French
DeutschJan Obrąpalski – Wikipedia, wolna encyklopedia
.jpg) Jan Obrąpalski (1931) | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 13 lipca 1881 |
| Data i miejsce śmierci | 14 grudnia 1958 |
| Profesor nauk technicznych | |
| Specjalność: energertyka | |
| Alma Mater | |
| Habilitacja | 1929 |
| Profesura | 1956 |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. | 1946–1958 |
| Odznaczenia | |
 | |
Jan Obrąpalski (ur. 13 lipca 1881 w Warszawie, zm. 14 grudnia 1958 w Wiśle) – polski inżynier energetyk, profesor na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej, pionier polskiej myśli technicznej na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim w dziedzinie energetyki.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 13 lipca 1881 roku w Warszawie[1]. W 1899 roku ukończył gimnazjum klasyczne w Kielcach (późniejsze I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Kielcach)[2], natomiast w 1904 roku studia na Wydziale Mechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu, uzyskując tytuł inżyniera[3]. Po odbyciu rocznej praktyki monterskiej na terenie Zagłębia Dąbrowskiego studiował przez dwa latach elektrotechnikę i termodynamikę na Politechnice Berlińskiej[1] (niem. Technische Hochschule[2]).
W 1908 roku zaczął pracę jako inżynier przy montażu maszyn i urządzeń elektrycznych w firmie Siemens w Sosnowcu[1], a w 1911 roku w Towarzystwie Górniczym „Saturn” w Czeladzi, któremu podlegały wtedy kopalnie węgla kamiennego „Jowisz” i „Saturn” oraz cementownia „Saturn” w Grodźcu[2]. Przeszedł tam wszystkie szczeble administracji technicznej, aż do kierownika Wydziału Elektromechanicznego i członka dyrekcji[1]. Jego zespół zaprojektował i zbudował elektrownię kopalni „Jowisz”, będącą wówczas jedną z największych i najlepiej zaprojektowanych elektrowni przemysłowych[4].
W 1924 roku rozpoczął pracę dydaktyczną na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, obejmującą wykłady z elektrotechniki górniczo-hutniczej i napędów. W 1928 roku uzyskał tytuł docenta, a w roku akademickim 1929/1930 habilitację. Wykładał także w latach 1936–1939 na Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach (późniejszy Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach)[4].
W 1927 roku został dyrektorem Stowarzyszenia Dozoru Kotłów Parowych w Katowicach, które przekształcił z instytucji o charakterze nadzorczym w placówkę naukowo-badawczą posiadającą oprócz działów kotłowego i elektrotechnicznego także dział cieplny i laboratorium chemiczne[5]. W latach 1928–1932 pełnił funkcję prezesa zarządu Śląskiego Instytutu Rzemieślniczo-Przemysłowego w Katowicach[2]. W 1929 roku był członkiem zarządu głównego Stowarzyszenia Elektryków Polskich, a w kadencji 1934–1935 był jego prezesem[6]. Od 1935 roku działał w Centralnej Komisji Normalizacji Elektrycznej, a w 1939 roku został jej przewodniczącym[4]. Prowadził również działalność związaną ze szkoleniem kadr młodych polskich inżynierów dla górnośląskiego przemysłu. Jergo uczniami byli m.in. późniejsi profesorowe: Lucjan Nehrebecki, Andrzej Kamiński czy Stanisław Andrzejewski[2].
Po wybuchu II wojny światowej, chwilę przed wkroczeniem Niemców do Katowic udało mu się wydostać z miasta[7]. Ostatecznie schronił się w Warszawie, gdzie nawiązał kontakt z działającym w konspiracji wiceprezesem Stowarzyszenia Elektryków Polskich Kazimierzem Szpotańskim. Zorganizował w porozumieniu z nim zespół, który opracował Program Elektryfikacji Polski. Było to jedno z pierwszych tego typu opracowań na skalę Europy[4].
Na początku 1945 roku powrócił do Katowic[2]. Brał udział w odbudowie struktur Stowarzyszenia Elektryków Polskich. W marcu tego samego roku został członkiem tymczasowego zarządu głównego, pełniąc tę funkcję do I Walnego Zjazdu Delegatów Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Warszawie w 1947 roku[4].
W 1946 roku został profesorem kontraktowym na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej[4], na której zorganizował pierwszą w Polsce Katedrę Energetyki[2]. W 1948 roku został profesorem nadzwyczajnym, natomiast w 1956 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego[4] i został kierownikiem Katedry Elektryfikacji Zakładów Przemysłowych, powstałej z połączenia Katedry Energetyki i Katedry Napędu Elektrycznego[8]. Współpracował z Głównym Instytutem Górnictwa, latach 1957–1958 brał udział w pracach Komitetu Elektryfikacji Polski, a także działał Państwowej Rady Energetycznej[2].
Zmarł 14 grudnia 1958 roku[8] w Wiśle. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[4].
Działalność naukowa
[edytuj | edytuj kod]Jego dorobek naukowy obejmuje kilkadziesiąt artykułów publikowanych m.in. w Przeglądzie Elektrotechnicznym, Techniku czy Technice Cieplnej[4]. Był także autorem siedmiu książek. Dwie z nich, Maszyny wyciągowe i Gospodarka energetyczna, mały po trzy wydania (poprawiane i unowocześniane)[2].
Należał do grupy naukowców, która potrafiła powiązać proces dydaktyczny z doświadczeniami z przemysłu, a także łączyć technikę z ekonomią[2]. Podczas pracy na Górnym Śląsku w drugiej połowie lat 30. XX wieku poświęcał się problematyce metodyki analizowania i tworzenia koncepcji i planów elektryfikacji kraju oraz planowania rozwoju elektroenergetyki i tworzenia krajowych systemów elektroenergetycznych. Ponadto zajmował się tematyką spalania w elektrowniach węgli niskokalorycznych i torfu[2].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny Erazma i jego drugiej żony Marii z domu Siemiradzka. Erazm był inżynierem komunikacji i budowniczym kolei na terenie Cesarstwa Rosyjskiego, a Maria pisarką i tłumaczką literatury włoskiej, a także siostrą malarza Henryka Siemiradzkiego[2].
Był żonaty z Gabrielą z domu Ostromęcka. Miał dwóch synów: Tadeusza i Jana[9]. Tadeusz Obrąpalski poślubił Annę z domu Kwiatkowska, córkę wicepremiera Polski Eugeniusza Kwiatkowskiego[2].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (dwukrotnie: 1937 i 1955)[2]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Aula im. profesora Jana Obrąpalskiego na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej wraz z tablicą pamiątkową[10],
- Rondo profesora Jana Obrąpalskiego w Katowicach, na terenie dzielnicy Kostuchna[11].
W 2006 roku Stowarzyszenie Elektryków Polskich ustanowiło Medal Honorowy im. profesora Jana Obrąpalskiego[2]. Przyznawany on jest za zasługi, osiągnięcia i działalność w dziedzinie elektryki[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Kołakowski 2022 ↓, s. 185.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Tomasz E. Kołakowski: Prezesi stulecia SEP. Jan Obrąpalski. sep.com.pl. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
- ↑ Kamiński 1960 ↓, s. 3.
- ↑ a b c d e f g h i Kołakowski 2022 ↓, s. 186.
- ↑ Kamiński 1960 ↓, s. 4.
- ↑ Oddział Zagłębia Węglowego Stowarzyszenia Elektryków Polskich: Historia. www.sep.katowice.pl. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
- ↑ Kamiński 1960 ↓, s. 5.
- ↑ a b c Jerzy Szczurowski: Medale SEP (2006) - prof. Jan Obrąpalski. sep.com.pl. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
- ↑ Paweł Dudek: Jan Obrąpalski – siostrzeniec Henryka Siemiradzkiego. siemiradzki.paweldudek.com, 2020-06-20. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
- ↑ Martyna Ziebura; Seweryn Męczykowski: Zasłużeni dla elektrotechniki (cz. 12) - województwo śląskie. sep.com.pl, 2023-04-16. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2025-02-15]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Kamiński, Profesor Jan Obrąpalski, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Elektryka”, 6 (22), Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 1960, s. 2-13 (pol.).
- Tomasz Kołakowski, Członkowie honorowi SEP z obszaru działania Oddziału Zagłębia Węglowego, „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej” (74), Gdańsk: Wydział Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, 2022, s. 185-189 (pol.).