Lśniak posłonkowiec – Wikipedia, wolna encyklopedia
Adscita geryon | |||||
(Hübner, 1813) | |||||
Kopulująca parka | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Gromada | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina | |||||
Plemię | |||||
Rodzaj | |||||
Podrodzaj | Adscita s.str. | ||||
Gatunek | lśniak posłonkowiec | ||||
|
Lśniak posłonkowiec[1] (Adscita geryon) – gatunek motyla z rodziny kraśnikowatych i podrodziny Procridinae. Zamieszkuje Europę i Azję Zachodnią. Zasiedla suche i ciepłe łąki o wapiennym podłożu. Poza Alpami rzadki i lokalny. Imagines latają za dnia, żerując na nektarze gółek. Gąsienice są foliofagami, początkowo minującymi.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1813 roku przez Jacoba Hübnera pod nazwą Sphinx geryon. Jako miejsce typowe wskazano Europę[2]. Klasyfikowany był później w podrodzaju nominatywnym rodzaju Procris[3], który zsynonimizowano z rodzajem Adscita. W obrębie tego ostatniego umieszczany jest w podrodzaju nominatywnym Adscita s.str., a w nim w grupie gatunków geryon wraz z A. capitalis[4][5].
W obrębie tego gatunku wyróżnia się cztery podgatunki[4][5]:
- Adscita geryon acutafibra Verity, 1946
- Adscita geryon chrysocephala (Nickerl, 1845)
- Adscita geryon geryon (Hübner, 1813)
- Adscita geryon orientalis (Alberti, 1938)
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Motyle o krępej budowy ciele. Samce osiągają od 8 do 10 mm długości przedniego skrzydła[3] i od 19 do 25 mm rozpiętości skrzydeł[6]. Samice osiągają od 7 do 9 mm długości przedniego skrzydła[3] i od 18 do 22 mm rozpiętości skrzydeł[6]. Głowę, tułów i odwłok przedstawiciele gatunku mają metalicznie zielone, oliwkowe lub złocistozielone[3][7][8]. Czułki samców są dwugrzebieniaste z lekko zgrubiałymi wierzchołkami, samic zaś niemal nitkowate. Skrzydła przednie u obu płci są trójkątnawe ze stępionymi wierzchołkami[8][7]. Obie pary skrzydeł są jednobarwne, pozbawione wzoru[3]. Barwa skrzydła przedniego jest z wierzchu ciemnozielona, złocistozielona lub oliwkowa, zawsze z silnym metalicznym połyskiem[3][7]. Wierzch skrzydła tylnego oraz spody obu par są szare, brunatnoszare lub czarniawoszare[3][6][7]. Genitalia samca mają silnie zesklerotyzowany, wydatny unkus, trójkątną powierzchnię przezroczystą w odsiebnej części walwy[8], pozbawione są sakulusa, a cierń w wezyce ich edeagusa ma postać pojedynczego, prostego kolca o długości mniejszej niż połowa długości unkusa. Genitalia samicy cechują się wąskim, w całości silnie zesklerotyzowanym przewodem torebki kopulacyjnej[3].
Gąsienice osiągają do około 12 mm długości ciała. Grzbietem ich ciała biegnie jasnoszara linia podłużna z ciemnymi brzegami, a po jej bokach szerokie linie podłużne białe lub żółtawe, również ostro, ciemno po bokach odgraniczone. Bokami ciała, poniżej poprzednio wymienionych, biegną podłużne pasy rudobrązowe. Oskórek porastają liczne, krótkie, białe włoski[7].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Owad ten zasiedla suche i ciepłe łąki i polany o wapiennym podłożu[3][9][1]. W górach dochodzi do piętra alpejskiego, osiągając rzędne 2400 m n.p.m.[7].
Na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku[8][9]. Osobniki dorosłe latają od czerwca do początku sierpnia[3][6]. Aktywne są za dnia[9], najchętniej latają w pełnym słońcu[10]. Żerują na nektarze gółek[11]. Zapłodniona samica składa jaja w złożach na spodzie liści rośliny pokarmowej gąsienicy[7].
Gąsienice klują się od lipca[12] lub sierpnia[6] i stanowią stadium zimujące. Do żerowania przystępują dopiero na wiosnę po przehibernowaniu, zwykle pod koniec kwietnia[3]. Przyjmuje się, że w warunkach naturalnych są monofagami posłonków, zwłaszcza posłonka rozesłanego, z rodziny czystkowatych[12][7]. W hodowlach żerują także na bodziszkach, w tym na bodziszku czerwonym[7], a według niektórych źródeł także na babkach i kulnikach z rodziny babkowatych oraz chabrach z rodziny astrowatych[3][6].
Gąsienice w początkowych stadiach minują liście (endofoliofagia)[8][12][7]. Miny ich są stosunkowo duże, nieregularne, plamkowate, o szczeliniastym otworze położonym na stronie bocznej. Zawierają niewiele odchodów lub są zupełnie ich pozbawione. Otwór wejściowy położony jest na spodzie liścia i ma nieregularnie zaokrąglony kształt[12]. Po drugiej wylince gąsienice żyją na roślinie wolno, żerując od zewnątrz i ostatecznie konsumując całość liścia (egzofoliofagi)[12][7]. Przepoczwarczenie ma miejsce wiosną w luźnym, białym oprzędzie[7]. Poczwarki obserwuje się w maju i czerwcu[6].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek palearktyczny. Znany jest z Portugalii (doniesienie niepewne), Hiszpanii, Andory[13], Wielkiej Brytanii[9], Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji[13] oraz Turcji[9][3].
Motyl jedynie w Alpach miejscami częsty, gdzie indziej rzadki i lokalny[7][14]. Zagraża mu utrata siedlisk, zarówno poprzez nadmierne zgryzanie przez zwierzęta domowe, jak i poprzez porzucanie pastwisk i ich stopniowe zarastanie wskutek sukcesji[14]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony jest jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[15]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek zagrożony wymarciem (EN)[16]. Znalazł się również na niemieckiej Czerwonej liście w trzeciej kategorii zagrożenia[7][17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Adscita geryon – Lśniak posłonkowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-05-23].
- ↑ J. Hübner: Sammlung europäischer Schmetterlinge II. Sphinges - Schwärmer. Augsburg: 1796-1838 [1813], s. 113-136.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Jerzy S. Dąbrowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 14-15. Ślimakówki – Limacodidae, kraśniki – Zygaenidae. Toruń: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
- ↑ a b K.A. Efetov, G.M. Tarmann: A Checklist of the Palaearctic Procridinae (Lepidoptera: Zygaenidae). Simferopol - Innsbruck: Crimean State Medical University Press, 2012, s. 28-30.
- ↑ a b Markku Savela: Adscita Retzius, 1783. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ a b c d e f g Christopher Jonko: Adscita (Adscita) geryon (Hübner, 1813). [w:] Lepidoptera Mundi (formerly European Butterflies and Moths) [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Heiko Bellmann: Der neue Kosmos-Schmetterlingsführer. Schmetterlinge, Raupen und Futterpflanzen. Stuttgart: Franckh-Kosmos, 2003, s. 48. ISBN 3-440-09330-1.
- ↑ a b c d e C.M. Naumann, W.G. Tremewan: The Western Palaearctic Zygaenidae. 1. Auflage. Stenstrup: Apollo Books, 1999, s. 141. ISBN 87-88757-15-3.
- ↑ a b c d e Hans-Josef Weidemann, Jochen Köhler: Nachtfalter. Spinner und Schwärmer. Augsburg: Naturbuch-Verlag, 1996, s. 476. ISBN 3-89440-128-1.
- ↑ 54.003 BF164 Cistus Forester Adscita geryon (Hübner, [1813)]. [w:] UK Moths [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ Eyjolf Aistleitner. Die Widderchen oder Bluts tropfchen Vorarlbergs, Austria. „Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft Österr. Entomologen”. 42, 1990.
- ↑ a b c d e W.N. Ellis: Adscita geryon (Hübner, 1813). [w:] Bladmineerders.nl [on-line]. Zoölogisch Museum Amsterdam, 25-10-2014. [dostęp 2023-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-11)].
- ↑ a b Adscita (Adscita) geryon (Hübner, 1813). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ a b Wolfgang Wagner: Adscita geryon (Hübner, 1813). [w:] Lepidoptera and their ecology [on-line]. 2005-2021. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Lepidoptera. Motyle. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 80-87. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
- ↑ Bundesamt für Naturschutz: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Münster: Landwirtschaftsverlag, 1998. ISBN 3-89624-110-9.