Rozchodnik – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rozchodnik
	; Rozchodnik ostry
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	gruboszowate
Rodzaj	rozchodnik
	Nazwa systematyczna
	Sedum L.; Sp. Pl. 430. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Sedum acre L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Rozchodnik (Sedum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny gruboszowatych. Według ujęć taksonomicznych dominujących na początku XXI wieku należy do niego ok. 460^[4]–470^[5] gatunków, ale rodzaj wymaga rewizji taksonomicznej i postulowane jest jego szerokie ujęcie obejmujące ponad 750 gatunków^[5]. Rośliny te występują głównie na półkuli północnej^[6]. Wiele gatunków to rośliny ozdobne, zazwyczaj sukulenty w naturze rosnące w miejscach suchych – na terenach skalistych i piaszczystych, ale należą tu też gatunki leśne i siedlisk bagiennych^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj o zasięgu obejmującym wszystkie kontynenty półkuli północnej, gdzie występuje w strefie umiarkowanej i subtropikalnej^[4]. W Ameryce Północnej sięga na południu do Meksyku, Gwatemali i Salwadoru. Obecny jest też w Andach Ameryki Południowej^[8]^[4]. Przedstawiciele rodzaju występują w całej Europie, w Afryce północnej oraz na obszarach górskich w części środkowej i wschodniej kontynentu sięgając na południu do Tanzanii^[4] i Madagaskaru^[9]. Zasięg rodzaju obejmuje znaczną część Azji, bez jej północno-wschodniej części, Półwyspu Indyjskiego i większości Archipelagu Malajskiego^[4].

Gatunki flory Polski^[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

rozchodnik alpejski Sedum alpestre Vill.
rozchodnik biały Sedum album L. – antropofit zadomowiony
rozchodnik czarniawy Sedum atratum L.
rozchodnik czerwieniejący Sedum rubens L. – antropofit zadomowiony
rozchodnik karpacki Sedum fabaria W.D.J.Koch ≡ Hylotelephium telephium subsp. fabaria (W.D.J.Koch) H.Ohba
rozchodnik kaukaski Sedum spurium M. Bieb. ≡ Phedimus spurius (M.Bieb.) 't Hart – antropofit zadomowiony
rozchodnik ostry Sedum acre L.
rozchodnik owłosiony Sedum villosum L.
rozchodnik ościsty Sedum rupestre L. ≡ Petrosedum rupestre (L.) P.V.Heath
rozchodnik sześciorzędowy Sedum sexangulare L.
rozchodnik wielki Sedum maximum (L.) Hoffm. ≡ Hylotelephium maximum (L.) Holub

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny, rzadko półkrzewy, nagie lub owłosione, osiągające od 2 cm do 0,9 m wysokości^[9]. W większości są to sukulenty liściowe. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, zwykle rozgałęziona, rzadko gruboszowata^[9].
Liście: Ulistnienie skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe (w okółku po 3–5 liście), liście gruboszowate, płaskie lub wałeczkowate, siedzące lub ogonkowe, czasem u nasady z ostrogą. Osiągają zróżnicowane rozmiary – od 1 mm do 8 cm długości. Blaszka liściowa jest całobrzega, a jej użyłkowanie niemal niewidoczne^[9].
Kwiaty: Małe, białe, żółte lub różowe, zebrane w szczytowe podbaldachy. Zazwyczaj pięciokrotne, czasem 3-, 8-, 12-krotne. Działki kielicha zwykle wyraźne, zielone, czasem z ostrogą u nasady^[9]. Płatki zwykle gwiazdkowato rozpostarte. Pręcików jest zwykle dwa razy więcej od płatków, czasem tyle samo i odpowiednio wyrastają w dwóch lub pojedynczym okółku^[8]. Posiadają długie i cienkie nitki. Zalążnie górne^[7]. Powstają z owocolistków zwykle w liczbie odpowiadającej liczbie płatków. Zwieńczone są szyjkami słupków różnej długości^[8].
Owoce: Wielonasienne, gwiazdkowate mieszki, wzniesione lub rozpostarte^[7]^[8].

Systematyka

Rodzaj w tradycyjnym ujęciu jest polifiletyczny^[5], jego klasyfikacja wciąż jest przedmiotem badań i dla wielu gatunków i ich grup pozostaje niejasna^[9] – padają bardzo różne propozycje jego ujęcia – od bardzo wąskich, po bardzo szerokie^[5]. Gatunki tu dawniej i współcześnie zaliczane reprezentują przedstawicieli wszystkich kladów identyfikowanych w obrębie podrodziny Sempervivoideae. Bazalny w obrębie podrodziny klad Telephium tworzą m.in. rodzaje Hylotelephium, Phedimus i Rhodiola (dawniej z gatunkami zaliczanymi do Sedum). Kolejny klad to Petrosedum obejmujący wyodrębniony z Sedum rodzaj Petrosedum, ale też z bazalnym w jego obrębie gatunkiem Sedum nanum. Kilka gatunków z rodzaju występuje w obrębie kladu Aeonium tworząc grad ewolucyjny w jego obrębie. Pozostałych kilkaset gatunków wymieszanych jest wśród tradycyjnie wyróżnianych rodzajów plemienia Sedeae w zwązku z czym za najbardziej uzasadnione uznawane jest scalenie ich wszystkich w rodzaj Sedum^[5].

Synonimy (w zależności od ujęcia systematycznego rodzaju są bardzo zróżnicowane)^[11]

Aithales Webb & Berthel., Aizopsis Grulich, Amerosedum Á. Löve & D. Löve, Anacampseros Mill., Asterosedum Grulich, Breitungia Á. Löve & D. Löve, Cepaea Fabr., Chetyson Raf., Clausenellia Á. Löve & D. Löve, Cockerellia (R. T. Clausen & N. W. Uhl) Á. Löve & D. Löve, Congdonia Jeps., Corynephyllum Rose, Etiosedum Á. Löve & D. Löve, Gormania Britton, Helladia M. Král, Hjaltalinia Á. Löve & D. Löve, Keratolepis Rose ex Fröd., Lenophyllum Rose, Leucosedum Fourr., Macrosepalum Regel & Schmalh., Mucizonia (DC.) Batt. & Trab., Oreosedum Grulich, Parvisedum R. T. Clausen, Petrosedum Grulich, Poenosedum Holub, Procrassula Griseb., Pseudorosularia Gurgen., Sedastrum Rose, Sedella Fourr., nom. inval., Spathulata (Boriss.) Á. Löve & D. Löve, Telmissa Fenzl, Tetrorum Rose, Triactina Hook. f. & Thomson

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj Sedum należy do podrodziny Sempervivoideae, rodziny gruboszowatych Crassulaceae, do rzędu skalnicowców (Saxifragales) i wraz z nim do okrytonasiennych^[2].

Pozycja według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveal, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), rodzina gruboszowate (Crassulaceae DC. in Lam. & DC.), podrodzina Sedoideae Endl. ex Walp., plemię Sedeae Fr., podplemię Sedinae Kitt. in A. Rich., rodzaj rozchodnik (Sedum L.)^[12].

Zastosowanie

Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne, sadzonych w ogrodach naturalistycznych i skalnych. Ze względu na małe wymagania i odporność na susze są wykorzystywane do obsadzania dachów, murów i torowisk^[13].

Gatunki uprawiane^[6]

Sedum anglicum Huds. – rozchodnik angielski
Sedum baileyi Praeger – rozchodnik Bayleya
Sedum caeruleum L. – rozchodnik błękitny
Sedum dasyphyllum L. – rozchodnik gęstolistny
Sedum hispanicum L. – rozchodnik siny, r. hiszpański
Sedum morganianum E.Walther – rozchodnik Morgana
Sedum oregonense (S. Watson) M. Peck – rozchodnik oregoński
Sedum sarmentosum Bunge – rozchodnik rozłogowy
Sedum spathulifolium Hook. – rozchodnik łopatkowaty

Tradycyjnie zaliczane do tego rodzaju są także rozpowszechnione w uprawie: rozchodnikowiec Ewersa Hylotelephium ewersii (≡ rozchodnik Ewersa Sedum ewersii); rozchodnikowiec okazały Hylotelephium spectabile (≡ rozchodnik okazały Sedum spectabile); rozchodnikowiec Siebolda Hylotelephium sieboldii (≡ rozchodnik Siebolda Sedum sieboldii); rozchodnik skalny Petrosedum montanum (≡ Sedum montanum), rozchodnik kamczacki Phedimus kamtschaticus (≡ Sedum kamtschaticum); rozchodnik Forstera Petrosedum forsterianum (≡ Sedum forsterianum).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-11] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sedum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-02-12].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Thibaud F.E.T.F.E. Messerschmid Thibaud F.E.T.F.E. i inni, Linnaeus's folly – phylogeny, evolution and classification of Sedum (Crassulaceae) and Crassulaceae subfamily Sempervivoideae, „Taxon”, 69 (5), 2020, s. 892-926, DOI: 10.1002/tax.12316 [dostęp 2023-02-12] .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 109. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Sedum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hideaki Ohba: Sedum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 163-164, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Sedum. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-05-05].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Sedum. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).
↑ BeataB. Grabowska BeataB., Encyklopedia bylin. T. 2, K-Z, TomaszT. Kubala (red.), Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 788, ISBN 978-83-7506-846-7, OCLC 804634307 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-11] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sedum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-02-12].

[thib-5] Thibaud F.E.T.F.E. Messerschmid Thibaud F.E.T.F.E. i inni, Linnaeus's folly – phylogeny, evolution and classification of Sedum (Crassulaceae) and Crassulaceae subfamily Sempervivoideae, „Taxon”, 69 (5), 2020, s. 892-926, DOI: 10.1002/tax.12316 [dostęp 2023-02-12] .

[E-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-7] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 109. ISBN 0-333-74890-5.

[china-8] Sedum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[america-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hideaki Ohba: Sedum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 163-164, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-11] Sedum. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-05-05].

[12] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Sedum. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).

[kubala-13] BeataB. Grabowska BeataB., Encyklopedia bylin. T. 2, K-Z, TomaszT. Kubala (red.), Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 788, ISBN 978-83-7506-846-7, OCLC 804634307 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]