Andrzej Szwalbe – Wikipedia, wolna encyklopedia

Andrzej Szwalbe

Data i miejsce urodzenia	30 czerwca 1923 Warszawa, II Rzeczpospolita
Data i miejsce śmierci	11 listopada 2002 Bydgoszcz, III Rzeczpospolita
Miejsce spoczynku	Cmentarz katolicki Najświętszego Serca Jezusa w Bydgoszczy
Zawód, zajęcie	prawnik
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Andrzej Jan Szwalbe (ur. 30 czerwca 1923, zm. 11 listopada 2002) – prawnik, polski działacz społeczny i kulturalny, organizator życia muzycznego w Bydgoszczy, od 1993 r. Honorowy Obywatel Bydgoszczy. Był pomysłodawcą i kreatorem licznych przedsięwzięć artystycznych o zasięgu pozaregionalnym. Za zasługi dla kultury polskiej został odznaczony najwyższymi państwowymi orderami.

Urodził się 30 czerwca 1923 r. w Warszawie. Jego matką była Eufemia z Sobierajów, a ojciec - Sylwester Jan – pracował jako urzędnik skarbowy. Uczył się w Warszawie w Gimnazjum Mikołaja Reja i Gimnazjum Adama Mickiewicza oraz uczęszczał do Konserwatorium Warszawskiego. Był uczniem klasy fortepianu prof. Pawła Lewickiego. Poznał wtedy późniejsze sławy polskiej muzyki, m.in. Witolda Lutosławskiego. Jeszcze podczas okupacji ukończył I rok studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim, pracując zarobkowo jako goniec. W 1944 r. został osadzony przez Niemców w obozie w Pruszkowie, skąd uciekł udając się do Krakowa.

Po wojnie przez pewien czas mieszkał w Ciechocinku i stamtąd przywędrował do Bydgoszczy. W 1948 r. ukończył studia prawnicze na toruńskim Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i przez trzy lata pracował na uniwersytecie jako asystent, wykładowca, a potem kierownik działu kadr. Nie poświęcił się jednak karierze prawnika, skłaniając się ku działalności kulturalnej. W 1949 r. dał się poznać publicznie, wygłaszając spontaniczne przemówienie podczas koncertu Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej w budynku przy ul. Grodzkiej w Bydgoszczy. Zebrał kilka tysięcy podpisów pod petycją żądającą zapewnienia utrzymania orkiestrze i udał się z nią do władz administracyjnych. Incydent ten sprawił, że stał się postacią rozpoznawalną.

W 1951 r. został mianowany dyrektorem administracyjnym Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej. Już rok później jego zabiegi dotyczące upaństwowienia instytucji zostały uwieńczone powodzeniem. W 1953 r. powstała Państwowa Filharmonia Pomorska, a Szwalbe stanął na czele Społecznego Komitetu Budowy Filharmonii. Już trzy lata później – 16 listopada 1956 r. Polskie Radio transmitowało inauguracyjny koncert z nowo wybudowanego w Bydgoszczy gmachu Filharmonii Pomorskiej, nawiązującego swą architekturą do Filharmonii Narodowej w Warszawie.

W kolejnych latach przeprowadzał z pasją kolejne przedsięwzięcia: stał się jednym z inicjatorów powstania Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego (1959), był pomysłodawcą zbudowania w Bydgoszczy Teatru Muzycznego (1960), a gdy w 1973 r. ruszyła budowa gmachu Opery, był przez wiele lat inwestorem bezpośrednim tego przedsięwzięcia. W 1961 r. uruchomił przy Filharmonii Pomorskiej serię wydawniczą „Z dziejów muzyki polskiej na Pomorzu”. Zainicjował założenie w Bydgoszczy Stacji Naukowo-Badawczej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego i we współpracy z tą instytucją oraz Bydgoskim Towarzystwem Naukowym prowadził szeroko zakrojoną działalność naukową.

W 1962 r. przy pomocy sprowadzonego z Krakowa Stanisława Gałońskiego założył „Capellę Bydgostiensis pro Musica Antiqua” - jedną z czołowych polskich orkiestr kameralnych specjalizujących się w muzyce dawnej. W 1963 r. zainaugurował Festiwale Muzyki Polskiej, przekształcone kilka lat później w Bydgoskie Festiwale Muzyczne, a w 1966 r. - międzynarodowe festiwale i kongresy muzykologiczne Musica Antiqua Europae Orientalis, które stały się imprezą rozpoznawalną w Europie i przyczyniły się do wzrostu znajomości i popularności muzyki krajów Europy Środkowo-Wschodniej na świecie. Dorobkiem kongresów naukowych towarzyszących MAEO było kilkanaście ksiąg „Acta Scientifica” oraz seria wydawnicza „Monumenta MAEO”, promujące w świecie polską muzykę i kulturę.

W końcu lat 60. przyczynił się do budowy i otwarcia nowego gmachu Biura Wystaw Artystycznych (1970). Odegrał decydującą rolę w uruchomieniu w 1974 r. filii łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, która po kilku latach przekształciła się w samodzielną Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Dla potrzeb tej placówki pozyskał w 1975 r. zabytkowy budynek dawnego starostwa powiatowego, położony w założonej przez siebie dzielnicy muzycznej w Bydgoszczy.

Przez cały czas dbał o wysoki poziom artystyczny zespołów Filharmonii Pomorskiej. Zamawiał u wybitnych polskich kompozytorów specjalnie pisane dzieła. Dzięki temu powstała m.in. grana na całym świecie „Siwa mgła” (na baryton i orkiestrę) Wojciecha Kilara. Zgodnie ze swoim zamysłem dążył, aby filharmonia była centrum kultury, łączącym muzykę z różnymi dyscyplinami sztuk. W tym celu w ciągu wielu lat stworzył galerię rzeźbiarskich portretów twórców muzyki, kolekcję gobelinów oraz zgromadził unikalną kolekcję XVIII i XIX-wiecznych fortepianów, upiększających wnętrza Filharmonii. Urzeczywistniał też swoją wizję Bydgoskiej Dzielnicy Muzycznej, umiejętnie zagospodarowując przestrzeń wokół Filharmonii i sąsiadujących z nią placówek kulturalnych i dydaktycznych. Jego dziełem była galeria pomników kompozytorów i wirtuozów w Bydgoszczy wkomponowana w parku im. Jana Kochanowskiego.

Na początku lat 80. wystąpił z ideą przywrócenia blasku i funkcji kulturotwórczych pałacom w Ostromecku i Lubostroniu. W tym pierwszym usytuował galerię współczesnego polskiego malarstwa i grafiki im. T. Brzozowskiego. Marzył o tym, by Zespół pałacowo-parkowy w Ostromecku pełnił funkcję „bydgoskiego Wilanowa”. Równanie do Warszawy, Europy i świata, było nadrzędnym impulsem i celem jego wszelkich działań. Z konsekwencją, dalekowzrocznością i optymizmem rozbudowywał życie kulturalne Bydgoszczy. Był z miastem głęboko i emocjonalnie związany.

Po przejściu w 1991 r. na emeryturę i po przekazaniu dyrektorskiego fotela Filharmonii Eleonorze Harendarskiej - nadal żywo interesował się życiem kulturalnym, zabierając głos w wielu sprawach, zarówno w wymiarze lokalnym, jak i ogólnopaństwowym. Przyznano mu tytuł Honorowego Dyrektora Filharmonii Pomorskiej, a w 1993 r. godność Honorowego Obywatela Bydgoszczy.

Był człowiekiem skromnym i bardzo pracowitym, miłośnikiem sztuki i muzyki. Swoje wizje i marzenia potrafił skutecznie realizować w trudnych czasach Polski Ludowej, jednocześnie usuwając swoje zasługi w cień, nie dbając o osobiste korzyści. Był wybitnym kreatorem kultury w Bydgoszczy, ale także osobą zasłużoną dla kultury polskiej, cenioną przez wielu ludzi kultury. Podkreślano jego wizjonerstwo, konsekwencję w działaniu, umiejętności mediacyjne, a także wielką erudycję i jeszcze większą skromność. Przez zaprzyjaźnionych z nim wybitnych kompozytorów polskich (Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki) był postrzegany jako wizytówka bydgoskiej kultury.

Zmarł nagle 11 listopada 2002 r. w Bydgoszczy, miesiąc po śmierci żony Dobrosławy. Został pochowany na cmentarzu katolickim Najświętszego Serca Jezusa w Bydgoszczy przy ul. Ludwikowo 2.

18 marca 1993 r. Rada Miasta przyznała mu godność Honorowego Obywatela Bydgoszczy. Był to pierwszy tytuł Honorowego Obywatela przyznany od 1945 r.

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 15 listopada 2002, "za wybitne zasługi dla kultury narodowej")^[1][2]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1996,przyznany za wybitne zasługi dla kultury polskiej)^[3]
• Złoty Krzyż Zasługi (1955, w 10. rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki)^[4]

Andrzej Szwalbe jeszcze za życia doczekał się dwóch książek o sobie (A. Bezwiński - „Andrzej Szwalbe – portret niedokończony” i K. Starczak-Kozłowska - „Życie na przełomie”) oraz popiersia w brązie dłuta Michała Kubiaka.

30 czerwca 2003 r. odsłonięto na kamienicy, w której mieszkał przy ul. Dworcowej 75 – tablicę pamięci. 11 listopada 2003 roku w pierwszą rocznicę śmierci posadzono Dąb Andrzeja Szwalbego w Dębowej Alei Zasłużonych na Alejach Ossolińskich w Bydgoszczy^[5]. Po uroczystej mszy św. w Bazylice p.w. św. Wincentego a Paulo, pamiątkowe drzewo posadził wnuk zasłużonego bydgoszczanina. ^[6]

Od 2007 roku jest patronem Gimnazjum nr 2 w Bydgoszczy (aktualnie Zespołu Szkół nr 28 w Bydgoszczy)^[7]. 19 kwietnia 2007 r. ustawiono przed gmachem Filharmonii Pomorskiej przedstawiający jego postać pomnik z brązu autorstwa art. rzeźb. Michała Kubiaka^[8]. Na jego cześć nazwano także ulicę w Śródmieściu Bydgoszczy, tuż przy Filharmonii Pomorskiej i Zespole Szkół Muzycznych^[9].

W 2013 roku powołano do życia Stowarzyszenie im. Andrzeja Szwalbego "Dziedzictwo"^[10].

W 2017 roku w plebiscycie ogłoszonym przez Urząd Miasta Bydgoszczy, mieszkańcy wskazali Szwalbego na jednego z patronów nowoczesnych tramwajów zakładów PESA^[11].

Podczas II edycji festiwalu World Urban Art na jednym z drzew w parku przy zespole pałacowym w Ostromecku powstała eko-forma malarska wykonana przez litewskiego artystę Linasa Domarackasa upamiętniająca postać Andrzeja Szwalbe ^[12].

Rok 2023 decyzją Rady Miasta został ustanowiony Bydgoskim Rokiem Andrzeja Szwalbego^[13].

Uczczeniu jego osoby i dorobku poświęcono w tym roku wiele koncertów, filmów, debat, wystaw, wykładów, konkursów, a także happeningi, gry miejskie, spacery tematyczne oraz książki, albumy i wydawnictwa^[14].

30 czerwca 2023 roku, w dniu 100. rocznicy urodzin honorowego obywatela Bydgoszczy, miejski tramwaj Pesa Swing, któremu patronuje, zyskał nową okolicznościową okleinę. Czarno-białe grafiki przedstawiają symbolicznie wkład Andrzeja Szwalbego w życie kulturalne miasta: na burtach widnieją sylwetki gmachów Opery Nova, Filharmonii Pomorskiej i Akademii Muzycznej oraz zarys klawiatury fortepianu^[15].

• 
  Gmach Filharmonii Pomorskiej założonej przez Szwalbego.
• 
  Tablica u stóp pomnika Szwalbego.
• 
  Pomnik Szwalbego, Bydgoszcz (front).
• 
  Pokój pamięci Andrzeja Szwalbego w Starym Pałacu w Ostromecku

• Kultura w Bydgoszczy
• Muzyka w Bydgoszczy
• Historia kultury bydgoskiej

• Gliwiński Eugeniusz: Honorowi Obywatele Bydgoszczy. [w:] Kalendarz Bydgoski 2007
• Piórek Magdalena: Jeden człowiek, a jakby instytucja. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001
• Piórek Magdalena: Uczynił Bydgoszcz stolicą muzyki. [w:] Kalendarz Bydgoski 2004
• Pruss Zdzisław, Weber Alicja, Kuczma Rajmund: Bydgoski leksykon muzyczny. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 2004, str. 573-575
• Honorowi Obywatele Bydgoszczy: Andrzej Szwalbe (1923 – 2002)
• Zmarł Andrzej Szwalbe – twórca Filharmonii Pomorskiej
• Odszedł wizjoner – Andrzej Szwalbe

• Fortepiany historyczne - Kolekcja im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku