Narząd artykulacji – Wikipedia, wolna encyklopedia

Narządem artykulacji nazywamy (relatywnie) ruchomy narząd mowy, który w trakcie artykulacji spółgłoski zbliża się lub zwiera z narządem nieruchomym (miejscem artykulacji).

Zasadniczo ruchomymi narządami są dolna warga, język z jego poszczególnymi odcinkami: przodem, środkiem, tyłem i korzeniem. Według kryterium narządu artykulacji wyróżniamy zatem:

• spółgłoski wargowe (spółgłoski labialne), narządem ruchomym jest tu dolna warga
• spółgłoski przedniojęzykowe, z uwagi na duża swobodę przodu języka wyróżnia się tu różne podtypy,
• spółgłoski środkowojęzykowe,
• spółgłoski tylnojęzykowe (spółgłoski dorsalne),
• spółgłoski artykułowane przy pomocy korzenia języka (zob. spółgłoski gardłowe),
• spółgłoski artykułowane przy udziale nagłośni (zob. spółgłoski nagłośniowe),
• spółgłoski artykułowane przy wiązadłach głosowych (zob. spółgłoski krtaniowe).

W opisie spółgłosek rozpatruje się często łącznie miejsce i narząd artykulacji, tworząc dwuczłonowe określenia typu artykulacji Ze względu na miejsce i narząd artykulacji wyróżnia się m.in.:

• spółgłoski dwuwargowe (spółgłoski wargowo-wargowe, sp. bilabialne)
• spółgłoski wargowo-zębowe (sp. labiodentalne)
• spółgłoski międzyzębowe (sp. interdentalne)
• spółgłoski przednojęzykowo-zębowe (sp. dentalne)
• spółgłoski przednojęzykowo-dziąsłowe (sp. alweolarne)
• spółgłoski przednojęzykowo-zadziąsłowe (sp. postalweolarne)
• spółgłoski przednojęzykowe z retrofleksją
• spółgłoski środkowojęzykowe-zadziąsłowe (sp. środkowojęzykowo-dziąsłowe, sp. postalweolarne)
• spółgłoski środkowojęzykowe-przedniopodniebienne (sp. alweopalatalne)
• spółgłoski tylnojęzykowe-twardopodniebienne (sp. dorsalno-palatalne)
• spółgłoski tylnojęzykowe-miękkopodniebienne (sp. dorsalno-welarne)
• spółgłoski tylnojęzykowe-spółgłoski języczkowe (sp. uwularne)