French
DeutschLeon Przemski – Wikipedia, wolna encyklopedia
| Data i miejsce urodzenia | 5 listopada 1890 lub 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 13 września 1976 |
| Narodowość | polska |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | literatura |
| Odznaczenia | |
   | |
Leon (Adam) Przemski, właśc. Chaim Fajwel Löw (ur. 5 listopada 1890[1][2] lub 1901[3] w Przemyślu, zm. 13 września 1976 w Warszawie) – polski pisarz, krytyk literacki i historyk pochodzenia żydowskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z niezamożnej rodziny rzemieślniczej[4]. Syn blacharza, Mendla Löwa i Małki z d. Tischler. Ukończył szkołę ludową, a w 1920 roku zdał maturę w II Gimnazjum Klasycznym w Przemyślu. Po maturze przez dwa lata udzielał korepetycji, zbierając środki na podjęcie studiów[3]. W 1922 roku podjął studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1927 roku uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie rozprawy Tragizm treści osobistej w dramacie Norwida. Po ukończeniu studiów pracował w koedukacyjnym gimnazjum dr. Filipa Axera w Częstochowie, a od 1928 roku w Żydowskim Gimnazjum Koedukacyjnym (Gimnazjum Hebrajskim) w Krakowie[1][3].
Współpracował z czasopismami, m.in. z „Miesięcznikiem Żydowskim” i „Nowym Dziennikiem”, gdzie publikował studia i eseje dotyczące obecności Żydów w literaturze polskiej (głównie w twórczości Adama Mickiewicza i Stanisława Wyspiańskiego[1]), prace językoznawcze i metodyczne oraz recenzje i prace poświęcone powstającej wówczas literaturze żydowskiej. Na temat postaci Żydów w literaturze polskiej opublikował w 1934 roku broszurę Smok w słowiczym gnieździe[4]. Dokonał także przekładu fragmentów Iliady na język jidysz, pisał również wiersze w języku hebrajskim[3][4]. W 1939 roku, używając nazwiska Adam Przemski, wydał popularnonaukową książkę dla młodzieży pt. Rzeczy, kraje, obyczaje. Obrazki z dziejów cywilizacji. W maju tego samego roku złożył do druku powieść Szary jakobin, której nie zdążono jednak wydać z powodu wybuchu wojny[3].
Angażował się w działalność syjonistyczną, był m.in. członkiem Światowej Syjonistycznej Partii Pracy Hitachdut i redaktorem jej organu prasowego „Nasza Walka”[2]. Był także współautorem podręcznika Jaldei Izrael. Wypisy hebrajskie dla klasy pierwszej w szkołach średnich i piątej szkół powszechnych[3][2]. W latach 30. XX wieku zerwał jednak z syjonizmem i zaangażował się w działalność polskich komunistów[3].
W 1939 roku znalazł się na terenach okupowanych przez Związek Radziecki, przebywał w rodzinnym Przemyślu, a następnie we Lwowie. Podczas pobytu we Lwowie ponownie złożył do druku powieść, nie została jednak wydana z powodu ataku Niemiec na ZSRR, a jej oryginalny tekst zaginął[3]. W 1941 roku ewakuował się w głąb ZSRR[4], gdzie podjął pracę jako nauczyciel języka niemieckiego w Wolsku, a później w Nowosybirsku. W czerwcu 1941 roku w Przemyślu została zamordowana jego żona, Rózia z d. Fojer i ich dwie córki[3].
W 1943 roku został przyjęty do służby w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR, gdzie otrzymał przydział do prasy wojskowej[5]. Pracował w gazetach „Żołnierz Wolności” i „Zwyciężymy”. Następnie, w latach 1945–1950 pracował w redakcji czasopisma „Polska Zbrojna”, a jeszcze później, w latach 1950–1953, ponownie w redakcji „Żołnierza Wolności”. W 1946 roku na stałe zamieszkał w Warszawie. W 1953 roku został zwolniony ze służby wojskowej w stopniu podpułkownika. W latach 1953–1963 pracował w redakcji czasopisma „Nowa Kultura”[3].
Prowadził działalność popularyzatorską, publikując m.in. w „Kuźnicy”, „Wiedzy i Życiu”, „Trybunie Wolności”, „Trybunie Ludu” i „Nowej Kulturze”. Badał także historię XIX-wiecznych ruchów rewolucyjnych i demokratycznych. W 1949 roku wydał powieść biograficzną Henryk Kamieński, poświęconą Henrykowi Michałowi Kamieńskiemu, za którą w 1950 roku otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną II stopnia[6]. W 1951 roku opublikował rekonstrukcję powieści Szary jakobin[3], w tym samym roku ukazał się także zbiór reportaży jego autorstwa pt. Wrażenia z pobytu w NRD. W 1953 roku wydał monografię Edward Dembowski[3]. W 1966 roku opublikował zbiór rozważań Fin de siécle po polsku, a w 1970 roku opracował antologię Cudze piórka. Pastisz, persyflaż, parodia[3].
W połowie lat 50. XX wieku zaczął publikować twórczość dla młodzieży, początkowo były to opowiadania historyczne, później natomiast powieści biograficzne[5]. Wydał m.in. książki: Wielka przygoda kasztelanica (1963), Niespokojne życie (1965), Książę Józef – żołnierz doskonały (1968) i Gwiazda Beniowskiego (1972)[3].
Jego drugą żona była Hanna Ludmiła z d. Wiatrakowska (zm. 1967), redaktorka techniczna Państwowego Wydawnictwa Naukowego[3]. Był działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Zmarł nagle, 13 września 1976 roku[3], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B15-2-2)[7].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski[3]
- Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)[8]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[9]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Löw 2001 ↓, s. 387.
- ↑ a b c Przemski Leon [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-01-19].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Woźniakowski ↓.
- ↑ a b c d Żebrowski 2003 ↓, s. 368.
- ↑ a b Żebrowski 2003 ↓, s. 369.
- ↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-07].
- ↑ Leon Przemski [online], Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Warszawie [dostęp 2024-01-19].
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Löw, Przemski Leon, [w:] Jerzy Tomaszewski, Andrzej Żbikowski (red.), Żydzi w Polsce. Leksykon, Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 2001, s. 387, ISBN 83-86859-58-X.
- Krzysztof Woźniakowski, Leon Przemski [online], Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2024-01-19] (pol.).
- Rafał Żebrowski, Przemski Leon, [w:] Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski (red.), Polski Słownik Judaistyczny, t. 2, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 368–369, ISBN 83-7255-175-8.