Krościenko (województwo podkarpackie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Krościenko

wieś
Zabytkowa cerkiew
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	bieszczadzki
Gmina	Ustrzyki Dolne
Liczba ludności (2011)	610[2][3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-700[4]
Tablice rejestracyjne	RBI
SIMC	0361608[5]
Położenie na mapie gminy Ustrzyki Dolne Krościenko
Położenie na mapie Polski Krościenko
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Krościenko
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego Krościenko
49°28′40″N 22°40′04″E/49,477778 22,667778[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Krościenko dawniej też Karaszyn, Koroszno, Koroscienko (ukr. Крошценко) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Ustrzyki Dolne^[5]. Leży nad rzeką Strwiąż, przy DK84.

Wołoska wieś królewska Koroszno położona była w 1589 roku w starostwie przemyskim w ziemi przemyskiej województwa ruskiego^[6]. W latach 1952–1954 miejscowość była siedzibą gminy Krościenko. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Wieś położona jest w Górach Sanocko-Turczańskich. Przez wieś przebiega szlak śladami dobrego wojaka Szwejka.

W XIV wieku była to wieś w dolinie rzeki Strwiąż przy potoku zwanym Krościenko. Założył ją kniaź Hriczko Rozputowski na surowym korzeniu i prawie wołoskim. Pierwotnie stanowiła ona własność królewską wchodzącą w skład starostwa przemyskiego.

W 1498 dzierżawcą Krościenka był Mikołaj Zborowski, następnie Mniszchowie, Szydłowscy. W 1772, po pierwszym rozbiorze Polski i przejście Krościenka pod zabór austriacki, Austriacy włączyli wieś do tzw. dóbr kameralnych.

W 1873 przez Krościenko poprowadzona została Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, łączącą Twierdzę Przemyśl z węgierskim Sátoraljaújhely i poprzez istniejącą sieć kolejową stolice Galicji i Węgier – Lwów z Budapesztem, co podniosło znaczenie Krościenka. Odcinek kolei przebiegający przez Krościenko pozostaje wciąż w użyciu jako fragment linii kolejowej nr 108 (Stróże – Przejście graniczne Krościenko-Chyrów), ale obecnie ma znaczenie tylko lokalne.

W okresie od 1784 do 1940 na terenie wsi funkcjonowała niemiecka kolonia Obersdorf (od 1938 Wyżne) parafia ewangelicka w m. Bandrów.

13 grudnia 1918, w okresie walk polsko-ukraińskich na linii frontu Strwiąża 2 Pułk Strzelców Podhalańskich pod dowództwem por. Karola Matzenauera stoczył pierwszą swoją walkę opodal tej wsi nad Strwiążem, z oddziałami ukraińskimi, zakończoną zwycięstwem.

W 1920 wybudowano tu kościółek, a obok niego pomnik upamiętniający powstanie listopadowe.

W II Rzeczypospolitej wieś położona w powiecie dobromilskim województwa lwowskiego.

Po kampanii wrześniowej w 1939 roku Krościenko znalazło się pod okupacją sowiecką. Rozpoczęły się wywózki ludności na Syberię. W 1941 roku po ataku Niemiec na ZSRR miejscowość znalazła się pod okupacją niemiecką. Ludność żydowska została przetransportowano do obozów i wymordowana.

W latach 1943 – 1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 13 Polaków^[9].

Krościenko zostało znacznie zniszczone w czasie II wojny światowej. 10 sierpnia 1944 zostało zajęte przez wojska radzieckie^[10].

Miejscowość początkowo znajdowała się w granicach ZSRR, a po regulacji granic w 1951 – w Polsce. Polscy mieszkańcy Krościenka zostali wysiedleni w 1945 roku, którzy częściowo powrócili do miejscowości po ponownym przyłączeniu do Polski w 1951 roku. Na miejscu wysiedlonych Polaków w 1945 osiedli Ukraińcy, którzy z kolei zostali wysiedleni w 1951 roku, a w zamian powrócili Polacy. W 1952 została zasiedlona przez greckich uchodźców politycznych, którzy przybyli ze Zgorzelca. Pamiątkami po nich są grecki cmentarz oraz pomnik Nikosa Belojannisa. Część potomków greckich osadników do dziś żyje we wsi. Ponadto po 1951, oprócz powracających do wsi Polaków, osiedlili się także nowi, niezwiązani wcześniej z Krościenkiem Polacy.

W 1980 roku ok. 80% mieszkańców Krościenka pracowało w Spółdzielni Produkcyjnej, pozostali w tartaku, mleczarni, na kolei itp. Wieś liczyła 200 rodzin, posiadała szkolę z językiem greckim i polskim, ośrodek zdrowia, Dom Kultury, kino (początkowo w cerkwi z XVIII w.) i stację kolejową z ruchem tranzytowym przez ZSRR do Przemyśla^[11].

Przed 1772 – I Rzeczpospolita (Korona Królestwa Polskiego)

1772 - 1867 – Monarchia Habsburgów, Cesarstwo Austrii (od 1804)

1867 - 1918 – Austro-Węgry

1918 - 1945 – II Rzeczpospolita Polska

• 1939 - 1941 – okupacja sowiecka
• 1941 - 1944 – okupacja niemiecka
• 1944 - 1945 – druga okupacja sowiecka

1945 - 1951 – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

1951 - 1989 – Polska Rzeczpospolita Ludowa

Od 1989 – III Rzeczpospolita Polska

W 1914 roku w Krościenku mieszkało ok. 300 rodzin (polskich, ukraińskich, żydowskich i pojedyncze niemieckie), czyli szacunkowo 1200-1400 osób^[12].

Jeden z przeprowadzonych spisów ludności w Krościenku odbył się w roku 1921. W spisie tym ustalono, że naówczas Krościenko liczyło 1486 osób, w tym^[13]:

• 1045 grekokatolików
• 241 wyznawców religii mojżeszowej
• 177 katolików rzymskich
• 21 ewangelików

Obecnie liczbę ludności szacuje się na 2,5 razy mniejszą niż była przed wojną^[13].

W Krościenku funkcjonowało kilka narodowości, każda z nich specjalizowała się w innej dziedzinie. Były to przede wszystkim prężnie działające społeczności^[13]:

• kościół drewniany (dawniej greckokatolicka cerkiew Narodzenia Matki Bożej) z końca XVIII wieku z dzwonnicą z XIX wieku
• kilkanaście chałup konstrukcji zrębowej z XIX wieku
• pozostałości cmentarza ewangelickiego, nagrobki oraz dzwonnica cmentarna
• w Krościenku Wolicy cerkiew drewniana z XVIII wieku

 Osobne artykuły: Przejście graniczne Krościenko-Smolnica i Przejście graniczne Krościenko-Chyrów.

We wsi znajduje się drogowe polsko-ukraińskie przejście graniczne w kierunku Felsztyna, Sambora i dalej do Lwowa, a także kolejowe przejście graniczne umożliwiające dojazd do Chyrowa.

• 84 Droga krajowa nr 84: Sanok – Krościenko – granica państwa
• 890 Droga wojewódzka nr 890: Kuźmina – Krościenko

• Krościenko Wyżne
• Krościenko nad Dunajcem
• Umowa o zamianie granic (1951)
• rejon chyrowski
• Krościenko (stacja kolejowa)

• Krościenko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 703 .
• Karaszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 833 .
• Karaszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 57 .
• galeria fotografii

• p
• d
• e

Gmina Ustrzyki Dolne

• Siedziba gminy: Ustrzyki Dolne

Miasto	Ustrzyki Dolne
Części miasta	Jasień Osiedle Fabryczne Pod Dębami Strwiążek Strwiążyczek Ustjanowa Górna Zabłocie
Wsie	Bandrów Narodowy Brelików Brzegi Dolne Daszówka Dźwiniacz Dolny Hoszowczyk Hoszów Jałowe Jamna Dolna Jamna Górna Jureczkowa Krościenko Leszczowate Liskowate Łobozew Dolny Łobozew Górny Łodyna Moczary Nowosielce Kozickie Ropienka Równia Serednica Stańkowa Teleśnica Oszwarowa Teleśnica Sanna Ustjanowa Dolna Ustjanowa Górna Wojtkowa Wojtkówka Wola Maćkowa Wola Romanowa Zadwórze Zawadka
Części wsi	Borsukowce Braniów Chwaniów Dolny Koniec Górny Koniec (Krościenko) Górny Koniec (Leszczowate) Górny Koniec (Stańkowa) Kopalnia Łodyna-Ług Pod Jaworem Ropienka Dolna Ropienka Górna Rzeki Wolica Za Działem Zabłocie
Osady	Arłamów Kwaszenina Sokole Trzcianiec
Osady leśne	Grąziowa Trójca
Nieistniejące wsie i ich części	Bandrów Kolonia Krzywe Siegenthal Stebnik Steinfels