Jan Rudolf Gabryś – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Gabryś
Ilustracja
Jan Rudolf Gabryś (1938), na patce (na kołnierzu kurtki) widoczny proporczyk Obrony Narodowej
podpułkownik dyplomowany piechoty podpułkownik dyplomowany piechoty
Pełne imię i nazwisko

Jan Rudolf Gabryś

Data i miejsce urodzenia

1 stycznia 1891
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

wiosna 1940
Charków, USRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1914–1940

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

52 pułk piechoty

Stanowiska

dowódca pułku

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Dytiatynem
II wojna światowa
kampania wrześniowa

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Niepodległości Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi II stopnia Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Medal 3 Maja Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie wojny) Medal Waleczności (Austro-Węgry) Krzyż Wojskowy Karola Medal Rannych – dwukrotnie ranny (Austro-Węgry)

Jan Rudolf Gabryś[a] (ur. 1 stycznia 1891 w Krakowie, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 1 stycznia 1891 w Krakowie, w ówczesnym Królestwie Galicji i Lodomerii, w rodzinie Pawła i Marceli z Odziomków (1866–1937)[6][7][8][9]. Był starszym bratem Jerzego Karola (1901–1974), podporucznika artylerii pospolitego ruszenia Wojska Polskiego[9][10][11].

W 1910 ukończył naukę w klasie VIIIa i zdał maturę w c. k. Gimnazjum III w Krakowie[12][13]. 1 października 1910 został powołany do odbycia obowiązkowej służby wojskowej w cesarskiej i królewskiej Armii, w charakterze jednorocznego ochotnika[14]. Służbę pełnił w 4 tyrolskim pułk strzelców cesarskich do 30 września 1911[15]. Został mianowany na stopień kadeta rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 stycznia 1912 i przydzielony w rezerwie do 13 galicyjskiego pułku piechoty w Opawie[16]. W tym oddziale dwukrotnie odbył ćwiczenia rezerwy (od 15 kwietnia do 15 maja 1912 i od 1 do 28 czerwca 1914)[17]. Następnie ukończył cztery semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego[13].

1 sierpnia 1914 został zmobilizowany do 13 pułku piechoty[15]. Dowodził plutonem na froncie rosyjskim I wojny światowej[15]. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1914 w korpusie oficerów rezerwy piechoty. 26 listopada 1914 został ciężko ranny w nogę i pierś[14]. Leczył się w szpitalu rezerwowym w Grazu i Meranie[17]. 1 maja 1915 został przydzielony do batalionu zapasowego 13 pp na stanowisko dowódcy kompanii[15]. Od 2 września 1915 ponownie na froncie dowodził kompanią 13 pp[15]. Przemianowany na oficera zawodowego i awansowany na porucznika ze starszeństwem z 1 maja 1915[18][19][20]. 30 sierpnia 1916 został lekko ranny i zachorował na malarię[21]. Leczył się w szpitalu rezerwowym w Badenie k. Wiednia[17]. 1 listopada tego roku, po wyzdrowieniu, wrócił do batalionu zapasowego 13 pp na stanowisko instruktora i kierownika wyszkolenia batalionów marszowych[15]. Od 2 września 1917 znów dowodził kompanią na froncie rosyjskim, a później włoskim[15]. Od 26 maja do 20 sierpnia 1918 był słuchaczem kursu informacyjnego Szkoły Wojennej w Belgradzie (wcześniej ukończył kursy: gazowy, karabinów maszynowych, współpracy z lotnictwem, szturmowy, dowódców kompanii przy niemieckiej armii gen. Litzmanna oraz dowódców batalionów)[22]. Od 26 sierpnia do 1 września 1918 dowodził III batalionem 13 pp na froncie włoskim[23]. Chory na malarię od 2 do 30 września 1918 przebywał w szpitalu w Moście[24]. Kierował pracą niepodległościową wśród Polaków – oficerów i żołnierzy 13 pułku piechoty[25].

1 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i przydzielony do 13 pułku piechoty na stanowisko adiutanta[26]. Od 30 lipca 1919 pełnił służbę w Oddziale V Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego na stanowisku naczelnika wydziału, a następnie szefa Sekcji „G”[27]. 1 grudnia 1919 został mianowany z dniem 1 grudnia tego roku kapitanem w piechocie[28]. Od 29 sierpnia do 18 września 1920 pełnił obowiązki dowódcy 13 pułku piechoty. 16 września 1920 dowodził pułkiem w bitwie pod Dytiatynem, nazwanej „Polskimi Termopilami” i upamiętnionej na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Za błędy w dowodzeniu, które przyczyniły się do porażki i rozbicia polskich oddziałów, dwa dni po bitwie Gabryś został zdjęty z dowodzenia 13 pułkiem[29][b]. Od 19 września do 16 października 1920 był więziony przy Dowództwie 8 Dywizji Piechoty i we Lwowie, a następnie pozostawał bez przydziału[26]. 31 lipca 1923 minister spraw wojskowych, generał broni Stanisław Szeptycki sporządził wniosek na odznaczenie majora Gabrysia Orderem Virtuti Militari, w którym napisał:

w dniu 16 września 1920 kapitan, obecnie major Sztabu Generalnego Jan Gabryś, były dowódca 13 pułku piechoty, wykonując nakazany marsz odwrotowy w kierunku na Rudniki we Wschodniej Małopolsce, osiągnął kotę 385. W tym czasie silne kolumny wojsk nieprzyjacielskich znajdowały się na tyłach względnie lewej flance 13 pp, zagrażając bezpośrednio lewej flance względnie tyłom 8 Dywizji Piechoty. Mjr Szt. Gen. Jan Gabryś maszerował z III batalionem 13 pp, stanowiącym główną siłę kolumny. Na wymienionym wyżej miejscu napotkał silnego nieprzyjaciela. Mimo nader niekorzystnych dla siebie warunków, tak terenowych, jak i co do liczebności sił własnych w stosunku do nieprzyjacielskich mjr Szt. Gen. Jan Gabryś powziął decyzję przyjęcia walki celem odrzucenia względnie choć powstrzymania nieprzyjaciela, by w ten sposób umożliwić planowaną akcję własnych oddziałów. Przyjęta w tych warunkach walka przyniosła dla oddziału mjr. Szt. Gen. Gabrysia duże straty w ludziach i materiale, ale jej cel taktyczny został osiągnięty i to dzięki dzielności oddziału jak i przede wszystkim osobistej odwadze, dzielności i poświęceniu ze strony mjr. Szt. Gen. Gabrysia. Opisana akcja z powodu poniesionych w niej strat – stała się powodem aresztowania mjr. Szt. Gen. Gabrysia i dochodzeń sądowych, a wreszcie zbadana została przez Najwyższą Wojskową Komisję Opiniującą, która orzekła, że aresztowanie i dochodzenie sądowe było nieusprawiedliwione oraz celem dania rehabilitacji mjr. Szt. Gen. Gabrysiowi zaproponowała go do odznaczenia za decyzję przyjęcia walki z przeważającymi siłami nieprzyjacielskimi oraz za waleczność i męstwo, okazane w opisanej walce. Popierając ten wniosek proszę o odznaczenie mjr. Szt. Gen. Gabrysia Orderem Wojskowym Virtuti Militari[31][32].

3 sierpnia 1923 szef Gabinetu MSWojsk., generał brygady Edward Szpakowski przesłał wniosek do Kapituły Orderu Virtuti Militari[33]. Cztery dni później wniosek trafił do Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza[33].

3 marca 1921 został odkomenderowany na kurs doszkolenia dla oficerów Sztabu Generalnego[15]. 28 marca tego roku, po ukończeniu kursu, został kierownikiem kancelarii osobistej szefa Sztabu Generalnego[15]. 22 kwietnia 1921 został przydzielony do Inspektoratu Armii Nr II na stanowisko referenta[34]. 1 listopada 1921 został odkomenderowany do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza kursu doszkolenia[34]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 301. lokatą w korpusie oficerów piechoty. We wrześniu 1922, po ukończeniu kursu i uzyskaniu „pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego” został przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisko szefa Oddziału III Wyszkolenia. Pełniąc służbę w sztabie DOK V pozostawał w ewidencji 44 pułku piechoty w Równem[35][36]. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 86. lokatą w korpusie oficerów piechoty (w marcu 1939, w tym samym stopniu i starszeństwie zajmował 1. lokatę[37]). 14 listopada 1925 został przesunięty na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego DOK V[38]. Od 31 października 1926 pełnił obowiązki szefa sztabu DOK V[39]. 15 stycznia 1927 został przeniesiony do Biura Ogólno Administracyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[40][39]. W kwietniu 1928 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 32 pułku piechoty w Modlinie[41][42]. 30 maja tego roku, po dwutygodniowym urlopie przeniesieniowym, objął obowiązki zastępcy dowódcy pułku[43]. Od 18 kwietnia do 11 maja 1929 był słuchaczem kursu informacyjnego dla dowódców pułków w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu[44]. Od 9 listopada 1930 do 2 lutego 1931 oraz od 8 maja do 31 lipca 1931 czasowo pełnił obowiązki dowódcy pułku[45]. Z dniem 1 kwietnia 1932 został wyznaczony na stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Jarocin[46][47]. Na wspomniane stanowisko został wyznaczony „na skutek kilkakrotnego ominięcia go przez Pana Marszałka przy obsadzaniu stanowisk dowódców pułków”[48]. W listopadzie 1933 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[49]. 4 września 1937 objął dowództwo Śląsko-Cieszyńskiej Brygady Obrony Narodowej w Bielsku[50][51]. 18 października 1938 bezpośredni przełożony podpułkownika Gabrysia – dowódca Górnośląskiej Brygady Obrony Narodowej, pułkownik Józef Giza w „rocznej liście kwalifikacyjnej” napisał o nim między innymi: „żonaty, bezdzietny. Ma na utrzymaniu bratanka i posyła go do szkoły powszechnej w Bielsku. Pomaga rodzinie. Żyje bardzo oszczędnie ale stosownie do stanowiska. Długów nie ma. Chory na serce i musi na siebie uważać. Żona zdrowa. Stosunki materialne i zdrowotne nie wpływają na spełnianie obowiązków służbowych”[52].

Na czele brygady wziął udział w akcji zajęcia Zaolzia, a następnie obowiązki dowódcy brygady łączył z funkcją komendanta miasta Cieszyna[25]. 11 lipca 1939 zastąpił płk. Stanisława Dąbka na stanowisku dowódcy 52 pułku piechoty w Złoczowie[53]. Na czele tego oddziału walczył w kampanii wrześniowej[54].

Po agresji ZSRR na Polskę dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku[55][54]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach[55][54], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie[56][54].

Był żonaty z Michaliną z Chrabąszczów (1894–1948), która została pochowana na cmentarzu w Starym Sączu. Jest to także grób symboliczny pułkownika Gabrysia[57][58].

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie na stopień generała brygady[59][60]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[61][62].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

4 kwietnia 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył wniosek ppłk. Gabrysia, lecz Krzyża Niepodległości nie przyznał[7].

austro-węgierskie

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W aktach Jana Rudolfa Gabrysia przechowywanych w Wojskowym Biurze Historycznym, w kolekcji generałów i osobistości, znajduje się wniosek z 20 września 1921 o nadaniu podporucznikowi Janowi Gabrysiowi Krzyża Walecznych po raz pierwszy nr 10008 „w zamian za otrzymaną wstążeczkę biało-amarantową b. armii gen. Hallera”[1][2]. Wymienione odznaczenie zostało nadane pośmiertnie 29 października 1921 ppor. Janowi Gabrysiowi[3] z 5 pułku strzelców Armii Polskiej we Francji, który zmarł 14 maja 1919 w Hrubieszowie[4]. Ponadto do akt Jana Rudolfa Gabrysia dołączono dokumenty dotyczące poszukiwań informacji na temat Jana Gabrysia, porucznika 2 pułku piechoty Legionów Polskich, poległego w 1914[5]. Prawdopodobnie dokumenty te dotyczą Tadeusza Gawrysia (1881–1914), chorążego 2 pp LP, pośmiertnie mianowanego porucznikiem.
  2. ↑ Zdaniem Lecha Wyszczelskiego w większym stopniu winnym niepowodzeń, i to nie tylko 13 pp, ale i pozostałych oddziałów, był dowódca dywizji płk Burhardt-Bukacki[30].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kolekcja ↓, s. 8–11, 138.
  2. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  3. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 29 października 1921, s. 1466.
  4. ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 197.
  5. ↑ Kolekcja ↓, s. 115–119.
  6. ↑ Kolekcja ↓, s. 27, 32.
  7. ↑ a b c Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  8. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  9. ↑ a b Lokalizator grobów. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. [dostęp 2023-12-23].
  10. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  11. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 277, 935.
  12. ↑ Sprawozdanie 1910 ↓, s. 89.
  13. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 12.
  14. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 28–29.
  15. ↑ a b c d e f g h i Kolekcja ↓, s. 29.
  16. ↑ Schematismus 1914 ↓, s. 366, 405.
  17. ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 90.
  18. ↑ Ranglisten 1916 ↓, s. 180, 288.
  19. ↑ Ranglisten 1917 ↓, s. 105, 372.
  20. ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 146, 482.
  21. ↑ Kolekcja ↓, s. 29, 39.
  22. ↑ Kolekcja ↓, s. 29, 100, 113.
  23. ↑ Kolekcja ↓, s. 16, 29.
  24. ↑ Kolekcja ↓, s. 16, 84.
  25. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 24.
  26. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 40.
  27. ↑ Kolekcja ↓, s. 40, 91.
  28. ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 99 z 29 grudnia 1919, poz. 4287.
  29. ↑ Aleksander Kociszewski: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, 13 pułk piechoty, zeszyt 4. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Mikromax” Sp. z o.o., 1990, s. 41. ISBN 83-900009-9-7.
  30. ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 320.
  31. ↑ Kolekcja ↓, s. 3–4.
  32. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  33. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 7.
  34. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 30.
  35. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 93, 254, 402.
  36. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 51, 235, 344.
  37. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 11.
  38. ↑ Kolekcja ↓, s. 45.
  39. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 34.
  40. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 55 z 31 grudnia 1926 roku, s. 457.
  41. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 140.
  42. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 48, 165.
  43. ↑ Kolekcja ↓, s. 36.
  44. ↑ Kolekcja ↓, s. 37.
  45. ↑ Kolekcja ↓, s. 57.
  46. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 233.
  47. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 19, 514.
  48. ↑ Pismo szefa Biura Personalnego MSWojsk. do kierownika Samodzielnego Referatu Personalnego GISZ. Józef Piłsudski Institute of America, 1933-06-14. [dostęp 2023-12-23].
  49. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934 roku, s. 7.
  50. ↑ Kolekcja ↓, s. 23, 26.
  51. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 11, 541.
  52. ↑ Kolekcja ↓, s. 79.
  53. ↑ Olczak 2017 ↓, s. 64, 68.
  54. ↑ a b c d Olczak 2017 ↓, s. 67.
  55. ↑ a b Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 122.
  56. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. LXXIV.
  57. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 28.
  58. ↑ Jan Rudolf Gabryś. Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej w Starym Sączu. [dostęp 2023-12-22].
  59. ↑ M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885
  60. ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 1 [dostęp 2024-08-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
  61. ↑ „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Portal polskiej Policji. [dostęp 2023-09-15].
  62. ↑ Prezydent RP wziął udział w uroczystościach „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów” [online], prezydent.pl [dostęp 2024-08-26] (pol.).
  63. ↑ M.P. z 1935 r. nr 258, poz. 308.
  64. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  65. ↑ M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76.
  66. ↑ Kolekcja ↓, s. 23–24.
  67. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  68. ↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 386.
  69. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1928, s. 261.
  70. ↑ M.P. z 1933 r. nr 255, poz. 273.
  71. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 19 marca 1934, s. 111.
  72. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  73. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 12, 23, 43.
  74. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 12, 23, 37.
  75. ↑ Kolekcja ↓, s. 23.
  76. ↑ Kolekcja ↓, s. 12, 43.
  77. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 32.
  78. ↑ Kolekcja ↓, s. 12–20, 133.
  79. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-23].
  80. ↑ a b c Ranglisten 1918 ↓, s. 482.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Rudolf_Gabryś&oldid=74647945”