابعادش بالاتر از چیزی که بالا ذکر شد و خوب است که کوچک شود، می‌توانید در آن از الگوی {{نیازمند نسخه کوچکتر}} استفاده کنید تا بعداً توسط کاربران یا ربات‌ها نسخهٔ کوچکتری از آن ساخته و بارگذاری شود.

نقل قول مختصری از یک متن دارای حق تکثیر را می‌توان به این منظورها به کار برد: روشن کردن یک مطلب، برپا کردن یک متن یا زمینه یا نسبت دادن یک دیدگاه یا ایده. متن دارای حق تکثیر که به صورت کلمه به کلمه استفاده می‌شود باید با علامت نقل قول یا نشانه‌گذاری ویژه باشد مثل نقل قول بلوکی هر تغییری نسبت به متن اصلی باید به روشنی مشخص شده باشد، مثل [براکت] برای بخش‌های افزوده و نشان حذف (...) برای بخش‌های زدوده شده؛ و تأکید هم باید بعد از علامت نقل مشخص شود مثل: «(تأکید اضافه شده‌است)» یا «(تأکید در متن اصلی)». به‌طور کلی، نقل قول مفصل متن دارای حق تکثیر استفاده منصفانه نیست و سیاست ویکی‌پدیا آن را منع می‌کند.

کلیپ‌های کوتاه نمونه (حداکثر ۱۰٪ کل مدت کلیپ که کم‌تر از ۳۰ ثانیه باشد) می‌تواند برای شناساندن سبک، گروه یا آهنگی سرشناس وقتی که همراه با تفسیر انتقادی یا تاریخی ضمن نام بردن از صاحب حق‌نشر باید استفاده شود.

صدای سخنرانی‌ها و وقایع تاریخی وقتی که همراه با تفسیر انتقادی یا تاریخی ضمن نام بردن از صاحب حق‌نشر می‌تواند استفاده شود.

1. جلد آثار: تصویر جلد آثار مختلف به منظور شناساندن و نقد (و نه شناساندن بدون نقد).
2. نشان گروه‌ها و شرکت‌ها: برای شناساندن.
3. تمبر و اسکناس: برای شناساندن خود تمبر و اسکناس و نه عکس درون آن.
4. سایر آثار تبلیغاتی: مانند بروشورها و پوسترها و آگهی‌ها برای نقد.
5. تصویری از فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی: برای نقد و شناساندن و بحث دربارهٔ سینما و تلویزیون.
6. تصویری از محیط نرم‌افزارها: برای نقد و شناساندن.
7. نقاشی‌ها و آثار دیگر هنرهای فردی: برای نقد، شامل شناساندن سبک.
8. تصاویر نمادین یا مهم از نظر تاریخی: به عنوان موضوع نقد
9. تصاویری که خود موضوع نقد هستند
10. تصاویر اشخاصی که درگذشته‌اند، در مقاله‌ای که مربوط به خود آن شخص می‌شود، به این شرط که تهیه عکس جایگزین آزاد آن محتمل نباشد. توجه کنید که در مورد تصاویر متعلق به خبرگزاری‌ها یا آژانس‌های عکس (مانند آسوشیتد پرس، کوربیس یا گتی ایمجز) که تصویر موردنظر موضوع تحلیل نقادانه نباشد، به صورت خودکار فرض می‌شود که شرط «احترام به فرصت‌های تجاری» را برآورده نمی‌کند.

آنچه در زیر می‌آید فهرست غیر فراگیری است از مواردی که محتوای غیر آزاد را (خارج از استثناهای مشخص شده) نمی‌توان استفاده کرد.

1. بخشی از متن دارای حق تکثیر که به نویسنده منسوب نشده باشد.
2. گلچین‌های بیش از اندازه دراز.
3. نگاره‌ای از یک مقالهٔ روزنامه یا دیگر نشریه‌ها که دربردارندهٔ بخش‌های دراز و قابل خواندن متن دارای حق تکثیر باشد. اگر متن به عنوان یک منبع یا نقل‌قول مهم است، باید به صورت متنی در مقاله به کار گرفته شود و از نشریه به عنوان یک یادکرد در مقاله استفاده شود.
4. تمامی متن‌های دارای حق تکثیر مشکلات قانونی‌ای ایجاد می‌کنند، هنگام ساخت پرونده‌های صوتی گفتاری از مقاله‌های ویکی‌پدیا، و باید در این نوع پرونده‌ها از آن‌ها اجتناب کرد. زیرا پروندهٔ صوتی ساخته شده را نمی‌توان تحت مجوز GFDL منتشر کرد.

1. تصویر افراد زنده، گروه‌های فعال، و بناهای پابرجا؛ که یک عکس جدید آزاد باید جایگزین آن شود. (که تقریباً همواره امکان‌پذیر است) با همان هدف دانشنامه‌ای یک تصویر غیرآزاد استفاده می‌شود. این شامل تصاویر تبلیغاتی غیرآزاد می‌شود. استثنا: در مورد افراد بازنشسته‌ای که عمده شهرت‌شان به خاطر فعالیت در زمان جوانی است، استفاده از تصاویر دارای حق‌تکثیر و قدیمی آنها به صورت منصفانه توجیه شده‌است.

   توجه: در مورد آثاری که نخستین بار در ایران منتشر شده‌اند استفاده منصفانه منحصر به معرفی و نقد خود تصویر است؛ بنابراین حتی اگر از فرد یا بنایی نتوان تصویری آزاد فراهم نمود، باز هم نمی‌توان از نگاره‌های ایرانی غیرآزاد، برای مقاله آن فرد یا بنا استفاده نمود. همچنین زمانی که نگاره‌ای آزاد (با دوربین ویرایشگر ویکی‌پدیا) از یک شی دارای حق تکثیر (مثلا مجسمه‌ای که سازنده‌اش در قید حیات است) گرفته می‌شود، این تصویر در مجموع غیرآزاد محسوب می‌شود و فقط می‌تواند در مقاله‌ای که مربوط به معرفی و نقد همان اثر هنری یا سازنده آن است، آورده شود. در این مورد تفاوتی میان آثار هنری ایرانی و خارجی وجود ندارد.

2. جلد یکی از آلبوم‌ها به عنوان بخشی از آلبوم‌شناسی، همانطور که در بالا گفته شد.
3. قسمتی تکه شده از یک آلبوم
4. نقشه‌ای که از یک مجموعه اطلس اسکن یا طراحی شده، برای توضیح ناحیه مورد شرح قرار گرفته شده.
5. تصویری که موضوع آنها مربوط به جنگ می‌شود، برای شرح یک مقاله در مورد جنگ.
6. تصویری برای شرح یک مقاله دربارهٔ تصویر، در صورتی که تصویر دارای مقاله مربوط به موضوع خودش باشد.
7. عکسی از یک خبرگزاری یا آژانس عکس (مانند آسوشیتد پرس، کوربیس) مگر آن که خود عکس (و نه سوژهٔ عکس) موضوع نقد منبع‌داری در مقاله باشد.
9. جلد یک کتاب یا مجله برای شرح مقاله فردی که در تصویر روی جلد قرار دارد.
10. تصویری که منبع ناشناخته یا اثبات‌ناپذیر دارد.
11. یک نمودار آماری یا نمودار هندسی. معمولاً اینگونه نمودارها را می‌توان از داده‌های اصلی به دست آورد.
12. یک عکس تجاری در ابعاد بزرگ که ذاتاً باعث می‌شود به سوددهی صاحب حق تکثیر آسیب برسد.
13. تصاویر گرافیکی بازی‌های تخته‌ای یا کارتی

سؤال ۱: راه قانونی برای بار کردن تصاویر تمبرهای هلندی مرتبط با وقایع ایران به‌صورت استفاده منصفانه چگونه است؟

پاسخ: تنها راه استفاده از (یعنی بارگذاری کردن و بکار بردن در مقالات) تمبرهای هلندی جدیدتر از ۷۰ سال (که لذا در مالکیت عمومی نیستند)، این است که تمبر مذکور فقط در مقاله‌ای استفاده شود که موضوع مقاله، خود آن تمبر باشد (مثلا مقاله در مورد طرح تمبر، تاریخ انتشارش، طراحانش، دلیل انتشار، موضوعات خبری حول انتشار، و الخ) باشد، و سپس تمبر را با ذکر دلایل شرایط منصفانه، با این الگو بار کنید. پس، مقاله‌ای در مورد خود آن تمبر بسازید، تمبر را با آن الگو بار کنید، فقط در آن مقاله مخصوص خودش بکارش برید، و آنگاه از مقالات دیگر مد نظرتان (مثلا مقالات در مورد وقایع ایران و غیره) به این مقاله‌ای که ساختید لینک دهید). نمونه: مثل مثلاً کاری که برای این تمبر یا این تمبر در این مقاله شده. (همان‌طور که می‌بینید، موضوع مقاله در مورد خود تمبرها است.

سؤال ۲: تصویری از باراک اوباما روی جلد مجله تایم را آیا می‌توان با برچسب استفاده منصفانه در مقاله‌ای در مورد باراک اوباما بار کرده و استفاده کرد؟

پاسخ: خیر. استفاده از تصویر باراک اوباما روی جلد تایم، زمانی که تصویر آزادی از وی وجود دارد، ناقض قانون شرایط منصفانه است، مگر اینکه در مقاله‌ای بکار رود که موضوعش خود آن تصویر باشد، نه باراک اوباما.

اگر ایجادِ یک فایل را منصفانه دانستید (بر اساس توضیحاتِ ارائه شده در صفحه) باید فایل را به یکی از الگوهای حق تکثیر ارجاع دهید و الگوی مناسب را در صفحه‌ی فایل قرار دهید.

• ویکی‌پدیا:الگوهای حق تکثیر
• نظرخواهی برای سیاست استفاده منصفانه برای اثرهای ایرانی
• ویکی‌پدیا:سیاست استفاده از تصاویر