Ambasadorowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2019-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy obrazu namalowanego przez Hansa Holbeina. Zobacz też: Ambasador – szef misji dyplomatycznej.

Ambasadorowie

Die Gesandten

Autor	Hans Holbein młodszy
Data powstania	1533
Medium	olej na dębowej desce
Wymiary	207 × 209 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	National Gallery w Londynie
Multimedia w Wikimedia Commons

Ambasadorowie, Jean de Dinteville i Georges de Selve, Podwójny portret posłów, Portret ambasadorów, (niem. Die Gesandten) – obraz Hansa Holbeina Młodszego^[1]. Powstał wiosną 1533 w Londynie, w roku urodzenia Elżbiety I. Należy do dzieł epoki renesansu.

Dzieło charakteryzuje się realistyczną techniką malarską i nawiązuje do współczesnych Holbeinowi malarzy niderlandzkich. Jest również przykładem bardzo obszernie zastosowanej symboliki w szczegółach tła. Format 207 × 209 cm. Wystawiony jest w National Gallery w Londynie.

W 1532 Hans Holbein Młodszy przeniósł się z Bazylei na dwór króla angielskiego Henryka VIII. W związku z koronacją Anny Boleyn, na europejskie dwory zostały rozesłane zaproszenia. Wysłannikiem króla Francji, Franciszka I, był pochodzący z Szampanii szlachcic Jean de Dinteville. Na dworze angielskim dołączył do niego Georges de Selve, biskup Lavaur. W kwietniu 1533 Jean de Dinteville spotkał Holbeina i zamówił u niego portret.

Obraz został przez Jeana de Dinteville’a zabrany do Francji i umieszczony w jego zamku w Policy. W 1653 jego praprawnuk markiz de Cessac zabrał portret do Paryża. Po wystawieniu obrazu na sprzedaż, w 1787 zakupił go lord Randor i umieścił w zamku Longford Castle.

W 1890 portret został zakupiony przez National Gallery za sumę 55 tys. funtów. Był to pierwszy sponsorowany zakup tej galerii – sponsorami byli: lord Rotschild, Sir Edward Guinnes oraz Charles Cotes.

Obraz Ambasadorowie jest podwójnym portretem, który zawiera również martwą naturę i anamorfozę.

W 1901 Mary Hervey zidentyfikowała postaci na portrecie:

• po lewej stoi Jean de Dinteville, francuski poseł na dwór Henryka VIII
• po prawej stoi Georges de Selves, który został biskupem Lavaur w wieku 17 lat i który również wyjeżdżał jako ambasador do cesarza Niemiec, do Republiki Weneckiej i Stolicy Apostolskiej.

Obydwie postacie patrzą na widza oparte o mebel zawierający dwie półeczki, na którym leży wiele przedmiotów. Jean de Dinteville jest bogato ubrany w płaszcz futrzany i beret, do którego przypięta jest spinka z emblematem czaszki ludzkiej. Na piersi nosi medal z wizerunkiem anioła, znak przynależności do Zakonu Świętego Michała. Georges de Selves jest ubrany na czarno, również nosi skórzany płaszcz. W jednej ręce trzyma rękawiczki. Obie postacie nie zostały umieszczone na środku obrazu, lecz otaczają mebel. Przed nimi, u dołu namalowany został wydłużony kształt, burzący harmonię całości.

Obraz, zgodnie ze sztuką renesansu, zawiera bardzo bogatą symbolikę, wiele punktów odniesienia, wiele ukrytych znaczeń.

Obie postacie są oparte o mebel, na którym zostały położone przedmioty symbolizujące cztery nauki matematyczne spośród siedmiu sztuk wyzwolonych (arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia). Na wyższej półce widnieją przedmioty pomiaru czasu, sfera astralna i książka. Na niższej półce widnieje globus Johannesa Schönera z Norymbergi wykonany w 1523, dwie książki, lutnia z zerwaną struną i flety.

Wygląd podłogi został zainspirowany dwiema prawdziwymi podłogami kaflowymi, choć w dużym uproszczeniu. Pierwsza z nich pochodzi z opactwa w Westminsterze^[2], druga umieszczona jest w kaplicy Sykstyńskiej, w miejscu symbolicznym, pod malowidłem stworzenia Adama.

Symbolika podłogi do dziś pozostaje nie do końca wyjaśniona, prawdopodobnie odwołuje się do opisu stworzenia świata. Obie postacie stoją w układach kół. Koło znajdujące się na środku, mogące oznaczać Boga, jest wpisane w cztery inne koła, symbolizujące cztery elementy stworzenia (ogień, woda, ziemia i powietrze). Tak więc dwie postacie zostały przez malarza postawione w centrum stworzenia, które zostało niejako powiązane z Opactwem Westminsterskim, miejscem koronacji królów Anglii.

Ta przestrzeń zawiera kilka przedmiotów geograficznych i muzycznych:

Globus został namalowany na podstawie globusu Johannesa Schönera, który zbudowano w Norymberdze w 1523. Globus na obrazie zawiera kilka istotnych informacji geopolitycznych, takich jak linia demarkacyjna oddzielająca połowy świata – hiszpańską i portugalską, ustalone z woli papieża Aleksandra VI w 1494 r. Widać na nim również Nowy Świat oraz drogę Magellana. Stwierdzono również, że na globusie można odczytać lokalizację Policy w Szampanii (obecnie Polisy), która była posiadłością Jeana de Dinteville’a. Globus namalowany został jednak z zaskakującymi błędami. Holbein napisał na nim Pritannia zamiast Britannia.

Symbolika powiązana z książką Petera Apiana Eyne Newe unnd Wolgegrundte Underweysung aller Kaufmanns Rechnung (1527) jest prawdopodobnie niejednoznaczna. Książka ta była używana przez kupców i w ten sposób artysta zaznaczył rodzącą się w tamtych czasach emancypację nowych mieszczańskich warstw społecznych. Być może wypomina również pochodzenie kupieckie Georges’a de Selve. Pierwszym słowem na stronie otwartej książki jest Dividirt (łac. podzielił), co może być jednym z kluczy do interpretacji obrazu. Pisma Georges’a de Selve odnoszą się często do podziałów w Kościele w wyniku reformacji oraz odłączenia się Kościoła anglikańskiego.

Lutnia nawiązuje do dzieła Underweysung der Messung^[3] Albrechta Dürera (1525 rok), w którym wyjaśniona jest zasada perspektywy. Jest to więc hołd złożony przez artystę sztuce swojej epoki. Pęknięta struna zaznacza pewne odejście od harmonii.

Jest to Geistlich Gesangbuhli Johannesa Walthera, książka zawierająca hymny religijne. Jej pierwsze wydanie pochodzi z 1524. Śpiewnik został otwarty na dwóch stronach, które w wydaniu oryginalnym nie występują po sobie. Na stronicy po lewej można zobaczyć tłumaczenie pierwszych wersetów Veni sancte Spiritus Lutra, a po prawej – skróconą wersję dziesięciu przykazań, także Lutra. Jest to wyraźne nawiązanie do napięcia teologicznego epoki (prawo kontra łaska) w dyskusji o predestynacji. Z tyłu, na półeczce, uważny obserwator dostrzeże świecący nieznacznie cyrkiel.

Na wyższej półeczce umieszczone są przedmioty związane z astronomią i czasem. Georges de Selve opiera łokieć na księdze, na której grzbiecie widnieje napis: ÆTATIS SVÆ 25, co odpowiada wiekowi Georges’a de Selve, który wiosną 1533 miał 25 lat (przeżył jeszcze siedem). Po lewej, obok Dinteville’a, widać sferę astralną, zawierającą konstelacje gwiezdne wpisane w postacie mitologiczne. Na niej można dostrzec gwiazdozbiór łabędzia z niewyjaśnionym dotychczas podpisem GALACIA.

Globus gwiezdny pokazuje szerokości geograficzne 42° i 43° (odpowiadające terenom np. Hiszpanii lub Rzymowi, na pewno nie Londynowi, w którym obraz został namalowany). Prawdopodobnie jest to odwołanie do podziałów religijnych i dyplomatycznych między papiestwem a Anglią.

Jeden z kwadrantów jest nastawiony na datę 11 lub 15 kwietnia. 11 kwietnia w roku powstania obrazu przypadał Wielki Piątek, co może znowu łączyć się z widocznym z tyłu kotary krucyfiksem. Przy łokciu Georges’a de Selve widnieje specyficzny instrument: torquetum, opisany po raz pierwszy przez Ptolemeusza, a w tym czasie znowu produkowany. W książce Tajemnica ambasadorów (The Ambassadors’ Secret), wydanej w 2002, profesor filozofii i nauk ścisłych John North wykazał, że widoczne na obrazie globusy, oba zegary słoneczne, kwadranty i torquetum określają miejsce i czas namalowanego spotkania, mianowicie 11 kwietnia 1533, między trzecią i czwartą po południu, w Londynie. W 1533 Wielki Piątek wypadł właśnie 11 kwietnia, a Chrystus zmarł według Biblii w wieku 33 lat na krzyżu. Niektórzy badacze jednak uważają, że nie ma pewności co do obecności Georges’a de Selve w Londynie tego dnia, więc data ta może mieć charakter symboliczny.

Z tyłu za zieloną kotarą, widnieje w lewym górnym rogu na wpół zasłonięty krucyfiks. Według wielu badaczy w nim właśnie tkwi klucz do interpretacji obrazu. Bohaterowie obrazu mogą symbolizować swoje czasy – stoją na fundamencie stworzonego świata, poznawanego poprzez instrumenty sztuk wyzwolonych, świata podzielonego przez konflikty zarówno religijne, jak i polityczne. Dyplomaci zasłonili krucyfiks kotarą i być może należy ten gest powiązać z rozdarciem między reformą a katolicyzmem, z debatą nad predestynacją, tj. określeniem nadrzędności w procesie zbawienia boskiej łaski nad uczynkami na Ziemi lub odwrotnie. W ten sposób obraz ten stanowi renesansową kontynuację średniowiecznego memento mori (pamiętaj o śmierci). Z tym hasłem wiąże się ostatni element obrazu: ukryta czaszka – symbol niechybnej śmierci.

Na wpół zasłonięty krucyfiks może być też odniesieniem do liturgii Wielkiego Piątku z Triduum Paschalnego. W Wielki Piątek odbywa się ceremonia uroczystego odsłonięcia krzyża i jego adoracji. Byłoby to jeszcze jednym potwierdzeniem wielkopiątkowej symboliki zawartej w dziele Holbeina.

Dziwny kształt na podłodze, oderwany od całego układu, to ludzka czaszka zdeformowana przez anamorfozę^[4][5]. Połączenie zasłoniętego krucyfiksu i nieczytelnej czaszki może przywoływać Mękę Pańską oraz Golgotę (etym. hebr. czaszka) i Kalwarię (etym. łac. czaszka).

W rozciągniętym kształcie można rozpoznać czaszkę dzięki zwykłej łyżce. Wystarczy umieścić grzbiet łyżki w jego górnej części, po prawej stronie, a kiedy poruszy się łyżką, będzie można na jej uwypukleniu dostrzec właśnie ludzką czaszkę. Przypomina to nieco patrzenie przez obiektyw „rybie oko”.

Można też stanąć z prawej strony i patrzeć na obraz pod kątem 27°. Ze względu na perspektywę i kąt nachylenia czaszki, istnieje hipoteza, iż obraz miał wisieć na klatce schodowej. Wówczas osoba wchodząca po schodach widziałaby ten detal w idealnej perspektywie^[6].

Obraz jest podpisany w lewym dolnym rogu: JOANNES/HOLBEIN/PINGEBAT/1533

Obraz Holbeina może być interpretowany jako artystyczna wizja narastającego w XVI w. konfliktu między wartościami świeckimi, oderwanymi od dogmatów wiary (umieszczone w centrum symbole dyplomacji, nauki, polityki), a kategoriami duchowymi i metafizycznymi (stworzenie świata, zbawienie, śmierć).

• Hohle bein (po niemiecku) oznacza pustą nogę, co może być nawiązaniem do nazwiska artysty,
• obraz Ambasadorowie stał się też źródłem inspiracji dla poety Jacka Kaczmarskiego, autora piosenki Ambasadorowie^[7],
• w powieści Piotra Wojciechowskiego Obraz napowietrzny znajduje się opis obrazu, wytłumaczenie zagadki dziwnego kształtu na podłodze oraz rozważanie bohaterów książki, czyja to może być czaszka,
• w powieści Vincenta V. Severskiego Zamęt reprodukcja obrazu została podarowana oficerowi wywiadu Romanowi Leskiemu przez podkomendnych z „sekcji”. Płk Leski powiesił prezent w swoim gabinecie w budynku przy ul. Miłobędzkiej i często „konsultował” swoje decyzje ze sportretowanymi.

• Reprodukcja w wysokiej rozdzielczości w Google Art Project