French
DeutschMieczysław Cena – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor doktor habilitowany nauk weterynaryjnych | |
| Specjalność: zoohigiena | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | 1934 – medycyna weterynaryjna |
| Habilitacja | 1949 – zoohigiena |
| Profesura | 1957 |
| Odznaczenia | |
    | |
Mieczysław Romuald Cena (ur. 3 kwietnia 1908 w Jarosławiu, zm. 9 lutego 1990 we Wrocławiu) – polski uczony i działacz społeczny, profesor nauk weterynaryjnych. Był twórcą polskiej szkoły naukowej zoohigieny i dobrostanu zwierząt.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny o długich tradycjach obywatelskich wywodzącej się z Morawska koło Jarosławia. Był jednym z czterech synów urzędnika jarosławskiego magistratu Tomasza (1880–1945) i Władysławy (1890–1977) z Bednarskich, którzy swoich synów (Eugeniusz – lekarz, Mieczysław, Bolesław – lekarz weterynarii[1] i wiolonczelista, koncertmistrz Filharmonii Opolskiej oraz Bronisław – prawnik)[a] wykształcili do poziomu stopnia doktora[2]. Byli krewnymi Roberta Ceny z Morawska, posła (1897–1900) z grupy księdza Stanisława Stojałowskiego do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu[3].
Po uzyskaniu (1926) matury klasycznej w Państwowym Gimnazjum I w Jarosławiu Mieczysław rozpoczął studia w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie[4][5]. Był zawodnikiem Akademickiego Związku Sportowego Lwów (AZS) i zdobył mistrzostwo Polski w rzucie oszczepem oburącz (1929) oraz zajął trzecie miejsce w pięcioboju lekkoatletycznym (1928)[6][7]. W 1930 razem z braćmi był założycielem Sekcji Jarosławskiej AZS[6]. W 1932 uzyskał dyplom lekarza weterynarii[1][8]. Następnie odbył służbę wojskową w Wołyńskiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, którą ukończył jako prymus rocznika 1932/33 w oddziale służby weterynaryjnej. W końcu 1934 uzyskał doktorat nauk weterynaryjnych lwowskiej Akademii za pracę wykonaną pod kierunkiem prof. Alfreda Trawińskiego[7][9].
W 1937 ożenił się z lwowską prawniczką, Zofią Marią Antoniną z Beynarowiczów (1908–1995)[10]. Pracę zawodową rozpoczął jako okręgowy lekarz weterynarii w Orzegowie (obecnie dzielnica Rudy Śląskiej)[11] i równocześnie został redaktorem popularnej rubryki przyrodniczej wydawanego w Krakowie Ilustrowanego Kuryera Codziennego, gdzie publikował poczytne felietony na tematy związane z hodowlą zwierząt. Przyjaźń z sekretarz redakcji IKC, Jadwigą Harasowską, późniejszą działaczką polonijną w Wielkiej Brytanii, i jej mężem, Adamem Harasowskim, znawcą twórczości Chopina, kompozytorem i pianistą trwała całe ich życie[2][7].
Niedługo przed wybuchem II wojny światowej napisał dla IKC cykl artykułów krytycznych wobec hitlerowskich Niemiec, co spowodowało umieszczenie jego nazwiska na niemieckich i sowieckich listach proskrypcyjnych[12]. Podczas wojny ukrywał się z rodziną w Czyżowie Szlacheckim w okolicach Sandomierza i pracował dorywczo jako lekarz weterynarii[2][7].
Po zakończeniu działań wojennych zamieszkał w Krakowie i przez rok pracował w Katedrze Fizjologii i Żywienia Zwierząt Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego[7]. Równocześnie uzyskał absolutorium z zakresu rolnictwa. W listopadzie 1946 przeniósł się do Wrocławia, gdzie został adiunktem w Katedrze Hodowli Ogólnej, kierowanej przez profesora Tadeusza Olbrychta, na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej ówczesnego Uniwersytetu i Politechniki[8].
W 1948 uzyskał stypendium rządu szwajcarskiego na pracę naukową w Obserwatorium Fizyczno-Meteorologicznym w Davos, gdzie wykonał część doświadczalną pracy habilitacyjnej o wpływie promieniowania słonecznego na zwierzęta gospodarskie. Habilitację wraz ze stopniem docenta uzyskał w 1949. W 1951 objął Katedrę Zoohigieny[9] w nowo utworzonej Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu[14]. W 1954 zorganizował działalność wydawniczą tej uczelni[15]. W 1956 na Zjeździe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego w Lublinie wygłosił ostrą krytykę pseudoteorii (łysenkizm) sowieckiego genetyka Trofima Łysenki[16]. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1957, a profesora zwyczajnego w 1966. W latach 1964–1965 był prorektorem Wyższej Szkoły Rolniczej[17].
Był kuratorem Akademickiego Związku Sportowego we Wrocławiu[14][18]. Brał udział w studenckich obozach naukowych i sportowych[19][20]. W latach powojennych wspierał działalność Związku Kynologicznego[21].
Był popularnym wykładowcą (szczególnie w latach 80. XX wieku) i wychowawcą młodzieży w duchu patriotycznym i religijnym[22][23]w niezależnych ośrodkach duszpasterstwa akademickiego[24]. Uważano go za autorytet dla innych twórców[25]. Był współpracownikiem ks. Aleksandra Zienkiewicza, a także ks. Franciszka Blachnickiego, założyciela Ruchu „Światło-Życie”[26][27]. W 1956 był jednym z założycieli wrocławskiego Klubu Inteligencji Katolickiej[14].
Jest pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu (pole 1, aleja boczna, grób 490) nazywanym wrocławską „nekropolią profesorską”[26][28].
Dorobek naukowy i pisarski
[edytuj | edytuj kod]Mieczysław Cena jest uznawany za twórcę polskiej zoohigieny[9][29][30], specjalizował się również w bioklimatologii[31] i etologii stosowanej[32]. Piętnastu jego uczniów uzyskało habilitację i profesurę[9]. Wypromował dwudziestu dwóch doktorantów i był opiekunem ponad stu prac magisterskich[7]. Stworzył polską szkołę naukową zoohigieny i dobrostanu zwierząt[13][7][23], która obejmowała interdyscyplinarne powiązania z bioklimatologią, budownictwem inwentarskim, mechanizacją zootechniczną, ekologią zwierząt gospodarskich oraz pogranicza zootechniki i medycyny weterynaryjnej[9]. Zajmował się gerontologią zwierząt[33]. Interesował się filozoficznymi aspektami nauki[34].
Książka Ku doskonałości wydana w 2013 zawiera jego wykład o doskonaleniu się w duchu religijnym[22][35] i jej treść jest źródłem refleksji[36][37][38].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Materiały do bioklimatologii Polski. Mieczysław Cena (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
- Mieczysław Cena: Zarys bioklimatów kuli ziemskiej. Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
- Mieczysław Cena: Woda w produkcji zwierzęcej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
- Mieczysław Cena: Ku doskonałości. Kraków: Alleluja, 2013, s. 172. ISBN 978-83-60967-31-7.
Członkostwo
[edytuj | edytuj kod]- przedstawiciel Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu w Komitecie Weterynaryjnym oraz Zootechnicznym Polskiej Akademii Nauk;
- członek Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Rolnictwa;
- członek Rady Naukowej Instytutu Weterynarii w Puławach;
- członek Rady Naukowej Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych w Poznaniu;
- przewodniczący Wydziału Rolniczego Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, od 1980 członek honorowy[39][40];
- wiceprezydent Międzynarodowego Towarzystwa Higieny Zwierząt (ISAH)[9][32].
Był członkiem Rady Programowej czasopisma „Medycyna Weterynaryjna”[41].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
- Złoty Krzyż Zasługi,
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
- Złota Oznaka AZS,
- Złota Odznaka ZSP,
- Medal za Zasługi w Rozwoju Akademii Rolniczej (1975)[42],
- Medal Zasłużonym dla Nowosądecczyzny,
- Odznaka Honorowa Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego[32][43]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Eugeniusz (1906–1977) jest pochowany w Katowicach na cmentarzu przy ul. Gliwickiej, Bolesław (1910–1983) na cmentarzu w Opolu i Bronisław (1916–1946) w grobowcu rodzinnym na Starym Cmentarzu w Jarosławiu, gdzie znajduje się wspólna tablica pamiątkowa.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Stanisław Tadeusz Sroka, Nauki weterynaryjne we Lwowie do roku 1945, Rzeszów: Instytut Europejskich Studiów Społecznych, Poligrafia Wyższego Seminarium Duchownego, 1999, stron 385 (s. 357 – indeks nazwisk), ISBN 83-88120-05-0.
- ↑ a b c Profesor Mieczysław Cena (1908-1990) – Droga życia (nota biograficzna redakcji), [w:] Mieczysław Cena, Ku doskonałości, 2013, s. 9–23, ISBN 978-83-60967-31-7.
- ↑ Serdeczny 2006 ↓, s. 92.
- ↑ Stanisław Sobocki (red.), Ksiega Pamiątkowa Jubileuszu 100-lecia I Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Jarosławiu 1884–1984, str. 313, Jarosław: Komitet Organizacyjny Obchodów Stulecia I Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Jarosławiu, 1987.
- ↑ Wośkowski 2011 ↓, s. 20.
- ↑ a b Sekcja Jarosławska, [w:] Ludwik Peist (red.), Zamiast uroczystości jubileuszowych z okazji 10-lecia Akademickiego Związku Sportowego we Lwowie ..., także rozdział „Rys historyczny AZS Lwów” (s. 11) i „Sekcja lekkoatletyczna” (s. 14), Lwów: Akademicki Związek Sportowy, 1934, s. 11, 14, 22–23 [dostęp 2018-02-22].
- ↑ a b c d e f g Aleksander Dobicki, Wacław Łuczak, Karty z dziejów Zootechniki Wrocławskiej, „Przegląd Hodowlany” (9), 2005, s.18–29 (biogram Mieczysława Ceny – s. 25) [dostęp 2018-10-23].
- ↑ a b Kto jest kim w Polsce – informator biograficzny, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1989, s. 157, ISBN 83-223-2491-X.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Dobrzański, Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, „Przegląd Hodowlany”, 2011 (10), s. 13–14 [dostęp 2017-05-30].
- ↑ Zapowiedzi – urząd parafii św. Andrzeja Apostoła, „Lwowskie Wiadomości Katolickie”, X (29), 18 lipca 1937, s. 15, Cytat: „Dr Mieczysław Cena i Zofia Beynarowicz, Piłsudskiego 23”.
- ↑ Cena, Mieczysław Romuald [online], Orzegowska Strona Internetowa, 24 marca 2024 [dostęp 2024-04-17] (pol.).
- ↑ Mieczysław Cena, Ostre strzelanie z „gulaschkanonów”, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, rok XXX (132), Kraków, 14 maja 1939, s. 5.
- ↑ a b Alfabet Profesora Ceny, „Głos Uczelni”, nr 174, Wrocław: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, czerwiec 2008, s. 16, ISSN 1233-4790 [dostęp 2018-02-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-23].
- ↑ a b c Andrzej Kotecki, Tadeusz Szulc, Jakub Tyszkiewicz (red.), Dzieje Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, wyd. 2, Monografie CXXIII, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 2011, str. 33, 57, 67 i 431, ISBN 978-83-7717-058-8 [dostęp 2020-04-05].
- ↑ Historia, [w:] Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu [dostęp 2017-04-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-23].
- ↑ Zbigniew Turek, Burza w zootechnice, „Dziennik Polski”, XII (101), Kraków, 28 kwietnia 1956, s. 5.
- ↑ Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, hasło: Mieczysław Cena, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 108, ISBN 83-7384-561-5.
- ↑ Dariusz Słapek, Mirosław Szumiło, Halina Hanusz, Sport co „gryfa” wart! Akademicki Związek Sportowy (1908–2017), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2019, s. 239, ISBN 978-83-227-9293-3 [dostęp 2021-10-23].
- ↑ Alfabet Mieczysława Ceny, [w:] Ewa Jaworska, Małgorzata Kaczmar, Ocalić od zapomnienia ten czas i tych ludzi. Wspomnienia o profesorach Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, 2011, s. 91–95, ISBN 978-83-7717-074-8 [dostęp 2022-07-20].
- ↑ Od lekkoatlety do profesora [online], www.pzla.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
- ↑ Jolanta Wajdzik (red.), 70 lat działalności Oddziału we Wrocławiu, Wrocław: Związek Kynologiczny w Polsce, 2019, s. 39 [dostęp 2024-02-12] (pol.).
- ↑ a b Piotr Wojciechowski, Stanąć przed Bogiem, „List do Pani”, nr 7/8 (216), Warszawa: Polski Związek Kobiet Katolickich – Wydawnictwo Bernardinum, sierpień 2013, s. 24, ISSN 1233-250X.
- ↑ a b Roman Kołacz, Kwestionariusz akademika, Głos Uczelni, Wrocław: Uniwersytet Przyrodniczy, marzec 2015 [dostęp 2018-11-28].
- ↑ Krzysztof Cena, Agnieszka Cena-Soroko, Profesor Mieczysław Cena (1908–1990) - Droga życia, [w:] Mieczysław Cena, Ku doskonałości, Kraków: Alleluja, 2013, s. 9–23, ISBN 978-83-60967-31-7.
- ↑ Piotr Wojciechowski, Kloszard, prorok, cwaniura, „Podgląd”, IV (1), kwartalnik literacki Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, 2018, s. 45, ISSN 2392-2753 [dostęp 2022-01-19].
- ↑ a b Marek Burak, Kamilla Jasińska, Paweł Cembrowicz, Cmentarz św. Wawrzyńca we Wrocławiu – Przewodnik, Wrocław: Parafia rzymskokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela, 2017, brak ISBN.
- ↑ Sławińska 1998 ↓, s. 169–171.
- ↑ Cmentarz św. Wawrzyńca (ul. Bujwida): Lekarze medycyny i weterynarii – prof. Mieczysław Romuald Cena [online], Uniwersytet Wrocławski [dostęp 2023-07-19].
- ↑ Chmielewski 2007 ↓, s. 492.
- ↑ zoohigiena, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-04-18].
- ↑ H.E. Landsberg, The assessment of human bioclimate - A limited review of physical parameters., Technical Note No. 123, WMO - No. 331, Geneva: World Meteorological Organization, 1972, s. 12, 13, 25–28, 33, 34 [dostęp 2023-08-06] (ang.).
- ↑ a b c Chmielewski 2007 ↓, s. 497–498.
- ↑ Mieczysław Cena, Some aspects of veterinarian gerontology, „The Gerontologist”, 4 (4), Oxford Academic, 1964, s. 203–205 [dostęp 2024-04-17] (ang.).
- ↑ Adam Bielecki, Recenzje: Edward Marczewski i Jerzy Łanowski, ''O zdegradowaniu kontemplacji. Wokół wiersza Cypriana Norwida «Plato i Archita»'', Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Materiały XXX Czwartku Naukowego 20 kwietnia 1967, red. Jan Trzynadlowski, str. 69, Wrocław 1969, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego”, XIII, 1971, s. 109–110 [dostęp 2024-04-17] (pol.).
- ↑ Stanisław Jaromi, Duchowość kontemplacyjna wg Mieczysława Ceny [online], portal swietostworzenia.pl [dostęp 2019-01-12].
- ↑ Stefan Radziszewski, Hieronimianum (wstęp) [online], portal wrodzinie.pl, 2019 [dostęp 2019-02-12].
- ↑ Stefan Radziszewski, Szkoła Kontemplacji (Hieronimianum 14) [online], wrodzinie.pl, 2020 [dostęp 2020-03-09].
- ↑ Jarosławski Personalnik Kulturalny [online], www.mok-jar.pl [dostęp 2023-10-12].
- ↑ Członkowie honorowi WTN. wtn.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]..
- ↑ Józef Łukaszewicz, Z Wilna do Wrocławia, [w:] Włodzimierz Wysoczański (red.), Rodowód kulturowy współczesnego Wrocławia, Komisja Kultur Europejskich, Wrocław: Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu, 2012, s. 52, ISBN 978-83-934204-2-1 [dostęp 2018-11-28].
- ↑ Rada Programowa, „Medycyna Weterynaryjna”, XXIII (10), 1967, s. 1, ISSN 0025-8628 [dostęp 2021-11-07].
- ↑ Odznaczeni medalem „Za zasługi dla UPWr” / Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu [online], upwr.edu.pl [dostęp 2023-08-02].
- ↑ Polskie Towarzystwo Zootechniczne im. Michała Oczapowskiego [online], Członkowie odznaczeni Odznaką Honorową PTZ (link) [dostęp 2017-04-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Chmielewski (red.), Wrocławskie środowisko akademickie: twórcy i ich uczniowie 1945-2005, publikacja elektroniczna; biogramy znajdują się na płycie CD, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, ISBN 978-83-04-04823-2 [dostęp 2018-03-20].
- Tadeusz Wośkowski: Dzieje studiów rolniczo-lasowych w ośrodku lwowsko-dublańskim. Warszawa: Centralna Biblioteka Rolnicza im. Michała Oczapowskiego, 2011, s. 41. ISBN 978-83-932996-0-7. [dostęp 2018-03-20].
- Adam Serdeczny: Morawsko – od czasów starożytnych do końca XX wieku. Wyd. 2. Jarosław – Łańcut: Techgraf, 2006, s. 139–140. ISBN 83-86697-63-6.
- Irena Sławińska: Szlakami moich wód. Lublin: Norbertinum, 1998, s. 169–171. ISBN 83-86837-75-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prof. zw. dr hab. Mieczysław Cena, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2019-04-05].