Köln (1928) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Köln
Ilustracja
Historia
Stocznia

Marynarki w Wilhelmshaven Niemcy

Położenie stępki

7 sierpnia 1926

Wodowanie

25 sierpnia 1928

 Reichsmarine
Wejście do służby

15 stycznia 1930

 Kriegsmarine
Wycofanie ze służby

6 kwietnia 1945

Zatopiony

30 marca 1945

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 6650 t
pełna: 8130 t[1]

Długość

174 m

Szerokość

15,2 m

Zanurzenie

6,42 m

Napęd
4 turbiny parowe o mocy łącznej 68 000 KM, 6 kotłów parowych oraz 2 silniki wysokoprężne o mocy 1800 KM, 2 śruby
Prędkość

32 węzły

Zasięg

7300 Mm przy 17 w (teoretyczny)

Uzbrojenie
9 dział 149 (3xIII)
6 dział 88 mm plot (3xII)
8 dział 37 mm plot (4xII)
8 działek 20 mm plot (8xI)
12 wt 533 mm (4xIII), 120 min – stan na 1936-40
Wyposażenie lotnicze
2 wodnosamoloty (1935-38)
Załoga

514-850

Kölnniemiecki krążownik lekki typu K z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Jako jedyny okręt tego typu przetrwał wojnę (zatopiony w porcie przez nalot w marcu 1945). Nazwę tę nosiły także inne okręty, m.in. dwa wcześniejsze krążowniki z okresu I wojny światowej.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Budowę okrętu rozpoczęto pod tymczasowym oznaczeniem: krążownik „D” lub Ersatz Arcona (zamiennik starego krążownika „Arcona”)[2]. Stępkę pod budowę położono 7 sierpnia 1926 roku w Stoczni Marynarki (Marinewerft) w Wilhelmshaven, z numerem stoczniowym 116[3]. Kadłub wodowano 23 maja 1928 roku[2]. Okrętowi nadano nazwę od miasta Kolonii, noszoną wcześniej przez dwa niemieckie krążowniki okresu I wojny światowej (zapisywaną wcześniej w formie „Cöln”), a w ceremonii wodowania uczestniczył m.in. burmistrz Kolonii Konrad Adenauer[4]. Należy zaznaczyć, że jako jedyny z niemieckich międzywojennych krążowników lekkich nie nosił nazwy krążownika zatopionego w oceanicznych działaniach rajderskich podczas I wojny światowej[2]. Maszyny dla krążownika wykonały zakłady Blohm und Voss w Hamburgu[1]. Etap budowy zakończył wejściem okrętu do służby 15 stycznia 1930 roku[4]. Koszt budowy wynosił 36 milionów Reichsmark[3]. Na próbach okręt osiągnął maksymalną prędkość 32,5 w, największą spośród okrętów typu K, przy mocy 68 485 KM[1].

Początkowo okręt w latach 1930–1931 miał dwa eksperymentalne dwudziałowe stanowiska armat przeciwlotniczych 88 mm C/25 na nadbudówce rufowej, w osi podłużnej okrętu, lecz okazały się nieudane i zamieniono je na dwa, a następnie cztery pojedyncze działa 88 mm L/45, jak na pozostałych okrętach[5]. Podczas remontu w grudniu 1934 podobnie, jak na innych okrętach typu, zamieniono je na trzy nowe dwudziałowe stanowiska dział 88 mm C/32[6]. Podobnie, jak pozostałe okręty typu, w drugiej połowie lat 30. otrzymał też lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze: 4 podwójne stanowiska półautomatycznych armat 37 mm SK C/30 i prawdopodobnie 8 pojedynczych działek 20 mm C/30 (brak konkretnych danych co do „Kölna” w publikacjach)[5]. Według niektórych źródeł, w 1935 testowano na „Kölnie” pierwszy niemiecki radar morski GEMA, następnie zdemontowany[1].

 Osobny artykuł: Krążowniki lekkie typu K.

Służba

[edytuj | edytuj kod]

„Köln” wszedł do służby 15 stycznia 1930 roku, zastępując wycofany tego samego dnia krążownik pancernopokładowy „Amazone” (zamiast pierwotnie przewidzianej „Arcony”), którego załoga utworzyła rdzeń załogi „Kölna”[4]. Przez kilka miesięcy „Köln” przechodził jeszcze próby morskie i poprawki, głównie na Bałtyku. Próby i etap zgrywania załogi zakończono 19 lipca 1930 roku[2]. Mimo to, przez kilka miesięcy jeszcze na okręcie wprowadzano poprawki[2]. 29 sierpnia 1930 roku złożył pierwszą wizytę zagraniczną – w Kopenhadze, a między 27 października a 5 grudnia odbył pierwszy dalszy rejs, na Wyspy Kanaryjskie, Teneryfę i do Vigo w Hiszpanii (częściowo z krążownikiem „Karlsruhe”)[7][4]. Uczestniczył następnie w licznych ćwiczeniach i manewrach floty, głównie na Morzu Północnym i Bałtyku[8]. Wchodził w skład Sił Zwiadowczych (Aufklärungsstreitkräfte), z przerwami na kierowanie go do zadań szkolnych. Między 7 a 28 stycznia 1932 roku odbył rejs na Atlantyk, połączony z ćwiczeniami artyleryjskimi i wizytą w Las Palmas[8]. Pod koniec maja 1932 roku okręt był wizytowany przez kierownictwo partii NSDAP z Hitlerem na czele, jeszcze przed objęciem przez niego władzy[4]. 13 września 1932 roku z „Kölna” wrzucono do morza urnę z prochami zmarłego admirała Hansa Zenkera[8]. Między 17 a 18 września okręt przy okazji manewrów odwiedził Stavanger[4]. Między 8 grudnia 1932 roku a 11 grudnia kolejnego roku „Köln” odbył jedyny daleki szkolny rejs zagraniczny z kadetami marynarki, przez Morze Śródziemne i Kanał Sueski do Holenderskich Indii Wschodnich, Australii (wizyty w licznych portach między marcem a majem 1933 roku), Fidżi, Rabaulu na Nowej Brytanii, Guam, Japonii (dokowanie w Kobe 3–5 lipca), Chin (wizyta w dawnej niemieckiej bazie Tsingtau 21–31 lipca i Szanghaju) i z powrotem przez Singapur, Cejlon, Kanał Sueski[9]. Przepłynął wówczas 37.000 mil morskich[10]. 1 stycznia 1934 roku ponownie wszedł w skład Sił Zwiadowczych[10]. W czerwcu 1934 roku i kwietniu-maju 1936 roku odwiedził Funchal na Maderze i Portugalię[9]. Oprócz tego, brał udział w bliższych wizytach zagranicznych do Danii i Norwegii.

Od lipca 1936 do października 1937 „Köln” pełnił z przerwami na remonty służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając razem z innymi okrętami niemieckimi blokadę Republiki). Na wodach hiszpańskich służył w okresach: lipiec-sierpień 1936, październik-listopada 1936, styczeń-marzec 1937 i czerwiec 1937, sierpień-październik 1937. Wiosną 1938 z krążownika zdemontowano katapultę z wodnosamolotem, jako przygotowanie do modernizacji wzmacniającej kadłub na wzór „Karlsruhe”, której ostatecznie nie przeprowadzono (planowano ją na kwiecień-grudzień 1940)[11]. 23 marca 1939 wziął udział w aneksji przez Niemcy Kłajpedy[6].

„Köln” miał zostać skierowany do działań przeciwko flocie polskiej po wybuchu II wojny światowej, lecz na skutek wycofania najsilniejszych polskich niszczycieli do Wielkiej Brytanii w ramach planu Pekin, niemieckie krążowniki zostały jeszcze 30 sierpnia odwołane z Bałtyku na Morze Północne. Po wybuchu wojny, pierwszą operacją bojową „Kölna” był udział w stawianiu obronnych zagród minowych na Morzu Północnym od 3 do 18 września 1939 (operacja Westwall)[6][12]. Między 8 a 10 października uczestniczył w wypadzie na Morze Północne z pancernikiem „Gneisenau”, lecz bez kontaktu z przeciwnikiem (zespół był jedynie atakowany nieskutecznie przez lotnictwo)[6]. 12–13 grudnia wziął udział w wypadzie lekkich sił na Dogger Bank, będąc jedynym z trzech krążowników, który nie został podczas tej akcji storpedowany przez brytyjski okręt podwodny. Po uszkodzeniu krążownika „Nürnberg” w tej akcji, „Köln” został okrętem flagowym dowódcy Sił Zwiadowczych (adm. Lütjensa, następnie adm. Schmundta), które jednak przez kilka następnych miesięcy nie wykazywały aktywności[11].

Następnie „Köln” wziął udział w ataku na Norwegię w kwietniu 1940. Transportując żołnierzy, miał on zająć Bergen, jako okręt flagowy 3. grupy, w skład której wchodził m.in. krążownik „Königsberg”. Po napotkaniu w nocy na 9 kwietnia 1940 norweskich okrętów patrolowych, „Köln” podał się za brytyjski krążownik, dzięki czemu Niemcy uzyskali początkowy element zaskoczenia i zdołali dokonać desantu bez większych problemów[11]. „Köln” uniknął następnie trafień norweskich baterii nadbrzeżnych ostrzeliwujących zespół, a wieczorem 9 kwietnia powrócił z torpedowcami do Niemiec, unikając nalotu brytyjskiego następnego dnia (w którym zatonął „Königsberg”).

Poza dwoma operacjami stawiania min na Morzu Północnym 16 i 18 maja 1940, wobec ograniczenia użycia dużych okrętów przez Niemców, „Köln” głównie bazował na tyłowym obszarze Bałtyku i używany był do celów szkolnych. Pod koniec 1940 zdjęto mu dwa rufowe aparaty torpedowe[1]. Od 28 marca 1941 prowadzono na nim testy jednego z pierwszych śmigłowcówFlettner Fl 282 Kolibri, startującego z drewnianej platformy o powierzchni 15 m² umieszczonej na wyższej wieży rufowej („B”). Platformę po testach zdemontowano[11].

Köln zatopiony w porcie Wilhelmshaven – zdjęcie z 7 maja 1945

Po ataku na ZSRR, we wrześniu 1941 „Köln” wszedł w skład północnej grupy niemieckiej Floty Bałtyckiej (Baltenflotte), utworzonej w celu przeciwdziałania ewentualnym próbom przedarcia się okrętów floty radzieckiej do Szwecji (wraz z pancernikiem „Tirpitz” i krążownikami „Nürnberg” i „Admiral Scheer”). 12–13 października ostrzeliwał baterie nadbrzeżne na wyspie Dago (operacja Ostpreussen, z torpedowcami Т-2, Т-5, Т-7, Т-8 i trałowcami), lecz bez większych efektów, a sam został tylko lekko trafiony odłamkiem (wystrzelono 285 pocisków, a następnego dnia 256 pocisków)[11]. Został wówczas zauważony przez radziecki okręt podwodny Szcz-323, który jednak nie zdołał przeprowadzić ataku[6]. „Köln” powrócił po tym do zadań szkolnych. W związku z zamiarem powrotu do wykorzystania bojowego, od 6 lutego do 23 maja 1942 był remontowany w Wilhelmshaven[6]. Przeszedł modernizację urządzeń napędowych, otrzymał także radar FuMO 21 na dachu nadbudówki dziobowej, w miejsce dalmierza[11]. Zdjęto mu dwa podwójne działka 37 mm i dwa działka 20 mm, lecz dodano dwa poczwórnie sprzężone działka 20 mm Flakvierling 38[1].

Między 9 a 13 lipca 1942 „Köln” został przebazowany okręt do Norwegii, stawiając po drodze zagrodę minową w Skagerraku. Od 6 sierpnia stacjonował w Narwiku. Jednakże z powodu ograniczonej dzielności morskiej i zasięgu, został on użyty tylko do jednej bezskutecznej akcji przeciw konwojowi PQ-14 w dniach 10–11 września 1942 (okręty niemieckie odwołano z powodu braku danych z rozpoznania). Nie wziął on udziału w akcji przeciw konwojowi JW-51 „bitwie noworocznej”, a w lutym 1943 wycofano go do Niemiec i 17 lutego 1943 odstawiono do rezerwy w Kilonii[6]. W styczniu 1944 okręt przeholowano do Królewca na remont

1 lipca 1944 okręt przywrócono do służby[6], wzmacniając przy tym lekką artylerię przeciwlotniczą. Planowano zainstalować 4 działka 40 mm FlaK-28 (Bofors) i 8 podwójnie sprzężonych 20 mm LM-44, lecz nie jest jasne, czy ten plan wypełniono – według niektórych relacji w grudniu 1944 nie miał wciąż działek 40 mm[11]. Po remoncie w Królewcu, został ponownie użyto bojowo, do postawienia 90 min w Skagerraku 11–12 października 1944, po czym został przebazowany do Oslofjordu w południowej Norwegii. 13 grudnia 1944 odniósł uszkodzenia wałów napędowych na skutek bliskich wybuchów bomb podczas nalotu brytyjskich Beaufighterów i jego prędkość spadła do 15 węzłów. Artyleria przeciwlotnicza „Kölna” zgłosiła zestrzelenie 5 samolotów[6]. 31 grudnia krążownik jeszcze był celem nieskutecznego bombardowania przez ciężkie bombowce Avro Lancaster. W styczniu 1945 został wycofany na remont do Niemiec i 14 stycznia został dokowany w Wilhelmshaven. Podczas nalotu amerykańskiego 30 marca dok został uszkodzony i „Köln” osiadł na płytkim dnie, w dalszym ciągu służąc jako bateria lekkiej artylerii przeciwlotniczej wzmacniająca obronę portu. Być może także jego działa 15 cm ostrzeliwały oddziały polskie, które zajęły Wilhelmshaven 6 maja (dywizja generała Maczka)[12]. 5 kwietnia 1945 okręt skreślono z listy floty, a 2 maja dodatkowo wrak uszkodzono materiałami wybuchowymi[6]. Po wojnie okręt złomowano, prace zakończyły się dopiero w 1956[11][12].

Dowódcy

[edytuj | edytuj kod]
  • Kapitän zur See Ludwig von Schröder (15.01.1930-27.09.1932)
  • Kapitän zur See Otto Schniewind (28.09.1932-21.03.1934)
  • Kapitän zur See Werner Fuchs (21.03.1934-30.09.1935)
  • Kapitän zur See Otto Backenköhler (01.10.1935-15.10.1937)
  • Kapitän zur See Theodor Burchardi (15.10.1937-14.01.1940)
  • Kapitän zur See Ernst Kratzenberg (15.01.1940-28.05.1941)
  • Kapitän zur See Friedrich Hüffmeier (29.05.1941-28.03.1942)
  • Korvettenkapitän Hellmuth Strobel (29.03.1942-24.05.1942)
  • Kapitän zur See Martin Baltzer (25.05.1942-12.12.1942)
  • Kapitän zur See Hans Karl Meyer (13.12.1942-17.02.1943)
  • Kapitän zur See Hellmuth Strobel (01.04.1944- styczeń 1945)
  • Korvettenkapitän Fritz-Henning Brandes (styczeń 1945-05.04.1945)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Patianin 2007 ↓, s. 122–124.
  2. a b c d e Trubicyn 2003 ↓, s. 40.
  3. a b Kofman 1996 ↓, s. 54.
  4. a b c d e f Kofman 1996 ↓, s. 34–35.
  5. a b Siegfried Breyer, Die K-Kreuzer (I), Marine-Arsenal Band 11, 1990, ISBN 3-7909-0370-1.
  6. a b c d e f g h i j S.Trubicyn (op.cit.).
  7. Trubicyn 2003 ↓, s. 40–41.
  8. a b c Trubicyn 2003 ↓, s. 41.
  9. a b Kofman 1996 ↓, s. 36.
  10. a b Trubicyn 2003 ↓, s. 42.
  11. a b c d e f g h W. Kofman (op.cit.).
  12. a b c Siegfried Breyer, Die K-Kreuzer (II), Marine-Arsenal Band 13, 1990, ISBN 3-7909-0396-5.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]