Kult (zespół muzyczny) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kult

Kult (2022)
Rok założenia	1982
Pochodzenie	Polska, Warszawa
Gatunek	rock alternatywny, post-punk, hard rock, punk rock, jazz-rock[1][2]
Aktywność	1982–1988, od 1989
Wydawnictwo	S.P. Records, Polton, Klub Płytowy Razem, Arston, Zic Zac
Skład
Kazimierz „Kazik” Staszewski Piotr Morawiec Ireneusz „Jeżyk” Wereński Tomasz Goehs Janusz Zdunek Wojciech Jabłoński Jarosław Ważny Konrad Wantrych Mariusz Godzina
Byli członkowie
Piotr Wieteska Tadeusz Bagan Dariusz Gierszewski Norbert Kozakiewicz Aleksander „Alek” Januszewski Piotr Klatt Jacek Szymoniak Tadeusz Kisieliński Paweł Szanajca Sławomir Pietrzak Piotr „Fala” Falkowski Rafał „Kwasek” Kwaśniewski Krzysztof „Banan” Banasik Mariusz Majewski Andrzej Szymańczak Jacek Rodziewicz Tomasz Glazik Janusz Grudziński
Instrumentarium
gitara elektryczna, gitara basowa, perkusja, keyboard, saksofon, trąbka, gitara akustyczna, puzon, pianino, banjo, sampler, waltornia, wiolonczela, harmonia, sitar, wibrafon, syntezator
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Kult – polski zespół muzyczny, grający głównie rock alternatywny, założony w 1982 w Warszawie przez Kazika Staszewskiego i Piotra Wieteskę, na bazie zespołu Novelty Poland^[a].

Muzyka Kultu ma swoje korzenie w punku i nowej fali, wykorzystuje też elementy rocka psychodelicznego, a nawet jazzu. Od początków istnienia grupa wyróżnia się charakterystycznym, rozpoznawalnym brzmieniem klawiszy i instrumentów dętych, a także głosem i często prowokacyjnymi tekstami wokalisty Kazika Staszewskiego. Zespół zasłynął atmosferą tworzoną na koncertach oraz niekonwencjonalnym przesłaniem piosenek. W latach 80. duży wpływ na teksty Kultu miało zainteresowanie Staszewskiego i pozostałych członków zespołu Biblią (jeden z członków zespołu – Piotr Wieteska – był Świadkiem Jehowy)^[3]; utwory zespołu z tego okresu uderzały w „system” rozumiany jako konglomerat socjalistycznego aparatu państwowego, Kościoła katolickiego i narodowych tradycji. W latach 90. Kult równie ostro rozprawiał się z „systemem” opartym – według niego – na władzy pseudodemokratów, klerykałów i wielkich korporacji finansowych.

Kult powstał na początku 1982 na bazie zespołów Poland (1979–1981) oraz Novelty Poland (1981), a do pierwszego składu weszli: Kazik Staszewski (Poland, Novelty Poland), Piotr Wieteska (Poland), Tadeusz Bagan (Novelty Poland) i Dariusz Gierszewski (Poland, Novelty Poland)^[4]. Pomysłodawcą nazwy „Kult” był Tomasz Hornung (Novelty Poland)^[5]. Przez pierwsze pół roku od uformowania składu grupa kompletowała swój repertuar, a pierwszym numerem, który nagrali, była „Krew Boga”^[6]. 7 lipca 1982 w studenckim klubie „Remont” w Warszawie zagrali swój pierwszy koncert^[7], na który sprzedano 14 biletów.

Po premierowym koncercie miejsce Gierszewskiego za perkusją zajął Norbert Kozakiewicz, a drugim gitarzystą został Alek Januszewski^[7]. Wkrótce Januszewski i Bagan opuścili zespół, po czym założyli własną grupę Totentanz. Jednocześnie do składu Kultu na kilka miesięcy dołączył Piotr Morawiec, jednak jego miejsce w listopadzie 1982 zajął Janusz Grudziński, który grał na fortepianie i wiolonczeli^[8]. W pierwszej połowie lat 80. jeden koncert z Kultem zagrał, w charakterze gitarzysty, Piotr Klatt^[9]. W tym okresie z zespołu odszedł Kozakiewicz, ponieważ urodziło mu się dziecko^[9].

Kult w trzyosobowym składzie (Staszewski, Grudziński, Wieteska) napisał m.in. piosenki „Wspaniała nowina”, „Hej, czy nie wiecie” i „Religia wielkiego Babilonu”, które w kolejnych latach trafiły na pierwsze dwie płyty zespołu^[9]. Jesienią 1983 muzycy zostali laureatami 4. Festiwalu Nowej Fali w Toruniu^[9]. Niedługo później do składu dołączyli klawiszowiec Jacek Szymoniak i perkusista Tadeusz Kisieliński, i w takim składzie zrealizowali pierwsze nagrania studyjne^[10]. W 1984 zagrali na festiwalu Róbrege oraz nagrali demo z piosenkami: „Berlin”, „Ostatnia wojna”, „Wódka”, „Krew Boga” i „Venom”^[11]. Ostatni utwór (pod nowym tytułem – „Piosenka młodych wioślarzy”) został umieszczony na składance Tonpressu pt. Jeszcze młodsza generacja, a nakręcony do niego teledysk emitowano w telewizji (m.in. w programie Wideoteka)^[12]. Dzięki zdobytej w ten sposób rozpoznawalności Kult, wcześniej występujący jedynie w warszawskim „Remoncie” i toruńskiej „Od nowie”, zaczął otrzymywać propozycje grania koncertów w całej Polsce^[13]. Ówczesnym menedżerem zespołu był Robert Witkowski^[14].

Po podpisaniu kontraktu z wytwórnią Tonpress wydali (w nakładzie 1,8 tys. sztuk) swój debiutancki singiel „Piloci / Do Ani”, a drugi z utworów stał się hitem i dotarł m.in. do pierwszego miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego^[15]. Na początku 1986 z zespołu odeszli Jacek Szymoniak i Piotr Wieteska, a nowym liderem Kultu został Kazik Staszewski, który zaprosił do formacji basistę Ireneusza Wereńskiego i saksofonistę Pawła Szanajcę^[16]. Latem odbyli pierwszą próbę w nowym składzie i stworzyli utwór „Polska”^[17]. W lipcu wystąpili w koncercie „Rock Opole” towarzyszącym 23. Krajowemu Festiwalowi Piosenki Polskiej w Opolu^[18]. We wrześniu nagrali materiał na swój pierwszy album, nazwany po prostu Kult, który wydali czerwcu 1987. Zaprezentowali na nim utwory łączące brzmienia nowej fali z funkiem, afro i reggae^[17]. Na płycie umieścili m.in. przeboje: „Krew Boga”, „O Ani” czy „Wspaniała nowina”, a także piosenki „Narodzeni na nowo”, „Zabierz mu wszystko” i „Mędracy”, do których Staszewski napisał teksty inspirowane filozofią Nowego Testamentu^[17]. Repertuar z albumu w dużym stopniu zależał od aparatu cenzury, po której interwencji Kult zrezygnował z publikacji kilku piosenek, m.in. „Polska”, „Wódka” i „Hej, czy nie wiecie”^[19].

Po wydaniu debiutanckiej płyty rozpoczęli pracę nad nowym materiałem. Zainspirowani twórczością grup Spear of Destiny(inne języki) i Fun Boy Three, do swojej muzyki wprowadzili silną sekcję dętą^[20]. W sierpniu 1987 wystąpili na festiwalu w Jarocinie, na którym zagrali sześć numerów, w tym trwający ponad 20 minut „Tan”^[21]. Dwa miesiące później nakładem Klubu Płytowego „Razem” wydali album pt. Posłuchaj to do ciebie, na którym umieścili m.in. piosenki „Wódka” (ale pod zmienionym tytułem – „Na całym świecie źle się dzieje, koledzy”) i „Hej, czy nie wiecie”; oba utwory pół roku wcześniej zostały odrzucone przez cenzurę^[22]. Nad płytą pracowali z Kostkiem Joriadisem, który z uwagi na znaczny wkład w aranżacje został dopisany do listy współkompozytorów piosenek^[23].

W tym okresie Kult grał regularne koncerty w warszawskim klubie „Hybrydy”^[24]. Niedługo później z zespołu odeszli Paweł Szanajca i Tadeusz Kisieliński, którzy przeszli do grupy Izrael, wrócił za to Piotr Morawiec^[25]. W grudniu 1988 zespół w odświeżonym składzie nagrał i wydał psychodeliczny album pt. Spokojnie, zarejestrowany w poznańskim studiu „Giełda” z gościnnym udziałem Szanajcy i Sławomira Pietrzaka, nowego sesyjnego gitarzysty Kultu^[26]. Na płycie umieścili m.in. utwór „Arahja”, który stał się jednym z największych przebojów Kultu^[27], a także piosenkę „Do Ani”.

Jeszcze w 1988 zagrali dwa pożegnalne koncerty, po czym zawiesili działalność Kultu. W tym okresie Robert Witkowski zakończył współpracę menedżerską z zespołem, a Kazik Staszewski wyleciał do Londynu w celach zarobkowych, jednak po niespełna czterech miesiącach wrócił do Polski i reaktywował Kult z odświeżonym składem, w którym znaleźli się gitarzysta Rafał Kwaśniewski (na miejsce Morawca, który wyemigrował do Londynu) i perkusista Piotr Falkowski^[28]. W 1989 nakładem wytwórni Arston wydali album pt. Kaseta, którego nagranie sfinansował Staszewski^[29]. Na płycie umieścili rockowy repertuar^[30], m.in. przebój „Po co wolność”. W latach 80. odbyli również trasę koncertową z zespołami KSU, Milion Bułgarów, Moskwa, Róże Europy i Variété^[30].

Wiosną 1989 wystąpili na koncercie wyborczym Waldemara Fydrycha, szefa Pomarańczowej Alternatywy^[31]. Kilka miesięcy później miejsce Rafała Kwaśniewskiego w zespole zajął Mariusz Majewski, a do składu Kultu wrócił Piotr Morawiec^[30]. Jeszcze w tym samym roku muzycy wydali swój pierwszy album koncertowy pt. Tan, na którym umieścili materiał zarejestrowany podczas pożegnalnych koncertów z 1988, a także wcześniej niepublikowane utwory. W grudniu 1989 przez sześć tygodni przebywali w Brazylii na zaproszenie agencji „Homem de Ferro”, która zorganizowała im kilka koncertów dla tamtejszej Polonii^[32]. W trakcie pobytu w kraju zagrali w spocie reklamowym tamtejszego banku stanowego Parana^[33]. Pod koniec lat 80. menedżerem Kultu był Marek Jaszczur^[34].

Latem 1990 zakończyli współpracę z Markiem Jaszczurem, a ich menedżerką została Katarzyna Przygoda^[34]. Po podpisaniu kontraktu z wytwórnią Zic Zac w 1991 wydali, kolejny sfinansowany przez Staszewskiego, rockowy album pt. 45–89^[35]. Umieścili na nim przebój „Totalna militaryzacja” z pacyfistycznym przesłaniem oraz tytułową piosenkę, opisującą minioną epokę socjalizmu za pomocą fragmentów autentycznych przemówień partyjnych dygnitarzy (Władysława Gomułki, Edwarda Gierka i Wojciecha Jaruzelskiego), które zostały nałożone na podkład muzyczny^[36]. Utwór „45–89” zyskał dużą popularność w rozgłośniach radiowych, szczególnie w Radiu Zet i Trójce^[36]. Jeszcze w 1991 wystąpili na festiwalu w Jarocinie, odbyli trasę koncertową po Czechosłowacji (jako support zespołu Dunaj) oraz, ponownie nakładem Zic Zaca, wydali album pt. Your Eyes, którym powrócili do punkowych brzmień^[37]. Płytę nagrali m.in. z udziałem Janusza Grudzińskiego (który na etapie pisania piosenek przebywał we Francji) oraz z nowym członkiem Kultu, Krzysztofem Banasikiem, który grał na waltorni i gitarze^[38]. Na albumie umieścili m.in. piosenki: „Parada Wspomnień” o stanie wojennym i antyklerykalna „Zgroza”.

W latach 90. z zespołem współpracował menedżer i promotor Andrzej Bączyński, grupa ponadto podpisała kontrakt z wytwórnią S.P. Records Sławomira Pietrzaka oraz przeniosła próby z „Hybryd” do warszawskiej „Stodoły”^[39]. W 1993 w odświeżonym składzie (do grupy dołączył perkusista Andrzej Szymańczak) nagrali i wydali album pt. Tata Kazika, na którym umieścili swoje interpretacje piosenek Stanisława Staszewskiego, ojca Kazika Staszewskiego^[40]. Płyta została ciepło przyjęta przez słuchaczy i odniosła sukces komercyjny, rozchodząc się w nakładzie ponad 700 tys. egzemplarzy^[41], a w stacjach radiowych była promowana utworem „Baranek”. W tym samym roku ukazała się reedycja płyty pt. Spokojnie, wzbogacona o „Czarne słońca”, piosenkę napisaną przez Kult do filmu o tym samym tytule w reżyserii Jerzego Zalewskiego.

Wiosną 1994 odbyli trasę koncertową dla amerykańskiej Polonii, dla której przez dwa tygodnie występowali w Chicago i New Jersey^[42]. Po powrocie z USA nagrali, a w październiku wydali album pt. Muj wydafca^[43], na którym umieścili m.in. utwory: „Dziewczyna o perłowych włosach” (cover piosenki zespołu Omega „Gyöngyhajú lány”) i „Pasażer” (cover piosenki Iggy’ego Popa „The Passenger”) oraz nową wersję „Piosenki młodych wioślarzy”. W 1995 do zespołu powrócił Piotr Wieteska, tym razem w charakterze nowego menedżera, zajmując miejsce Katarzyny Przygody^[44]. Jesienią i zimą 1995 nagrali, a w 1996 wydali album pt. Tata 2, stanowiący drugi zbiór piosenek Stanisława Staszewskiego, ale też śpiewane wersje wierszy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, które wykonywał ojciec Kazika Staszewskiego^[45]. Album, promowany utworem „Kochaj mnie, a będę twoją” (nagranym z gościnnym udziałem Violetty Villas), rozszedł się w nakładzie ponad 100 tys. egzemplarzy^[41].

W 1998 do składu dołączył trębacz Janusz Zdunek, z którym nagrali i wydali album pt. Ostateczny krach systemu korporacji, promowany przebojami: „Panie Waldku, Pan się nie boi czyli lewy czerwcowy”, „Gdy nie ma dzieci”, „Dziewczyna bez zęba na przedzie” i „Komu bije dzwon”^[46]. Ostatni z utworów zadedykowali Andrzejowi Szymańczakowi, perkusiście Kultu, który zmarł poprzez zadławienie się gumą do żucia podczas snu, choć pośrednią przyczyną jego śmierci były narkotyki^[47]. Nowym perkusistą Kultu został Tomasz Goehs z formacji Kazik na Żywo. W 1998 zespół opuścił Janusz Grudziński, którego miejsce zajął Jacek Rodziewicz, z zawodu konserwator zabytków. Również w 1998 muzycy uczestniczyli w tworzeniu pierwszej składanki Muzyka Przeciwko Rasizmowi^[48], firmowanej przez Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”, oraz zagrali pierwszą Pomarańczową trasę po Polsce, którą to od tamtej pory zaczęli odbywać rokrocznie w okresie jesiennym^[49]. W 1999 Grudziński wrócił do składu.

W 2001 nagrali i wydali dwupłytowy album pt. Salon Recreativo, na którym umieścili premierowy materiał i swoje stare piosenki w nowych aranżacjach^[50][51]. Album promowali singlem „Brooklyńska Rada Żydów”, do którego zrealizowali teledysk. Media obawiały się emitowania tej piosenki, choć odnosiła się ona w tekście z życzliwością do Żydów, a MTV Polska zakazała emisji teledysku do utworu^[52].

W maju 2003 do zespołu dołączył saksofonista Tomasz Glazik. 5 grudnia 2005 ukazał się nowy album Kultu pt. Poligono Industrial^[53], który został wydany w dwóch wersjach: standardowej i rozszerzonej o dodatkową płytę DVD z dziesięcioma teledyskami zespołu. Singlami z albumu były „Kocham cię a miłością swoją” oraz „Pan Pancerny”, który poruszał tematy religijne. Album już w pierwszym miesiącu sprzedaży osiągnął status złotej płyty. Sami muzycy, jak później przyznawali, nie do końca byli z niego zadowoleni, zwłaszcza że nagrywali go w atmosferze konfliktu (głównie między Banasikiem a Staszewskim)^[54]. 6 marca 2008 Krzysztof „Banan” Banasik opuścił Kult, a do zespołu dołączyli Wojciech Jabłoński (gitara) i Jarosław Ważny (puzon)^[55]. Miesiąc później zagrali trasę koncertową po Czechach z Danielem Landą^[56].

Jeszcze w 2007 zaczęli pracować nad nowym wydawnictwem o roboczym tytule Concentrazion Gigantica^[57]. Album pt. Hurra! wydali w 2009^[58] i promowali go singlami: „Marysia” i „Amnezja”. Album osiągnął status podwójnie platynowej płyty za sprzedaż w nakładzie ponad 60 tys. egzemplarzy^[59]. Płytę uzupełniał suplement Karinga – Hurra! Suplement. 5 lipca 2007 roku w Programie Trzecim Polskiego Radia odbył się jubileuszowy koncert na 25-lecie Kultu. Koncert trwał ponad trzy godziny i był transmitowany przez Trójkę.

22 września 2010 w warszawskim Och-Teatrze Kult zagrał akustyczny koncert dla telewizji MTV, który został zarejestrowany i wydany w listopadzie tego samego roku na płycie pt. MTV Unplugged^[60][61]. Album został sprzedany w ponad 60 tys. nakładzie i w ponad 10 tys. egzemplarzy na płytach DVD i blu-ray^[59], a sprzedaż wszystkich nośników w poszczególnych zestawach przekroczyła 200 tys., za co muzycy odebrali certyfikat diamentowej płyty^[62]. W 2011 odbyli europejską trasę koncertową, która obejmowała występy dla Polonii w Bristolu, Londynie, Hadze, Paryżu i Luksemburgu^[63]. Zagrali też kilka tras koncertowych pod hasłem Kult Unplugged^[64]. W maju 2013 wydali album pt. Prosto^[65], który uzyskał status złotej płyty. Płytę promowali utworem „Układ zamknięty”, który nagrali na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu Ryszarda Bugajskiego o tym samym tytule^[66].

W październiku 2016 wydali album Wstyd, a do piosenki tytułowej nakręcili teledysk w stylu 360 stopni. W grudniu wydali minialbum pt. Wstyd. Suplement 2016.

W 2019 wystąpili na 25. Pol’and’Rock Festival. We wrześniu 2020 z zespołu odeszli Tomasz Glazik i klawiszowiec Janusz Grudziński^[67][68], a ich miejsca w składzie zajęli Mariusz Godzina (saksofony)^[69] i Konrad Wantrych (instrumenty klawiszowe)^[70]. 6 listopada ukazał się album koncertowy Kultu zawierający materiał zarejestrowany w trakcie występu zespołu na Pol’And’Rock Festival 2019^[71].

W 2021 roku zespół wydał album Ostatnia płyta^[72]. W 2023 roku zespół ogłosił wydanie czteropłytowego wydawnictwa podsumowującego jego 41-letnią działalność. Wydawnictwo zatytułowane XLI będzie zawierało cztery płyty, z których każda będzie poświęcona innemu okresowi w historii zespołu^[73].

Zespół nadal aktywnie koncertuje w ramach trasy Akustik^[74] i Pomarańczowej^[75] oraz koncertów okazjonalnych. Po 2020 roku zespół zagrał kilka zagranicznych koncertów m.in. w Nowym Jorku^[76], Chicago^[77], Londynie^[78], Oslo^[79], Berlinie^[80], Hadze^[81].

O Kaziku i Kulcie opowiadają książki Leszka Gnoińskiego Kult Kazika (wyd. 2000^[82]) oraz Wiesława Weissa Kult. Biała Księga (wyd. 2009^[83] i uaktualnione wyd. 2017^[84]), zawierająca m.in. teksty i historię powstania wszystkich piosenek zespołu.

 Osobny artykuł: Lista muzyków Kultu.

Obecny skład zespołu

• Kazimierz Staszewski – teksty, śpiew, saksofony, sampler (od 1982)
• Ireneusz Wereński – gitara basowa (od 1986)
• Tomasz Goehs – perkusja, instrumenty perkusyjne (od 1998)
• Janusz Zdunek – trąbka (od 1998)
• Wojciech Jabłoński – gitary (od 2008)
• Jarosław Ważny – puzon (od 2008)
• Mariusz Godzina – saksofony (od 2020)^[69]
• Konrad Wantrych – instrumenty klawiszowe (od 2020)^[70]

• KazikK. Staszewski KazikK., RafałR. Księżyk RafałR., Idę tam, gdzie idę. Autobiografia, Wydawnictwo Kosmos Kosmos, 2015, ISBN 978-83-942140-1-2 .
• LeszekL. Gnoiński LeszekL., Kult Kazika, InRock, 2000, ISBN 978-83-86365-39-5 .
• WiesławW. Weiss WiesławW., Kult. Biała Księga, Kosmos Kosmos, 2017, ISBN 978-83-942140-7-4 .

• Oficjalna strona zespołu. [dostęp 2011-04-17]. (pol.).