French
DeutschGrzegorz z Sanoka – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | ||
| ||
| Data urodzenia | ok. 1407 | |
|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | ||
| Arcybiskup metropolita lwowski | ||
| Okres sprawowania | 1451–1477 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Nominacja biskupia | 1451 | |
| Sakra biskupia | 4 lipca 1451 | |
_(cropped).jpg)
Grzegorz z Sanoka herbu Strzemię, inne formy nazwiska Gregorius Sanocensis, Gregorius Sanoceus, Gregorius de Sanok (ur. ok. 1407 w okolicach Sanoka, zm. 29 stycznia 1477 w Rohatynie) – polski duchowny rzymskokatolicki, profesor Akademii Krakowskiej, arcybiskup metropolita lwowski w latach 1451–1477, pierwszy przedstawiciel renesansowego humanizmu w Polsce, krytyk scholastyki i poeta.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Piotra, mieszczanina sanockiego oraz ławnika sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku w Sanoku. Miał brata Pawła noszącego przydomek Długosz. Kalimach informuje, że urodził się in pago, non procul a fonte Istulae – w zapadłej wsi, nad Wisłokiem[1].
Dokładną relację dotyczącą życia i działalności Grzegorza z Sanoka podaje Adam Fastnacht w swej pracy Pochodzenie społeczne studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego z diecezji przemyskiej w latach 1400–1642. Według niej Grzegorz jako 12-letni chłopiec uciekł z domu i po trwających 10 lat wędrówkach dotarł aż za Łabę. Około 1421 rozpoczął naukę w Krakowie. Zajmował się m.in. przepisywaniem rękopisów, śpiewem i muzyką. W 1428 zapisał się na Akademię Krakowską, gdzie uzyskał stopień bakałarza. W 1433 został profesorem poezji rzymskiej. W latach 1433–1437 był wychowawcą synów wojewody krakowskiego Jana Tarnowskiego. Przed 1437 przyjął święcenia kapłańskie. Na dalsze studia wyjechał do Włoch, gdzie przebywał trzy lata. W kancelarii papieża Eugeniusza IV powierzono mu obowiązki muzyka i kopisty. Po powrocie do Krakowa uzyskał w 1439 stopień magistra artium. W Akademii Krakowskiej wykładał poezję klasyczną. Po pobycie we Włoszech osiadł w 1440 w Wieliczce jako proboszcz, utrzymując ścisły kontakt z krakowskim środowiskiem naukowym. Ufundował szpital dla ubogich w Brzesku. Jako kapelan króla Władysława Warneńczyka i notariusz kancelarii królewskiej wziął udział w wyprawach węgierskiej (1440) i warneńskiej (1444). W latach 1440–1450 przebywał na Węgrzech, gdzie przez pewien czas był wychowawcą synów Jana Hunyadyego i przebywał na dworze humanisty biskupa Jana Vitéza. Po powrocie do kraju w 1451 został arcybiskupem metropolitą lwowskim i stworzył w swojej rezydencji w Dunajowie pierwszy w Polsce dwór humanistyczny. Był gwarantem pokoju toruńskiego 1466 roku[2]. Za namową Andrzeja Odrowąża, wojewody ruskiego, zgodził się na sprowadzenie do Lwowa bernardynów. Zmarł 29 stycznia 1477 w Rohatynie koło Lwowa.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]- Hanc tibi nimbiferam quondam pie sceptriger odam – łacińskie epitafium napisane po śmierci Władysława Jagiełły, zamieszczone w księdze XI Roczników Jana Długosza pod rokiem 1434[3].
- Sanguine clara Ducum Russiae, clarissima quondam (autorstwo niepewne) – wiersz po łacinie z 1461 upamiętniający zmarłą Zofię Holszańską, żonę Władysława Jagiełły. Zawarty jest w księdze XII Roczników Jana Długosza pod rokiem 1461[4].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Grzegorz z Sanoka stał się bardziej znany z biografii Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka napisanej przez Filipa Kallimacha.
- Postaci uczonego poświęcona jest powieść historyczna pt. Strzemieńczyk z serii Dzieje Polski, napisana w 1883 przez Józefa Ignacego Kraszewskiego[5].
- W okresie II Rzeczypospolitej do 1939 istniała ulica Grzegorza z Sanoka we Lwowie (wcześniej Zamkowa Boczna[6])[7] (później przemianowana na Papariwka[8]).
- Ulica Grzegorza z Sanoka w Sanoku, znajdująca się w dzielnicy Śródmieście. Ulice Grzegorza z Sanoka istnieją także w Szczecinie, Przemyślu, Gdańsku, Krakowie oraz w Nysie.
- W 1976 trwały przygotowania do obchodów 500. rocznicy śmierci Grzegorza z Sanoka, zaplanowanych na rok 1977; Edward Gorol zaprojektował medal pamiątkowy z podobizną Grzegorza z Sanoka, wytłoczony przez Mennicę Państwową w liczbie 500 egzemplarzy[9], Roman Tarkowski zaprojektował specjalną plakietę (z herbem Sanoka na rewersie)[10][11] oraz kartę pocztową wydaną przez Ministerstwo Łączności, Tadeusz Turkowski dokonał reprodukcji drzeworytu z podobizną Grzegorza z Sanoka, zaś na 1977 zaplanowano zjazd sanoczan i sesję naukową w dniach od 27 maja do 1 czerwca, po której zapowiedziano wydanie V tomu „Rocznika Sanockiego”[12][13][14][15]. Na fasadzie budynku przy ul. Zamkowej 2 w Sanoku (tzw. Zajazd) – obecnie siedziba Muzeum Historycznego w Sanoku – obok drzwi wejściowych znajduje się tablica upamiętniająca Grzegorza z Sanoka stworzona w 500. rocznicę śmierci. Odsłonięcie miało miejsce podczas „Dni Sanoka” 30 maja 1977 roku. Autorem odlanej w brązie tablicy o wymiarach 90 x 60cm był artysta rzeźbiarz Roman Tarkowski[16][17]. Inskrypcja brzmi: Grzegorz z Sanoka 1406–1477. Wielki humanista i poeta. W 500-ną rocznicę śmierci – sanoczanie[18].
- Pomnik Grzegorza z Sanoka w Sanoku, położony przed budynkiem przy ulicy Teofila Lenartowicza 2 u zbiegu z ulicą Jana III Sobieskiego[19] (pierwotnie budynek należał do Wilhelma Szomka. Obecnie mieści się w nim Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku). Pomnik powstał według projektu Mariana Koniecznego. Został odsłonięty 27 kwietnia 1986 roku[20]. W 1986 został wybity medal w kształcie kwadratu upamiętniający Grzegorza z Sanoka, zaprojektowany przez Czesława Dźwigaja[21].
- Postać Grzegorza z Sanoka została przedstawiona w serialu telewizyjnym pt. Królewskie sny z 1988 (odc. 6, 7, 8), a w tę rolę wcielił się aktor Grzegorz Pawłowski[22].
- 2 listopada 1996 imię Grzegorz z Sanoka nadano Zespołowi Szkół Mechanicznych w Sanoku (od 1 września 2002 Zespół Szkół nr 2 im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku)[23]. W hallu budynku umieszczono tablicą upamiętniającą patrona szkoły z inskrypcją: „Grzegorzowi z Sanoka 1406–1477. Humaniście poecie i arcybiskupowi lwowskiemu, patronowi Zespołu Szkół Mechanicznych w Sanoku. Nauczyciele, młodzież, rodzice 12.XI.1996”. Odsłonięta 12 listopada 1996 podczas jubileuszu 50-lecia istnienia szkoły. Projektantem był Waldemar Rokowski[24].
- Patronat uczonego przyjęło także Gimnazjum nr 1 w Sanoku im. Grzegorza z Sanoka, położone przy ulicy Kochanowskiego w Sanoku.
- Rada Miasta Sanoka podjęła uchwałę o ogłoszeniu roku 2007 „Rokiem Grzegorza z Sanoka”[25].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jerzy Wyrozumski, „Rocznik Sanocki” 1980, s. 51.
- ↑ Antoni Gąsiorowski, Polscy gwaranci traktatów z Krzyżakami XIV–XV wieku, [w:] „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2–3, 1971, s. 258.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 692, 695-697, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 692, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 2011 ↓.
- ↑ Szematyzm podziału administracyjnego Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze skorowidzem gmin wiejskich i miejskich oraz oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów państwowych. Przemyśl / Warszawa: 1937, s. 97.
- ↑ Ilustrowany informator miasta Lwowa ze spisem miejscowości województwa lwowskiego na rok 1939. Lwów: 1939, s. 41.
- ↑ Nazwy ulic Lwowa. lwow.com.pl. [dostęp 2016-03-27].
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 75. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 73. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Według jednej wersji odlaną w limitowanej liczbie 50.
- ↑ Przygotowania do obchodów 500 rocznicy śmierci wielkiego humanisty – Grzegorza z Sanoka. „Nowiny”, s. 4, Nr 218 z 24 września 1976.
- ↑ Grzegorz z Sanoka z Sanoka pochodzi.... „Nowiny”, s. 1, Nr 11 z 15-16 stycznia 1977.
- ↑ Bogdan Biskup. „Losy dały mi za ojczyznę Sanok...”. „Nowiny”, s. 4, Nr 24 z 31 stycznia 1977.
- ↑ Medale pamiątkowe, okolicznościowe wydawnictwa, walory filatelistyczne w 500 rocznicę śmierci Grzegorza z Sanoka. „Nowiny”, s. 6, Nr 34 z 12-13 lutego 1977.
- ↑ Tablica ku czci Grzegorza z Sanoka. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1, Nr 5 (74) z 1-15 marca 1977. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy, Sanok 2011, s. 370.
- ↑ Sesja popularno-naukowa w 500 rocznicę śmierci Grzegorza z Sanoka. „Nowiny”, s. 3, Nr 122 z 31 maja 1977.
- ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 49.
- ↑ Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 957.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 98. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Królewskie sny. filmpolski.pl. [dostęp 2017-07-06].
- ↑ Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995–2000, „Rocznik Sanocki” Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 333.
- ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 50.
- ↑ Franciszek Oberc. Dwie kadencje – Rada Miasta 2002–2010. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 272, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Kucharski. Grzegorz z Sanoka. Rys biograficzny. „Gazeta Sanocka”, s. 1–2, nr 143 z 23 września 1906.
- Andrzej Nowicki, Grzegorz z Sanoka, Warszawa 1958.
- Ignacy Zarębski, Grzegorz z Sanoka (ok. 1407–1477), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9 (1960–1961) s. 86–89.
- Jerzy Wyrozumski, Środowisko rodzinne Grzegorza z Sanoka, „Rocznik Sanocki”, R. 5: 1980, s. 39–51.
- Stanisław Cynarski, Stan badań nad Grzegorzem z Sanoka, „Rocznik Sanocki”, R. 5: 1980, s. 29–38.
- Tomasz Graff, Grzegorz z Sanoka jako arcybiskup lwowski, w: 600-lecie urodzin Grzegorza z Sanoka, Sanok 2008, s. 56–71.
- Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 205–208.
- Józef Ignacy Kraszewski: Strzemieńczyk. Warszawa: Imprint, 2011.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
Stanisław Wielgus, Grzegorz z Sanoka, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-05].- Grzegorz z Sanoka [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-04-29] (ang.).
