Międzybrodzie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz też: Międzybrodzie w innych znaczeniach tego słowa.

Międzybrodzie

wieś
Międzybrodzie, główna droga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Sanok
Liczba ludności (2022)	159[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-503[3]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0359379[4]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok Międzybrodzie
Położenie na mapie Polski Międzybrodzie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Międzybrodzie
Położenie na mapie powiatu sanockiego Międzybrodzie
49°36′23″N 22°12′30″E/49,606389 22,208333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Międzybrodzie – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok^[4][5]. Leży nad rzeką San, w jej największym przewężeniu u podnóża Gór Słonnych.

Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do folwarku zasańskiego starostwa krośnieńskiego^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Według przedwojennych relacji podawanych przez mieszkańców wsi założyli ją koloniści niemieccy o nazwisku Wajtson, do których nazwisko przejęli zamieszkujący potem licznie w Międzybrodzie Wajcowicze^[8]. Przed 1939 jedno z dwóch miejscowych podań wiejskich głosiło, że przed laty w to miejsce przybył kolonista niemieckie - rybak Wajtson, który zbudował chatę na cyplu nad Sanem^[9]. Po nim przyszli inni i zamieszkali w tej okolicy^[10]. Według tego podania nazwa wsi pochodzi od wielu brodów, istniejących w tym rejonie na Sanie^[10].

Położona w zakolu pierwszego ostrego zakrętu Sanu, na jego prawym brzegu (301 m), wzmiankowana po raz pierwszy w 1439 r., lecz posiadająca cechy dawnej osady. W średniowieczu ten odcinek doliny Sanu odgrywał ważną rolę łącznika z dalszą częścią doliny. Od strony wschodniej rozciąga się las miejski Selpy^[11]. Śladem ważnej roli komunikacyjnej jest nazwa wsi – Międzybrodzie^[12].

Wieś, jak i najbliższe otoczenie była częścią królewszczyzn^[13]. Od 1504 należała do wójtostwa sanockiego. Mieszkańcy odrabiali pańszczyznę na folwarku wójtowskim. Jako uposażenie wójtowskie z prawem mieszkańców do rybołówstwa na rzece San^[14].

Za czasów króla Augusta III potomkowie założycieli wsi, Wajtsowicze, zostali zwolnieni z danin oraz otrzymali tereny leśne (akt potwierdzający to trafił do muzeum w Sanoku)^[10].

W połowie XIX wieku posiadłości tabularne we wsi stanowiły własność rządową^[15][16]. W drugiej połowie XIX wieku właścicielami tabularnymi byli Zofia i Abisch Kanner^[17], potem wskazani jako Abisch i Sosie Kanner^[18][19]. Na przełomie XIX/XX wieku właścicielem ziemskim w Międzybrodziu był Stanisław Nowak^{[20][21][22][23][24][25]} (w 1905 posiadał we wsi obszar leśny 229 ha^[26], a w 1911 posiadał 212 ha^[27]).

W 1881 osada liczyła według wyznania 360 grekokatolików, 6 żydów i 11 rzymskich katolików^[28]. W 1936 we wsi mieszkało ok. 320 osób – Ukraińców i Starorusinów wyznania greckokatolickiego (Polaków nie było wśród mieszkańców)^[8]. Była to ludność małorolna^[8]. W tym czasie mieszkańcy stosowali własne określenia dla części wsi: „Iłowat” (część za Sanem), „Pilnyk” i „Machlin” (błonie nad Sanem), „Poruba” (góra położona przed wsią)^[8].

Przed 1939 mieszkańcy wsi zajmowali się uprawą roli, hodowlą zwierząt, rybołówstwem oraz pracowali w kamieniołomie^[29]. Do tego czasu zostały założone czytelnie: Kaczkowskiego i Proswity^[30]. Celem kultu religijnego ludność uczęszczała do cerkwi w Sanoku^[10]. Poza cerkwią przed 1939 we wsi powstała kapliczka murowana^[31]. Przed 1939 komunikacja do wsi odbywała się drogą gromadzką, a także przez San - czółnem bądź kołowo brodami^[32].

Po drugiej wojnie światowej jej mieszkańcy zostali wysiedleni bądź przesiedleni do ZSRR^[33].

Przed 1994 miejscowość obejmowała 26 domów i przedzielona była doliną Sanu na dwie połowy, wschodnią i zachodnią^[34].

W czerwcu 2010 roku odbyły się obchody jubileuszu 500-lecia istnienia Międzybrodzia. Zorganizowano je pod hasłem „500 Lat Dobrej Nowiny”^[35].

W marcu 2016 do Muzeum Historycznego w Sanoku trafił odkryty na terenie wsi zespół (skarb) żelaznych przedmiotów, składający się z pięciu sierpów, dwu noży oraz zachowanego w dwóch fragmentach wędzidła końskiego z pobocznicami. Znalezisko łączone jest z obecnością na tym terenie materialną kulturą Celtów, których ślady, datowane wstępnie na ok. II w. p.n.e. odkryto w sąsiedniej Trepczy i Pakoszówce^[36]. Z okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska), pochodzi również żelazna ostroga odkryta na terenie wsi^[37]. Po drugiej stronie Sanu przy drodze z Trepczy do Mrzygłodu i historycznym szlaku, którym transportowano sól tyrawską, między dwoma grodziskami w masywie Kopacza znajduje się zespół kilkudziesięciu kurhanów ciałopalnych datowanych od VII w n.e. Badania na tym stanowisku prowadzili m.in. Adam Vetulani i Michał Janusz Parczewski^[38]

• 
  Cerkiew
• 
  Grobowiec Kulczyckich
• 
  Przełom Sanu

Przed 1830 znajdowała się tu drewniana kaplica greckokatolicka pw. Ducha Świętego Capella Sancti Spiritus^[39]

 Osobny artykuł: Cerkiew Świętej Trójcy w Międzybrodziu.

W miejscowości znajduje się:

• murowana, cerkiew greckokatolicka Cerkiew Świętej Trójcy, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Św. z 1901 r. z nietypowym ikonostasem; budynek ufundował doktor Aleksander Wajcowicz;
• na przykościelnym cmentarzu znajduje się piramidalny grobowiec rodów Kulczyckich i Dobrzańskich herbu Sas według projektu Iryny Dobrianskiej, siostrzenicy prof. Włodzimierza Kulczyckiego^[40]. Jest to krypta grobowa w formie piramidy. Nad wejściem do krypty kamienny krzyż maltański. Piramida ma wysokość 3 m. i stanowi replikę piramidy Cheopsa w Gizie nieopodal Kairu^[41], w wiernej proporcji 1:50 (pomysł stworzenia kształtu grobowca powstał po tym, jak Włodzimierz Kulczycki odwiedził osobiście egipską piramidę)^[42]. Również wejście do wnętrza krypty grobowej przypomina niszę piramidy w Deir el-Medina^[43][44]. W woj. podkarpackim podobne obiekty znajdują się tylko w Sanoku, Burdzach i Jankowicach, są jednak mniejsze^[45]. Oprócz tego na cmentarzu jest kilka starych kamiennych nagrobków;
• na przeciwległym wzgórzu nad Sanem znajduje się odkryte w latach 80. wielokulturowe stanowisko archeologiczne z zabytkami kultury celtyckiej.

Nazwiska mieszkańców XIX wiek.: Biednik, Wajcowycz, Wancenko, Wajtko, Gierczak, Hryszko, Iwanik, Łakoś, Lesiejko, Lubenicz, Moskal, Nuncia, Pawliak, Popowicz, Pocztarz, Romanik, Romański, Tuna, Cap, Czesak, Czufin,

• Teodozjusz Starak – ukraiński dysydent, działacz społeczny i dyplomata
• prof. dr Włodzimierz Kulczycki (1862-1936), rektor Akademii Weterynarii, kolekcjoner, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu^[46][47]
• prof. dr Jerzy Kulczycki (1898-1974), archeolog, doktor filozofii, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu
• Stanisław Nowak (-1919), właściciel dóbr we wsi
• dr Aleksander Wajcowicz (1825-1901), lekarz, powstaniec styczniowy, syberyski zesłaniec, fundator murowanej cerkwi międzybrodzkiej
• Jan Wajcowicz, budowniczy cerkwi

Poeta Janusz Szuber napisał wiersz odnoszący się do Międzybrodzia, pt. Alfabet kamieni, opublikowany w tomiku poezji pt. Apokryfy i epitafia sanockie z 1995^[48].

• Przełom Sanu w Trepczy

• Międzybrodzie (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 370 .
• Irena Dobrzańska: Archiwum miasteczek i wsi pow. sanockiego, leskiego, ustrzyckiego. Kwestionariusze z badania środowiska: Międzybródź. 1936, 1939, s. 1-3.