Józef Jucha – Wikipedia, wolna encyklopedia

Józef Jucha

Józef Jucha około 1935
Data i miejsce urodzenia	5 stycznia 1897 Odrzykoń
Data i miejsce śmierci	30 września 1977 Jasło
Miejsce spoczynku	cmentarz komunalny w Jaśle
Zawód, zajęcie	historyk, polonista, pedagog
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Stanowisko	profesor gimnazjalny
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Jucha (ur. 5 stycznia 1897 w Odrzykoniu, zm. 30 września 1977 w Jaśle) – polski profesor gimnazjalny, regionalista i działacz niepodległościowy, autor opracowań historycznych.

Urodził się w rodzinie Wojciecha Juchy (1855-1914) i Tekli z domu Zajdel (1860-1944)^[1]. Naukę przyszły historyk rozpoczął w szkole podstawowej w Odrzykoniu, do której uczęszczał w latach 1904-1910. Po uzyskaniu wyróżniających się wyników w nauce został rekomendowany do 6-letniej szkoły gimnazjalnej w Sanoku. Kształcił się w sanockim C. K. Gimnazjum, gdzie w 1914 ukończył V klasę^[2].

Po wybuchu I wojny światowej przerwał edukację, jednak w 1916 roku wznowił naukę w VI klasie tej samej szkoły jako prywatysta wojskowy^[3]. W tym samym roku został wcielony do Armii Austro-Węgierskiej. Po krótkim przeszkoleniu wojskowym został skierowany na front I wojny światowej^[4]. W marcu 1917 roku jako uczestnik walk w stopniu tytularnego starszego szeregowego (Tit. Gefreiter) 18 Pułku Piechoty Obrony Krajowej został ranny, a następnie dostał się do niewoli rosyjskiej^[5]. Tam jako jeniec przyjął obowiązki administratora kilku majątków, m.in. koło Dżulinki (obwód winnicki) i Hajworona (obwód kirowohradzki), następnie przebywał na Podolu^[4].

Po powrocie z wojny jesienią 1918 roku uczestniczył w pracach Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz Polskiej Organizacji Wojskowej^[6]. W tym okresie był jednym z organizatorów ochotniczych oddziałów polskich w Krośnie, idących na odsiecz Lwowa, pod dowództwem porucznika Stanisława Maczka (tzw. kompania krośnieńska)^[4]. W oddziałach liczących początkowo około 600 żołnierzy-ochotników, a w końcu około 5000 uczestników, wziął udział w odsieczy. Trasa kampanii wiodła przez Sanok, Ustrzyki Dolne (Bezmiechowa) i Chyrów, do okolic Lwowa^[6]. Po chwilowym ustabilizowaniu się linii frontu w wojnie polsko-ukraińskiej, Józef Jucha zdał egzamin maturalny w przerwie podczas walk prowadzonych na wschód od Brodów, w okopach nad rzeką Stochód na Wołyniu (1919)^[6].

W 1920 roku uczestniczył w wojnie polsko–bolszewickiej. Po zdobyciu Kijowa przez białą armię Antona Denikina a następnie armię bolszewicką wziął udział w walkach o niepodległą Ukrainę^[6]. W czasie wyprawy kijowskiej przekroczył linię Dniepru i dotarł wraz z Wojskiem Polskim do Boryspola^[6]. W okolicach Berdyczowa po starciu z 1 Armią Konną Siemiona Budionnego, oddział do którego należał dostał się do niewoli. Jako jeniec musiał wówczas przebiec rozebrany 200 metrów między szeregami sołdatów^[6]. Uderzony kolbą w głowę stracił przytomność i na pewien czas ogłuchł. Wyczerpany i obdarty powoli wracał do zdrowia. Znając dobrze stosunki na Ukrainie, przy najbliższej okazji zbiegł z niewoli, dzięki czemu uniknął śmierci lub zsyłki^[6]. Wędrując po bezdrożach Ukrainy, wielokrotnie spotykał się z pomocą Polaków i Ukraińców, aby wreszcie u kresu swych sił dotrzeć do stron rodzinnych. Uzgodnienia polsko-bolszewickiego traktatu ryskiego z 1921 roku zastały go wśród krewnych oraz byłych członków Polskiej Organizacji Wojskowej i kolegów z Wojska Polskiego^[7].

W 1922 roku został skierowany na studia wyższe na Uniwersytet Jagielloński przez polskie organizacje niepodległościowe^[8]. W latach 1922–1925 studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, otrzymując tytuł magistra na podstawie pracy: „Hetman Mikołaj Kamieniecki”^[8]. Następnie pracował jako nauczyciel na Górnym Śląsku, gdzie został skierowany również przez polskie organizacje niepodległościowe^[8]. Uczył między innymi w niemieckim Gimnazjum w Chorzowie. Tam poświęcił się nauczaniu języka polskiego oraz pracy dydaktycznej z zakresu historii, wykładanej po niemiecku oraz nauczaniu języka polskiego^[8]. Był również nauczycielem w polskim Komunalnym Gimnazjum Koedukacyjnym im. Władysława Reymonta w Nowym Bytomiu; jego podpis widnieje, wśród innych bardzo licznych, pod Polską Deklaracją o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych (uczczenie 150. rocznicy Deklaracji Niepodległości USA) z 1926 roku^[8]. W 1928 roku podjął nauczanie w Gimnazjum w Nowym Tomyślu koło Poznania^[8]. Następnie w gimnazjach: w Lublińcu koło Częstochowy i od 1936 roku aż do wybuchu wojny, w Pszczynie^[8]. Podsumowaniem tego okresu było nadanie mu w latach trzydziestych przez Prezydenta Ignacego Mościckiego, Honorowego Dyplomu Profesora Gimnazjalnego^[8]. Tytuł ten w II Rzeczypospolitej był nadawany szczególnie zasłużonym pedagogom^[8].

Zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 25 lipca 1933 został odznaczony Krzyżem Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości^[9].

Po wybuchu II wojny światowej, Józef Jucha został przez okupacyjne władze niemieckie wraz z rodziną wysiedlony ze Śląska do rodzinnego Odrzykonia, gdzie w latach 1940-1944 prowadził tajne nauczanie w zakresie szkoły powszechnej z historii, języka polskiego, języka niemieckiego oraz łaciny^[10][11]. Uznawany był za jednego z kilkudziesięciu najaktywniejszych nauczycieli tajnej oświaty w Krośnieńskiem^[12]. Od 1944 do 1946 roku był nauczycielem w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie, a następnie nauczycielem Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach^[8].

Ostatnie lata spędził w Jaśle, gdzie przy ul. Kolejowej wraz z żoną wybudował dom. Posiadał tam pokaźną bibliotekę, kontynuował twórczość literacką^[8].

Zmarł 30 września 1977 roku i pochowany został w rodzinnym grobowcu na jasielskim cmentarzu komunalnym przy ul. Zielonej^[13].

Wnuk Tomasza Juchy (1820 - zm. po 1878), kawalerzysty Honvédów w czasie Wiosny Ludów na Węgrzech (1848-1849)^[1]. Syn Wojciecha (1855-1914), który po wybuchu I wojny światowej zginął od kul żołnierzy C. K. Armii. Miał sześcioro rodzeństwa z którego: Tomasz Jucha (1884-1954) wyemigrował na stałe do USA w 1912 roku, gdzie był kierownikiem zakładu wytwarzającego elementy do organów piszczałkowych i członkiem polonijnego „Sokoła”. Zmarł w Elizabeth koło Jersey City^[14].

Żoną Józefa Juchy była nauczycielka Eugenia z domu Pelczar (1902-1994)^[15]. Miał z nią dwóch synów: Czesława (1932-1992) i Andrzeja (1936-1965)^[16]. Bratankiem Józefa Juchy był Stanisław Franciszek Jucha (1930-2003), profesor geologii, wykładowca Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz profesor honorowy Narodowej Akademii Górniczej Ukrainy w Dnieprze na Ukrainie. Drugim z bratanków jest były wicewojewoda krośnieński Stanisław Jucha (1949).

Do dorobku pisarskiego Józefa Juchy należą opracowania i artykuły o tematyce historycznej i literackiej, poświęcone wsi i zamkowi w Odrzykoniu. Większość z nich ukazała się drukiem dopiero pośmiertnie w „Zeszytach Odrzykońskich”.

Wybrane prace

• Hetman Mikołaj Kamieniecki (ok. 1456-1515) (1997)
• Odrzykoń - zamek. Studium historyczne (1998)
• Odrzykoń - wieś. Studium historyczne (2000)
• Zamek i Prządki w podaniach i pieśni (2000)
• Pojedynek słowny między Sewerynem Goszczyńskim a Aleksandrem Fredrą w setną rocznicę ich śmierci (2000)
• Bibliografia dotycząca Odrzykonia - Ludwik Finkel (zestawił Józef Jucha)

• Wanda Belcik: Regionaliści krośnieńscy, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, Krosno 2007.
• Słownik biograficzny nauczycieli w Małopolsce w latach II wojny światowej (1939-1945): ofiary wojny, żołnierze, działacze konspiracyjni, nauczyciele w jawnym i tajnym szkolnictwie pod red. Jacka Chrobaczyńskiego, Kraków 1995.
• Stanisław Franciszek Jucha: Józef Jucha (1897-1977) w: „Zeszyty Odrzykońskie”, z. 2/1997, Odrzykoń 1997.
• Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu pod red. Józefa Garbacika, tom 2, Kraków 1973.