Morze Wewnętrzne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Morze Wewnętrzne

Morze Wewnętrzne i główne cieśniny
Państwa	Japonia
Powierzchnia	21 827 km²
Średnia głębokość	37,3 m
Największa głębia	105 m
Typ morza	śródlądowe
Wyspy	np. Awaji, Shōdo, Itsuku, mini-archipelag Shiwaku
Położenie na mapie Japonii Morze Wewnętrzne
34°10′N 133°20′E/34,166667 133,333333
Multimedia w Wikimedia Commons

Morze Wewnętrzne^[1] (jap. 瀬戸内海 Seto-naikai; dosł. Wewnętrzne Morze Cieśnin) – japońskie, płytkie (przeciętna głębokość 38 m) morze wewnętrzne o powierzchni 21 827 km²^[2] pomiędzy wyspami: Honsiu (Honshū), Kiusiu (Kyūshū) i Sikoku (Shikoku). Jest ono połączone z Morzem Japońskim i Pacyfikiem wąskimi kanałami morskimi.

Morze Wewnętrzne obejmuje obszar od zatoki Osaka na wschodzie po Hibiki-nada na zachodzie. Zatoka Osaka poprzez cieśninę Kitan (inaczej: kanał Tomo-ga-shima), cieśninę Naruto i kanał Kii łączy się z Oceanem Spokojnym. W swojej zachodniej części Morze Wewnętrzne również jest połączone z Oceanem Spokojnym poprzez wąską cieśninę Hōyo (inaczej: Hayasui-seto) i kanał Bungo. W części północno-zachodniej akwen łączy się z Morzem Japońskim poprzez cieśninę Kammon (cieśninę Shimonoseki).

Morze powstało na skutek zapadnięcia się serii bloków skorupy ziemskiej w wyniku ruchów tektonicznych^[3] (wzdłuż uskoku Chūō Kōzō Sen, jap. 中央構造線). Szczyty niezapadniętych bloków tworzą liczne wyspy rozmieszczone mniej więcej równoległymi rzędami. Część z nich to zaledwie wystające z wody skały, część jest na tyle duża, by ich cieki wodne tworzyły miniaturowe, osadowe niziny nadbrzeżne, podobne tym z głównych wysp Japonii^[3].

Znajduje się na nim około 1 tys. wysp i wysepek. Największą z nich jest Awaji. Obszar morza słynie z pięknych, urozmaiconych widoków^[4]. Jego część (660 km²), obejmująca ok. 600 wysp i fragmenty brzegów, znajduje się w granicach Parku Narodowego Seto Naikai, utworzonego w 1934 r.^[5]

Dla Morza Wewnętrznego charakterystyczne są silne prądy pływowe, miejscami niebezpieczne dla żeglugi^[3]. Powodują one m.in. ogromne, silne wiry. Przykładem tego zjawiska i jednocześnie atrakcją turystyczną są wiry w cieśninie Naruto.

Zgodnie z japońskim systemem nazewnictwa geograficznego, Morze Wewnętrzne podzielone jest na akweny, które nazywają się nada. Słowo to oznacza przybrzeżną część otwartego morza lub oceanu, o występujących tam gwałtownych, ostrych, wysokich falach, trudną dla żeglugi^[6]. W przypadku Morza Wewnętrznego są to większe obszary wodne, bez wysp. Kierując się od wschodu w kierunku zachodnim, występują kolejno:

• kanał Kii, pomiędzy Honsiu i Sikoku;
• zatoka Ōsaka;
• cieśnina Akashi, pomiędzy wyspą Awaji i miastem Kobe, łączy zatokę Ōsaka z Harima-nada;
• Harima-nada, pomiędzy wyspami Awaji i Shōdo;
• cieśnina Bisan, przewężenie morza pomiędzy prefekturami Okayama i Kagawa;
• Bingo-nada, pomiędzy wyspami Kasaoka i Geiyo;
• Hiuchi-nada, pomiędzy półwyspami Shōnai i Takanawa;
• Aki-nada, pomiędzy wyspami Geiyo i Bōyo;
• zatoka Hiroshima;
• Iyo-nada, na południe od Aki-nada pomiędzy wyspą Yashiro a półwyspem Kunisaki^[7];
• Suō-nada, na północ aż do cieśniny Kammon;
• Hibiki-nada, na północ od cieśniny Kammon, pomiędzy zachodnim brzegiem Honsiu i Genkai-nada;
• kanał Bungo, pomiędzy Iyo-nada i Hyūga-nada (otwarty Pacyfik)^[8].

Południe Japonii znajduje się pod wpływem ciepłego prądu Kuro Siwo, zapewniającego ciepłe lata i łagodne zimy. Obszary wokół Morza Wewnętrznego, ze względu na relatywną izolację od oceanu, charakteryzują się gorętszymi latami, niż obszary na wybrzeżu pacyficznym (Osaka w sierpniu należy do najcieplejszych miast w Japonii). Opady są nieco mniejsze, ze względu na osłonięcie przez góry od monsunu; nasilają się w okresie czerwiec-wrzesień ze szczytem na początku lata. Lokalnie wieją bryzy^[9].

Łagodny klimat z dużą ilością słońca i brakiem mrozów od połowy kwietnia do połowy listopada sprzyja rolnictwu, umożliwiając zbiory dwa razy do roku^[9].

Od setek lat morze to odgrywało zasadniczą rolę w japońskim, wewnętrznym transporcie morskim i rybołówstwie^[10]. Rybołówstwo na tych wodach było kluczowym elementem gospodarki miejscowych już 2000 lat temu^[11]. Na początku XXI w. rybołówstwo i akwakultury dostarczały między 300 a 400 tys. ton produktów rocznie^[12].

Wybrzeża morza są gęsto zaludnione, tworząc ważny pas japońskiego przemysłu. Znajdują się tu miasta i porty: Osaka, Kobe, Hiroszima, Takamatsu, Wakayama, Kure, Iwakuni.

Wartość produkcji na tych obszarach sięga 90 bilionów jenów. Ze względu na gęsto zaludnione i wysoko uprzemysłowione wybrzeże, morze jest zagrożone zanieczyszczeniem. W najgorszym okresie, w latach 1950–1980 zrzut ścieków powodował zakwity glonów niszczących hodowle ryb i ostryg na powierzchni przekraczającej 3000 km². Podjęte kompleksowe środki ochrony wód spowodowały poprawę sytuacji od lat 90. XX w.^[12]

Morze pełniło i pełni też bardzo istotną rolę komunikacyjną. Od wielu wieków było główną arterią łączącą odległe rejony Japonii^[11].

Według mitów shintō o stworzeniu archipelagu japońskiego, wyspa Awaji znajdująca się we wschodniej części Morza Wewnętrznego, była pierwszą, zrodzoną z pary demiurgów, bóstw kami: Izanagiego i Izanami. Od VII do XIX wieku wyspa była administracyjnie odrębną prowincją.

W 1185 r. w trakcie wojny Gempei miała miejsce morska bitwa w zatoce Dan-no-Ura (usytuowana w cieśninie Shimonoseki, na zachodnim krańcu Morza Wewnętrznego). Było to rozstrzygające starcie pomiędzy rodami Minamoto i Taira, w wyniku którego ród Minamoto zapewnił sobie władzę w Japonii na wiele lat^[13].

Według przekazów, o losach bitwy przesądził moment, kiedy okręt, na którym znajdował się sześcioletni cesarz Antoku, znalazł się w bezpośrednim zagrożeniu ze strony przeciwnika. Chroniąc godność chłopca, babka (lub opiekunka) cesarza wskoczyła z nim do morza i oboje utonęli. Rzekomo wraz z cesarzem morze pochłonęło jedno z trzech regaliów cesarskich – miecz Kusanagi^[14].

Śmierć cesarza skłoniła wielu wojowników klanu Taira (Heike) do samobójstwa poprzez seppuku lub rzucenie się do morza.

Wojna Gempei (i jej ostatni akt w zatoce Dan-no-Ura) stała się istotną cezurą w historii Japonii. Zakończyła bowiem epokę rządów arystokracji i wyrafinowanej kultury dworskiej (era Heian 794–1185), a rozpoczęła okres o nazwie Kamakura (1185–1333). Był to początek kilkusetletniej władzy zwierzchników wojskowych (siogunów), zakończony dopiero w drugiej połowie XIX w. w czasie restauracji Meiji.

To ważne i dramatyczne wydarzenie stało się tematem licznych dzieł malarstwa, drzeworytu i literatury (np. Heike monogatari). Zostało upamiętnione także w miejscu bitwy, gdzie znajduje się obecnie niewielki park, obok mostu Kanmon, po stronie wyspy Honsiu. Ustawiono tam repliki armat, tablice informacyjne oraz posągi dwóch głównych przeciwników: Yoshitsune Minamoto i Tomomoriego Tairy^[15].

Japończycy wierzą, że duchy poległych wojowników rodu Taira (Heike) przybrały postać niewielkich krabów, których skorupa przypomina głowę samuraja. Z tego powodu w języku japońskim nazwano je, od nazwiska pokonanego rodu, heike-gani^[16][17] (kraby heike). Również w naukowej nazwie łacińskiej, dzięki znanemu badaczowi japońskiej flory i fauny, P.F. von Sieboldowi, zawarto nazwisko klanu Heike: Heikeopsis japonica^[18]). Kraby te występują licznie w płytkich wodach przybrzeżnych Morza Wewnętrznego. Potocznie nazywane są także „krabami-samurajami”^[19]. Z powyższego powodu kraby te zaliczają się do mitycznych stworzeń yōkai i znajdują się na ich liście.

W dniu 17 kwietnia 1895 r. w Shimonoseki został podpisany traktat pokojowy z Chinami, kończący pierwszą wojnę pomiędzy obu państwami.

Podobnie jak w wielu innych tłumaczeniach japońskich nazw geograficznych, również w tym przypadku występują pewne rozbieżności. Japońską nazwę morza Seto-naikai można przetłumaczyć jako „Wewnętrzne Morze Cieśnin”. Wynika to z niezliczonej ich ilości pomiędzy setkami wysp. Różnorodność cieśnin odzwierciedla japońskie nazewnictwo: seto, suidō, kaikyō, kaimon i naruto (cieśnina pełna wirów, rycząca w czasie pływów). Wszystkie te słowa oznaczają morską cieśninę lub kanał morski i występują w nazewnictwie geograficznym na tym morzu^[20][21][22] (stąd np. cieśniny: Bungo i Kii są opisane na mapach jako kanały).

Aby nie mylić nazwy tego morza z ogólną definicją „morza wewnętrznego” (lub śródlądowego) i innymi akwenami o tej nazwie, używa się również nazw: Japońskie Morze Wewnętrzne lub Wewnętrzne Morze Japońskie (ta ostatnia pojawia się też w piśmiennictwie polskim^[23]), po angielsku: Seto Inland Sea^[24], Inland Sea of Japan lub Inland Sea of Seto^[25]. Wiele wydawnictw określa jednak akwen jako "Morze Wewnętrzne", zaznaczając, że to nazwa własna jedynie z użyciem wielkich liter (przykładowo wydawnictwo Cavendish^[26], Smith i inni^[27] czy J. Spencer^[28]).

Polski egzonim Morze Wewnętrzne, zamieszczony w urzędowym wykazie GUGiK: Morze Wewnętrzne; Seto Naikai; 34°15′N, 133°30′E^[1] pomija tłumaczenie słowa seto (jap. "cieśnina"); w tym brzmieniu nazwa pojawia się w polskich publikacjach np. u J. Tubielewicz^[29].

Podobne problemy występują z tłumaczeniem nazwy Dan-no-Ura (lub Dan-no-ura; 壇ノ浦). Jest ono tłumaczone zarówno jako cieśnina (błędnie), jak i zatoka (bliskie prawdy). Słowo dan^[30] oznacza podwyższenie, podium, platformę, miejsce wyższe niż otoczenie. Natomiast słowo ura (odnosi się do morza i jeziora) oznacza: zatokę (ang. bay, gulf), wnękową krawędź brzegu; miejsce, gdzie woda wnika, wdziera się, ale także krawędź brzegu, plażę (synonimami są słowa: umi-be i mizu-giwa^[31]). Wielki słownik japońsko-japoński Kojien definiuje słowo ura jako łagodne wygięcie linii brzegowej (w kształcie łuku), spowodowane przez wodę morską lub jeziora^[32].

• Guy Harold Smith, Dorothy Good, Shannon Boyd-Bailey McCune: Japan, a Geographical View. New York: American Geographical Society, 1943.
• J. E. Spencer: Asia, East by South: A Cultural Geography. New York: John Wiley & Sons, 1954.

• Mapa Google
• Filmik o krabach-samurajach