Adam Ludwik Czartoryski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Adam Ludwik Czartoryski
	; Pogoń Litewska
Rodzina	Czartoryscy herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	5 listopada 1872 ; Paryż
Data i miejsce śmierci	26 czerwca 1937 ; Warszawa
Ojciec	Władysław Czartoryski
Matka	Małgorzata Adelajda Orleańska
Żona	Maria Ludwika Krasińska
Dzieci	Małgorzata Izabella Czartoryska; Izabella Czartoryska; Elżbieta Czartoryska; Augustyn Józef Czartoryski; Anna Maria Jolanta Czartoryska; Władysław Czartoryski; Teresa Czartoryska; Ludwik Czartoryski
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Ludwik Czartoryski (ur. 5 listopada 1872 w Paryżu, zm. 26 czerwca 1937 w Warszawie) – polski książę, arystokrata, mecenas sztuki, I Ordynat na Sieniawie, II ordynat na Gołuchowie, obywatel ziemski guberni siedleckiej, płockiej, kieleckiej i łomżyńskiej w 1909^[1], w 1922 posiadał majątki ziemskie o powierzchni 22 900 ha^[2].

Życiorys

Adam Ludwik był synem Władysława Czartoryskiego i Małgorzaty Orleańskiej. Otrzymał staranne i wszechstronne wychowanie. Kształcił się w gimnazjum w Kalksburgu. Następnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Uniwersytecie we Fryburgu^[3]. Posiadał liczne umiejętności i zdolności. Był humanistą, znawcą i miłośnikiem sztuki, znał wiele języków. Był człowiekiem głęboko wierzącym i praktykującym. Propagował i stosował zasady życia chrześcijańskiego w swoim życiu osobistym, społecznym i emigracyjnym^[4].

W 1894 roku został głową rodu Czartoryskich po śmierci ojca Władysława. Trzy lata później został ordynatem sieniawskim. Wartość jego majątku szacowano na 4,5 miliona koron austriackich, nie wliczano w to rodzinnych zbiorów sztuki. W 1899 jego ciotka, Izabella Działyńska zostawiła w spadku jemu i jego bratu Witoldowi majątek w Gołuchowie. Adam Ludwik był prezesem Biblioteki Polskiej w Paryżu, prezesem Towarzystwa Literacko-Artystycznego i prezesem Komitetu Plebiscytowego na Warmii i Mazurach. Opiekował się rodzinami i środowiskami emigracyjnymi we Francji^[5]. Wspomagał finansowo wiele osób i instytucji.

Po śmierci brata, Witolda w roku 1911, Adam odziedziczył po nim cały jego majątek. W 1914 rozpoczął służbę w armii austriackiej, a jego żona przejęła zarząd nad Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W czasie pierwszej wojny światowej udało jej się przewieźć najcenniejsze eksponaty do Drezna. Po wojnie występowały pewne trudności w odzyskiwaniu zbiorów Czartoryskich, powodowane niestabilną sytuacją w Polsce. Po dwóch latach negocjacji i podpisaniu w 1921 roku traktatu ryskiego, który gwarantował zwrot kolekcji, część eksponatów powróciło do Krakowa. Odtwarzanie kolekcji było kontynuowane jeszcze przez kilka następnych lat.

Był członkiem dożywotnim Towarzystwa Szkoły Ludowej^[6].

Książę Adam zmarł 26 czerwca 1937 roku i został pochowany w krypcie rodzinnej w Sieniawie^[7].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[8]
Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja)^[9]
Order Medżydów (Imperium Osmańskie)^[9]

Życie prywatne

W dniu 31 sierpnia 1901 roku w Warszawie poślubił hrabiankę Marię Ludwikę Krasińską (ur. 24 marca 1883 w Warszawie, zm. 23 stycznia 1958 w Cannes), córkę Ludwika Józefa Krasińskiego i Magdaleny Zawisza-Kierżgaiłło. Para miała ośmioro dzieci:

Małgorzata Izabella (ur. 17 sierpnia 1902 w Warszawie, zm. 8 marca 1929 w Cannes) – od 25 sierpnia 1927 żona księcia Gabriela Burbona-Sycylijskiego
Izabella (ur. i zm. 1904)
Elżbieta Bianka (ur. 1 września 1905 w Krasnem, zm. 18 września 1989 w Genewie) – od 26 kwietnia 1926 żona Stefana Adama Zamoyskiego
Augustyn Józef Czartoryski (ur. 20 października 1907 w Warszawie, zm. 1 lipca 1946 w Sewilli w Hiszpanii) – od 12 sierpnia 1937 mąż Marii de los Dolores Burbon-Sycylijskiej
Anna Maria Jolanta (ur. 6 stycznia 1914 w Gołuchowie, zm. 26 listopada 1987 w Limie) – od 12 sierpnia 1936 żona Władysława Alojzego Radziwiłła
Władysław Piotr (ur. 30 sierpnia 1918 w Gołuchowie, zm. 19 kwietnia 1978) – od 28 stycznia 1949 mąż Elżbiety York
Teresa Maria (ur. 1 lipca 1923 w Gołuchowie, zm. 5 listopada 1967 w Sankt Gallen) – od 24 grudnia 1945 żona Jana Kowalskiego
Ludwik Adam (ur. 14 grudnia 1927 w Warszawie, zm. 24 września 1944 tamże) – zginął w powstaniu warszawskim^[10].

Genealogia


Prapradziadkowie	August Aleksander Czartoryski (1697–1782) ∞ 1731 Zofia Czartoryska z Sieniawskich (1699–1777)	Jerzy Detloff Flemming (1751–1802) ∞1744 Antonina Czartoryska (1728–1746)	Józef Sapieha (1737–1792) ∞1761 Teofila Strzeżysława z Jabłonowskich Sapieha (1742–1816)	Andrzej Hieronim Zamoyski (1716–1792) ∞ 1775 Konstancja Czartoryska (1742–1797)	Ludwik Filip Józef Burbon-Orleański (1747–1793) ∞ 1769 Ludwika Maria de Penthièvre (1753–1821)	Ferdynand I Burbon (1751–1825) ∞ 1768 Maria Karolina Habsburg (1752–1814)	Franciszek z Saksonii-Coburga-Saalfeld (1750–1806) ∞ 1777 Augusta Reuss-Ebersdorf (1757–1831)	Franciszek Józef Koháry (1760–1826) ∞ 1790 Maria Antonia Waldstein-Wartenberg (1771–1854)
Pradziadkowie	Adam Kazimierz Czartoryski (1734–1823) ∞ 1761 Izabela Czartoryska (1746–1835)		Aleksander Antoni Sapieha (1773–1812) ∞ 1797 Anna Jadwiga Sapieżyna (1772–1859)		Ludwik Filip I (1773–1850) ∞ 1809 Maria Amelia Burbon-Sycylijska (1782–1866)		Ferdynand z Saksonii-Coburg-Saalfeld (1785–1851) ∞ 1815 Maria Antonia Koháry (1797–1862)
Dziadkowie	Adam Jerzy Czartoryski (1770–1861) ∞ 1817 Anna Zofia Sapieha (1799–1864)				Ludwik Karol Orleański (1814–1896) ∞ 1840 Wiktoria z Saksonii-Coburga-Kohary (1822–1857)
Rodzice	Władysław Czartoryski (1828–1894) ∞ 1872 Małgorzata Orleańska (1846–1893)
Adam Ludwik Czartoryski (1872–1937)

Przypisy

↑ Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, 1909, s. 17–18.
↑ Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., [w:] Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74, Numer 2, s. 283.
↑ Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.
↑ Marian Kukiel, op. cit., s. 271.
↑ Marian Kukiel, op. cit., s. 270.
↑ Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1912. Kraków: 1913, s. LXXVII.
↑ Pogrzeb zasłużonego obywatela. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 146 z 3 lipca 1937.
↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu kulturalno-naukowym”.
↑ ^a ^b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 120. [dostęp 2021-01-16].
↑ Powstańcze Biogramy - Ludwik Czartoryski. www.1944.pl. [dostęp 2022-07-06].

Bibliografia

Michał Kowalski, „Wieści z Gołuchowa” nr 12, październik 1990.
Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.

[1] Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, 1909, s. 17–18.

[2] Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., [w:] Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74, Numer 2, s. 283.

[3] Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.

[4] Marian Kukiel, op. cit., s. 271.

[5] Marian Kukiel, op. cit., s. 270.

[6] Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1912. Kraków: 1913, s. LXXVII.

[7] Pogrzeb zasłużonego obywatela. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 146 z 3 lipca 1937.

[8] M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu kulturalno-naukowym”.

[:0-9] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 120. [dostęp 2021-01-16].

[10] Powstańcze Biogramy - Ludwik Czartoryski. www.1944.pl. [dostęp 2022-07-06].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]