Adam Lazarowicz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Adam Lazarowicz

Klamra, Pomorski, Kleszcz, Zygmunt, Jadzik, Grot, Orczyk, Gwóźdź, Aleksander

major
Data i miejsce urodzenia	14 października 1902 Berezowica Mała, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	1 marca 1951 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1919–1947
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Kalikst Łukasz Lazarowicz ps. Klamra, Pomorski, Kleszcz, Zygmunt, Jadzik, Grot, Orczyk, Gwóźdź, Aleksander (ur. 14 października 1902 w Berezowicy Małej, zm. 1 marca 1951 w Warszawie) – major piechoty Polskich Sił Zbrojnych, żołnierz SZP, ZWZ i AK oraz Zrzeszenia WiN, zastępca prezesa IV Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN, działacz zbrojnego podziemia niepodległościowego. W 2013 awansowany pośmiertnie na stopień podpułkownika.

Był synem Franciszka Lazarowicza i Wandy z domu Ojak. W roku szkolnym rozpoczął naukę I klasie Gimnazjum w Zbarażu^[1]. W 1919 wstąpił na ochotnika do odrodzonego Wojska Polskiego i walczył z Ukraińcami na Wołyniu. Następnie rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle, w którym 1921 ukończył VIII klasę i zdał maturę^[2]. W 1920 ponownie zgłosił się do WP i wziął udział w wojnie z bolszewikami. Walczył w rejonie miejscowości Chorzele, został ranny w walkach pod Ostrołęką. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do gimnazjum, w którym w 1921 zdał maturę. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1931 ukończył kurs podchorążych piechoty. Z dniem 1 września 1931 mianowany został podporucznikiem rezerwy piechoty^[3]. W 1934 w tym stopniu został zweryfikowany z lokatą 392 w korpusie oficerów piechoty i posiadał przydział mobilizacyjny do 20 pułku piechoty Ziemi Krakowskiej^[4]. W 1936 otrzymał awans do stopnia porucznika. Z powodu choroby został zwolniony z wojska. Był kierownikiem szkoły w Gumniskach.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany i wyznaczony na stanowisko ostatniego komendanta miasta Dębica. Po ewakuacji garnizonu przyłączył się do jednostek walczących w rejonie Rawy Ruskiej; dowodził kompanią.

W październiku 1939 wrócił do Gumnisk koło Dębicy, gdzie ponownie objął funkcję kierownika szkoły. Jednocześnie zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Służby Zwycięstwu Polski, a następnie Związku Walki Zbrojnej. W 1940 został komendantem placówki, a następnie Obwodu Dębica ZWZ-AK; stał na jego czele aż do wiosny 1944. W tym czasie dokonał znacznej jego rozbudowy. Przeniósł komendę Obwodu z miasta na wieś, do Gumnisk. Komendy tej Niemcom do zakończenia wojny nie udało się wykryć. Powołał 10 nowych placówek ZWZ na terenie powiatu, m.in. w Dębicy o krypt. „Działo”, w Pilźnie – „Pocisk”, w Ropczycach – „Ropa” i „Rakieta” oraz inne w różnych miejscowościach. Obwód Dębica pod jego komendą osiągnął najwyższy poziom organizacyjny, wyszkolenia i gotowości bojowej z wszystkich obwodów Inspektoratu Rzeszowskiego AK. W 1943 r. dostał awans do stopnia kapitana, a rok później – majora. Jego największym sukcesem był współudział w rozpracowaniu niemieckiej broni rakietowej V-2 na poligonie doświadczalnym w rejonie miejscowości Blizna koło Dębicy. Wiosną 1944 r. objął funkcję zastępcy inspektora Inspektoratu Rzeszów AK. W czasie akcji „Burza” dowodził 5 pułkiem strzelców konnych AK, liczącym ok. 1200 ludzi. Za pomoc wojskom sowieckim otrzymał Order Czerwonej Gwiazdy, ale go nie przyjął.

W lutym 1945 przybył do Rzeszowa, gdzie został kierownikiem Okręgu Rzeszowskiego WiN, a następnie Okręgu Wrocławskiego. W grudniu 1946 został mianowany zastępcą Prezesa IV Zarządu Głównego WiN ppłk. Łukasza Cieplińskiego ps. Ostrowski, Bogdan, Ludwik, Pług. 5 grudnia 1947 w Żninie został aresztowany przez UB. Po brutalnym śledztwie w październiku 1950 Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na 4-krotną karę śmierci i 33 lata pozbawienia wolności. 1 marca 1951 został zamordowany strzałem w tył głowy w więzieniu mokotowskim.

Jego syn Zbigniew (ur. 27 kwietnia 1925) dowodził plutonem AK podczas akcji „Burza”. Z kolei syn Zbigniewa Lazarowicza, a wnuk Adama Lazarowicza, Romuald (ur. 11 sierpnia 1953) należał do najaktywniejszych działaczy Solidarności Walczącej. Obaj potomkowie mjr. „Klamry” zamieszkali we Wrocławiu^[5][6]. Córka Adama Lazarowicza, Danuta (po mężu Iwan) działała w Armii Krajowej^[7].

Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”, jak również na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy.

W 1992 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie wydał postanowienie unieważniające wyrok z 1951. Sąd nie miał wątpliwości, że działalność mjr. A. Lazarowicza miała na celu odzyskanie przez Polskę niepodległości.

Imieniem Adama Lazarowicza nazwano Publiczne Gimnazjum w Gumniskach, na budynku którego tablicę odsłonięto pamiątkową honorującą majora. W 2018, po likwidacji gimnazjum, imię to przejęła szkoła podstawowa w Gumniskach^[8][9].

W Dębicy (mieście z rejonu działania majora) w 1993 nazwano ulicę imienia Adama Lazarowicza.

W 2009 ukazała się książka pt. „Klamra” – mój ojciec autorstwa Zbigniewa Lazarowicza^[10]. Na kanwie tej publikacji w 2013 powstał fabularyzowany film dokumentalny o Adamie Lazarowiczu pt. Klamra. W przedsionku śmierci (w rolę majora wcielił się aktor Mariusz Bonaszewski)^[11].

W dniu 1 marca 2013 z okazji obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak awansował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika^[12][13].

W ramach odsłoniętego 17 listopada 2013 Pomnika Żołnierzy Wyklętych w Rzeszowie zostało ustanowione popiersie Adama Lazarowicza^{[14][15][16][17]}.

W 2016 imieniem Adama Lazarowicza nazwano jedno z rond w Jaśle^[18].

W 2014 powstał film dokumentalny „WiN. Ostatnia Nadzieja” w reżyserii Sławomira S. Górskiego poświęcony m.in. postaci Adama Lazarowicza „KLAMRY”. Film  zdobył nagrodę specjalną na Festiwalu Filmów w Niepokalanowie 2015. W tym samym roku zdobył prestiżową Nagrodę Główną – Złoty Opornik – VII Festiwal Filmów Dokumentalnych „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci”, Gdynia 2015.

1 marca 2010, wraz z trójką innych żołnierzy wyklętych straconych tego samego dnia co on, Józefem Batorym, Franciszkiem Błażejem i Mieczysławem Kawalcem, został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski^[19][20].

• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Adam Lazarowicz w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków-Warszawa-Wrocław 2004, ISBN 83-89078-47-3, s. 288–292.