Kołomyja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: Kołomyja.

Kołomyja

Коломия

Rynek z ratuszem
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Prawa miejskie	1366-1370
Burmistrz	Bogdan Stanislawski
Populacja (2019) • liczba ludności	61 347[1]
Nr kierunkowy	03433
Kod pocztowy	78203, 78206, 78208
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Kołomyja
Położenie na mapie Ukrainy Kołomyja
48°31′N 25°02′E/48,516667 25,033333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kołomyja (ukr. Коломия) – miasto na zachodniej Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, nad Prutem, siedziba rejonu kołomyjskiego. W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, odzieżowy, obuwniczy, metalowy, spożywczy, drzewny oraz papierniczy^[2]. Miasto jest centrum huculskiej sztuki ludowej, znajduje się tu m.in. muzeum etnograficzne i muzeum pisanek^[3].

Miasto królewskie lokowane pomiędzy 1366 i 1370 rokiem położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[4]. Kołomyja uzyskała prawo składu w 1456 roku^[5].

Nazwa Kołomyi ma związek z założycielem miasta królem halickim Kolomanem. Miejscowość była wzmiankowana w 1240 roku i należała do księstwa halicko-wołyńskiego. W połowie XIV wieku została włączona do Polski.

Miasto królewskie zostało założone przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1366 a 1370 rokiem^[6]. W XV w. była miejscem sądu grodzkiego^[7], a w okresie od XV w. do 1567 także sądu ziemskiego, który następnie przeniesiono do Halicza^[8].

W 1413 r. król Władysław II Jagiełło ufundował w Kołomyi dominikański klasztor Najświętszej Maryi Panny. Była to dla zakonników placówka „etapowa” na drodze stałych wędrówek misyjnych przez Mołdawię na wybrzeża czarnomorskie i dalej na Bliski Wschód^[9].

W 1459 hospodar mołdawski Stefan III Wielki złożył tutaj hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. Doszło wtedy do upokorzenia hospodara: w momencie składania przez niego hołdu lennego rozwarły się ściany namiotu i wojsko polskie oraz wojsko mołdawskie zobaczyło Stefana klęczącego przed królem. 15 września 1485 Stefan złożył w Kołomyi ponownie hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. W XVI i XVII wieku Kołomyja była ośrodkiem wydobycia cennej wtedy soli. W pierwszej połowie XVII wieku z powodu zalewania miasta przez rzekę Prut przeniesiono miasto na nowe miejsce. W XVIII wieku w mieście wśród miejscowych Żydów bardzo rozwinął się chasydyzm.

Przez cały okres swojej historii miasto było nieustannie niszczone przez Tatarów, Kozaków oraz wojska mołdawskie.

Od 1772 Kołomyja znajdowała się w zaborze austriackim.

W 1876 r. powstała w Kołomyi Szkoły Przemysłu Ceramicznego nazywanej też Krajową Szkołą Garncarstwa. Cieszyła się ona powodzeniem, co spowodowało, że wokół niej skupiła się znaczna grupa artystów ceramików (m.in. rodziny Nappów, Sławińskich i Sowickich)^[10].

W 1879 w pobliżu miasta inżynier Stanisław Szczepanowski rozpoczął wydobycie ropy naftowej. W 1880 staraniem oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego w Kołomyi odbyła się pierwsza wystawa etnograficzna, prezentująca dorobek kulturowy Pokucia, a wystawę odwiedził cesarz Franciszek Józef I. Współorganizatorem wystawy był Oskar Kolberg – etnograf, folklorysta i kompozytor. Wydarzenie to rozsławiło Karpaty Wschodnie w całej Europie. Za miastem znajdował się również pomnik upamiętniający hołd, jaki złożył hospodar mołdawski Stefan III Wielki Kazimierzowi Jagiellończykowi. W latach 1886–1945 w Kołomyi funkcjonowały tramwaje parowe. W 1913 liczyło 45 000 mieszkańców, w tym 15 000 Polaków, 20 000 Żydów, 9000 Rusinów, 1000 Niemców i innych. Sporych zniszczeń miasto doznało też w czasie I wojny światowej. W 1915 w Kołomyi została powołana słynna II Brygada Legionów, nazywana też Żelazną lub Karpacką.

 Osobny artykuł: Obóz internowanych i jeńców polskich w Kosaczowie.

W czasie wojny polsko-ukraińskiej w Kosaczowie stanowiącym dziś część Kołomyi istniał obóz, w którym przetrzymywano kilka tysięcy polskich działaczy niepodległościowych i społecznych. Po wyzwoleniu Kołomyi 24 maja 1919 przez sprzymierzone z Polską wojska rumuńskie stwierdzono, że ponad 1000 więźniów zginęło z powodu chorób, zimna, głodu lub zostało zamordowanych^[11]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego miasto znajdowało się na terenie II Rzeczypospolitej i wtedy też otwarto w nim Muzeum Pokuckie z bogatym zbiorem rękodzieła huculskiego, istniejące do dziś jako muzeum etnograficzne. Miasto rozwinęło się też w tym czasie jako kurort. W 1929 roku odsłonięto w Kołomyi pomnik Józefa Piłsudskiego^[12].

W Kołomyi stacjonował 49 Huculski Pułk Strzelców z 11 Karpackiej Dywizji Piechoty^[13]. Na wiosnę 1939 r. sformowano tu Bataliony ON „Huculski I” i „Huculski II”, wchodzące w skład Karpackiej Półbrygady Obrony Narodowej^[14]. W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu także 16 eskadra towarzysząca^[15]. W dniach 15-17 września 1939 r. w Kołomyi swoją siedzibę miał Naczelny Wódz marsz. Edward Rydz-Śmigły^[16].

Rosjanie miejscowych Polaków w większości deportowali na wschód w latach 1939–1941, część miejscowych Żydów Niemcy zamordowali we wrześniu i październiku 1941 w lesie przy wsi Szeparówce. Od 25 marca 1942 r. do lutego 1943 r. funkcjonowało getto żydowskie. Ponad 16 000 osób zostało deportowanych do obozu zagłady w Bełżcu.

Jako powiat był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej, ziemia halicka, województwo ruskie od 1569 do 1772. Od 1772 do 1914 w zaborze austriackim, pod nazwą Kolomea. W latach 1919–1939 miasto powiatowe, największe (1921) w woj. stanisławowskim, do agresji ZSRR na Polskę.

Po wojnie Kołomyja weszła w struktury ZSRR, gdzie przyłączono do niej wieś Diatkowce.

Zabytkowe kościoły i cerkwie

• Kościół Wniebowzięcia NMP z lat 1762–1772, według projektu Bernarda Meretyna, obecnie cerkiew św. Jozafata, przebudowany, wraz z dzwonnicą z XVIII w., ul. Mazepy 2
• Cerkiew św. Michała Archanioła z 1871, w miejscu katolickiego kościoła dominikanów
• Kościół św. Ignacego Loyoli z 1896 według projektu inż. Dionizego Krzyczkowskiego^[17], ceglany, dawny jezuitów z konwentem, obecnie szpital, ul. Iwana Franki 20
• Cerkiew cmentarna Zwiastowania NMP, drewniana z 1587 r.
• Wielka Synagoga z 1848.
• Ratusz neorenesansowy z 1877; wieża przebudowana po 1948 ul. Gruszewskiego 1
• Budynek szpitala (1860) dawne Starostwo Kołomyjskie, ul. W. Czornowola 32
• I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Kazimierza Jagiellończyka z 1875, wybudowane w miejscu zamku, ul. Mickiewicza 1
• Dworzec kolejowy
• Dawne gimnazjum ss. urszulanek
• Muzeum Huculszczyzny i Pokucia, zbudowane w latach 1896–1902 jako Ukraiński Dom Ludowy, ul. Teatralna 25
• Budynek Banku, z początku XX w., ul. Dragomanowa 1
• Budynek Domu Kultury, z XIX w., ul. plac Biczowy 7
• Budynek poczty, z początku XX w., W. Czornowola 47
• Budynek Rady miejskiej z początku XX w., ul. Szuchewicza 80
• Budynek dawnego Domu Oficerskiego, z XIX w.
• Zamek^[18]
• polski cmentarz

W Kołomyi działa szereg szkół średniego stopnia, m.in. liceum ekonomiczne, technikum i liceum pedagogiczne oraz Instytut Przyrodniczy w ramach Uniwersytetu KROK.

Muzeum Pisanek posiada bogate zbiory pisanek z całego świata. Prezentuje pisanki z wielu krajów, m.in. Chin, Izraela, Egiptu, Cejlonu, z Kenii. Polskie pisanki pochodzą z regionu łowickiego. W ekspozycji zaprezentowano pisanki robione różnymi technikami: malowane, wydrapywane, wyklejane, obszywane, haftowane, oblepiane. Materiałem na pisanki może być wypreparowane jajo kurze, przepiórcze, gęsie, kacze, strusie, orle, a także obrobiony do owalnego kształtu kamień, drewno i szkło. Na terenie muzeum znajduje się kilkunastometrowa pisanka z drewna, w której wnętrzu mieści się część ekspozycji^[19].

Muzeum Huculszczyzny i Pokucia mieszczące się w zabytkowej kamienicy z końca XIX w. gromadzi zbiory w działach: artystycznej obróbki drewna (rzeźba, inkrustacja, wypalanie), obróbki metalu i skóry, garncarstwa, tkaniny dekoracyjnej, kilimiarstwa, hafciarstwa i odzieży^[20].

Przed II wojną światową w Kołomyi działał polski klub piłkarski Pokucie Kołomyja. Współcześnie w mieście funkcjonują ukraińskie kluby piłkarskie Pokuttia Kołomyja i Karpaty Kołomyja.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kołomyją.

• Stanisław Szczepanowski – poseł VII kadencji Sejmu Krajowego Galicji z kurii miast^[21]
• dr Stanisław Kaliniewicz (1893-1943) – chirurg-urolog, dyrektor kołomyjskiego szpitala, autor prac naukowych o chorobach nowotworowych, zamordowany 24 lipca 1943 r. w Szeszorach przez nacjonalistów ukraińskich z OUN-UPA^[22].

Honorowi obywatele

• Seweryn Bańkowski – starosta c. k. powiatu kołomyjskiego^[23]
• Ferdynand Pawlikowski – kierownik starostwa c. k. powiatu kołomyjskiego^[24]
• Józef Skupniewicz - wybitny wieloletni dyrektor i pedagog c.k. Gimnazjum w Kołomyi, zasłużony działacz społeczny^[25]

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata ratujący Żydów w Kołomyi

Na polskiej liście Sprawiedliwych:

• Wanda Czabaj^[26]
• Maria Kruszelnicka i jej syn Czesław Kruszelnicki^[27]
• rodzina Strzelbickich (Włodzimierz i Katarzyna oraz ich dzieci Napoleon, Dionizy i Teresa)^[28]
• Helena Śledzińska i jej syn Leopold Śledziński^[29]
• Andrzej Śliwiak - ukrywał 10 Żydów^[30]
• Albin Tyll^[31]
• Teresa Wilczkiewicz (secundo voto Burza)^[32]
• Florian i Maria Wojnerowscy^[33]

Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:

• Wasyl i Kateryna Marczukowie i ich córka Ahafja (po mężu Prokopczuk)^[34]
• Basylian Petrowski^[35][36].
• Dominika Stefaniw oraz jej córki Myrosława i Oksana (po mężu Petrenko)^[37]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kołomyi.

• Emanuel Feuermann - austriacki wiolonczelista
• Chrystyna Antonijczuk – ukraińska tenisistka
• Zbigniew Hirnle – lekarz radiolog, pisarz, artysta malarz
• Ryszard Brykowski
• Ryszard Kantor
• Kazimierz Makarski
• Franciszek Arciszewski
• Stanisław Rola-Arciszewski
• Krzysztof Beck – polski sztangista
• Teodor Błoch
• Marian Buszyński
• Jerzy Czajkowski
• Wiktor Dobrzański
• Edward Doszla
• Irena Dziedzic
• Zygmunt Ellenberg
• Wincenty Fryszczyn
• Zygmunt Gromnicki
• Mieczysław Jagielski
• Hiob Poczajowski
• Franciszek Kamiński (pilot)
• Józef Jan Korabiowski
• Konstanty Krumłowski
• Włodzimierz Łazoryk - polski pilot
• Rudolf Marcinowski
• Roman Mazierski
• Jan Nowicki (biskup)
• Bohdan Osadczuk – ukraiński dziennikarz
• Maria Podraza-Kwiatkowska
• Edmund Zaremba
• Józef Rybicki
• Józef Sanojca
• Stanisław Sedlaczek
• Tadeusz Stadniczeńko
• Konstanty Tchorznicki
• Bolesław Kazimierz Turzański
• Zygmunt Aleksander Wnęk
• Danuta Zachariasiewicz
• Andrzej Załucki – wiceminister spraw zagranicznych
• Marian Załucki – poeta, pisarz
• Kazimierz Zborowski

• Nysa

• Diatkowce
• Huculi
• Huculszczyzna
• Ceramika pokucka
• 49 Huculski Pułk Strzelców
• Obraz Matki Bożej Kołomyjskiej
• Kołomyja (stacja kolejowa)

• Tadeusz Trajdos, O Kołomyi dawnej, wczorajszej i dzisiejszej, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 29 (jesień 2004), ISSN 1230-5898.

• Kołomyja, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 283 .
• Kresy, Kołomyja. kresy.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-08-16)].
• folklor huculski
• sztetl Kołomyja
• Zdjęcia z Kołomyi
• Foto Kolomyja. [dostęp 2012-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-11)].
• Zamek w Kołomyi
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona