French
DeutschMagura Żydowska – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość | 1517 m n.p.m. |
| Wybitność | 177 m |
Położenie na mapie obwodu zakarpackiego  | |
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich  | |
 48°37′10″N 23°17′16″E/48,619444 23,287778 | |
Magura Żydowska (ukr. Жид-Магура, Żyd-Mahura, więcej zob. niżej) – szczyt w paśmie Połoniny Borżawskiej zlokalizowany na terenie rejonu chuściańskiego ukraińskiego obwodu zakarpackiego.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Szczyt Magury Żydowskiej znajduje się w środkowej części głównego grzbietu Połoniny Borżawskiej. Wznosi się na wysokość 1517 m n.p.m.[1][2][3] (1516,8 m n.p.m.)[4] przy wybitności wynoszącej 177 m i izolacji 4,8 km (najbliższy wyższy szczyt to Wielki Wierch)[5]. Pod względem wysokości jest to trzeci szczyt pasma[6]. Po stronie północno-zachodniej najbliższym wyróżnianym szczytem jest Hymba (1491 m n.p.m.) oddalona o ok. 2 km. Pomiędzy nią a Magurą Żydowską znajdują się jeszcze dwa niewybitne wzniesienia przekraczające kolejno 1460 i 1470 m n.p.m. (grzbiet Midianycia). Z ostatniej przełączki na wierzchołek Magury Żydowskiej grzbiet wznosi się zaledwie o ok. 60 m. Po stronie południowo-wschodniej stoki Połoniny Borżawskiej prowadzą ok. 100 m niżej, porównując do strony przeciwnej – opadają ku przełączce o wysokości ok. 1365 m n.p.m., by po minięciu dwóch niewybitnych kop (1386 i pow. 1360 m n.p.m.) dotrzeć na wyróżniany szczyt Hrab (1374 lub 1378 m n.p.m.). Odległość w linii prostej pomiędzy Magurą Żydowską a Hrabem także wynosi w przybliżeniu 2 km[1][2][3].
Na zachód od szczytu, ok. 160 m poniżej wierzchołka swoje źródła ma rzeka Borżawa, dopływ Cisy. Potoki odwadniające północno-wschodnie stoki Magury stanowią dopływy Rypenki (dorzecze Riki), do której uchodzą w pobliskich wsiach Izky i Bukoweć. Przewyższenie względem dolin wynosi w przybliżeniu 950–975 m[1][2][3]. Doliny okolicznych strumieni położonych na skłonach północnym i północno-wschodnim zostały przeobrażone w procesie erozji o pochodzeniu lodowcowym i śnieżnym[7].
Góra przykryta jest połoniną, jednak w okolicy Magury Żydowskiej obserwuje się szczególnie wyraźne podnoszenie się górnej granicy lasu (buczyna), zwłaszcza wzdłuż koryt potoków[8]. Na szczycie znajdują się wychodnie skalne[9]. Góra jest także znana z tego, że ponadprzeciętnie często jest miejscem wyładowań atmosferycznych[8].
Widok z Magury Żydowskiej jest rozległy, choć szczyt znajduje się w pewnym oddaleniu od sąsiednich pasm. Panoramę od zachodu po północ przesłania poprzeczne, najwyższe ramię Połoniny Borżawskiej ze Stojem i Wielkim Wierchem. Przesuwając się w prawo dostrzec można na dalszym planie szczyty Bieszczadów (Wielka Rawka, Pikuj, Tarnica) i Beskidów Skolskich (m.in. Trościan, Magura). Na północnym wschodzie i wschodzie widoczne są liczne wierzchołki Gorganów (Mołoda, Grofa, Ihrowiec, Wielka Sywula, Negrowiec czy Strymba). Na południowym wschodzie istanieje niezakłócona linia wzroku do pojedynczych szczytów Czarnohory (Petros) i Świdowca (Bliźnica, Apecka)[5], choć odległość do wymienionych wierzchołków wynosi od 70 do 100 km[2][3]. Teoretycznie możliwa jest także obserwacja zarysu Karpat Marmaroskich (Pop Iwan) czy Gór Rodniańskich (Pietrosul Rodnei). Na bliższym planie widoczne jest pasmo Połoniny Czerwonej z najwyższym Menczułem. Panoramę na południowym zachodzie domyka widok na pasmo Wielkiego Działu z kulminacją Bużory[5].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]W okolicy szczytu przebiegają następujące znakowane szlaki turystyczne:
Zakarpacki Szlak Turystyczny prowadzący głównym grzbietem Połony Borżawskiej od Wołowca do Miżhirji, 
ze wsi Izky na grzbiet główny ok. 600 m na północny zachód od szczytu Magury Żydowskiej,
ze wsi Izky bezpośrednio na szczyt[1][3].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]W języku ukraińskim na określenie szczytu zamiennie używane są co do zasady dwie nazwy, choć występują one w licznych wariantach. Są to z jednej strony m.in. formy Жид-Магура (Żyd-Mahura)[2][4] czy Жид Магура (Żyd Mahura)[10], z drugiej zaś Магура-Жиде (Mahura-Żyde)[4][9] bądź Маґура-Жиде (Magura-Żyde)[6], niekiedy także w formie Маґура (Жиде)[1]. W języku polskim, oprócz przybliżonych transkrypcji mnogich endonimów ukraińskich (Żyd-Magura, Magura Żyde itp.) stosowany jest też także egzonim Magura Żydowska[7][11][12][13][14].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wierzchołek góry -
Tabliczki kierunkowe na szczycie -
Widok spod Magury Żydowskiej na południowy wschód, ku Hrabowi
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Wasyl Hutyriak (red.), Боржава / Borzhava, mapa turystyczna w skali 1:50 000, Kałusz: Steżky ta mapy, 2019, ISBN 978-966-97702-4-0 (ukr. • ang.).
- ↑ a b c d e Mapa [online], OpenTopoMap [dostęp 2023-03-08] (ang. • niem.).
- ↑ a b c d e Zhyd-Mahura (1517 m) [online], mapy.cz [dostęp 2023-03-08] (pol.).
- ↑ a b c Гора Жид-Магура (1516.8м): карта, фото [online], drymba.com [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-30] (ukr. • ros.).
- ↑ a b c Zhyd-Mahura [online], peakvisor.com [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (ang.).
- ↑ a b Taras Mykitczak, Гіллястовусі (Cladocera) й веслоногі (Copepoda: Calanoida, Cyclopoida) ракоподібні масивів Руна, Боржава, Вододільний (Українські Карпати), „Wisnyk Lwiwśkoho uniwersytetu. Seria biołohiczna” (86), Uniwersytet Lwowski, 2022, s. 97, DOI: 10.30970/VLUBS.2022.86.08, ISSN 2075-5236 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (ukr.).
- ↑ a b Piotr Kłapyta i inni, Formy i osady glacjalne w dolinie Małej Płoszanki (Karpaty Wschodnie, Ukraina), [w:] Łukasz Fiedeń i inni red., Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, wyd. I, t. 6, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 103–104, ISBN 978-83-64089-45-9 [dostęp 2023-03-08] (pol.).
- ↑ a b Andrij Kowalczuk i inni, Про науково-дослідну роботу “Вивчення діцілності створення НПП “Ждимир” та роз робка наукового обґрунтування”, Użhorod: Użhorodzki Uniwersytet Narodowy, 2007, s. 9, 12 [dostęp 2023-03-08] (ukr.).
- ↑ a b Andrij Bajcar, Iryna Bajcar, Верхня межа лісу в ландшафті полонина Боржава, її охорона та оптимізація, „Probłemy heomorhołohiji i pałeoheografiji Ukrajinśkych Karpat i pryłehłych terytorij” (1), Lwów: Uniwersytet Lwowski, 2016, s. 34, ISSN 2519-2620 [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (ukr.).
- ↑ Serhij Hawryszko, Fedir Moroz, Географія розвитку спортивного туризму, Wołodymyr Hobłyk (red.), „Nauka majbutnioho” (1 (3)), Mukaczewo: Mukaczewski Uniwersytet Państwowy, 2019, s. 197 [dostęp 2023-03-08] (ukr.).
- ↑ Adam Rugała, Zachód słońca z Magury-Żyde, Borżawa [online], rugala.pl [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-29] (pol.).
- ↑ Góry Ukrainy [online], Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Rzeszów [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-12-03] (pol.).
- ↑ Pomiędzy Lwowszczyzną a Zakarpaciem [online], Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Krosno [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (pol.).
- ↑ Cztery pasma w cztery dni [online], Polskie Towarzystwo Tatrzańskie – Odzdział w Bielsku-Białej [dostęp 2023-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (pol.).