Smaczliwka wdzięczna – Wikipedia, wolna encyklopedia

	Wartość odżywcza
	Awokado
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Smaczliwka wdzięczna
	; Przekrój przez owoc
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	wawrzynowce
Rodzina	wawrzynowate
Rodzaj	smaczliwka
Gatunek	smaczliwka wdzięczna
	Nazwa systematyczna
	Persea americana Mill.; Gard. Dict. ed. 8 s.p. 1768
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Smaczliwka wdzięczna, awokado właściwe (Persea americana) – gatunek wiecznie zielonych drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Wykopaliska dowodzą, że awokado było już wykorzystywane 7000 lat p.n.e. Pierwotnie pochodzi z południowego Meksyku, lecz stosunkowo szybko rozpowszechniło się z Ameryki Północnej – przez Środkową – aż do Południowej (Peru)^[5].

Morfologia

Pokrój: Drzewo dorastające do 24 m wysokości^[6].
Liście: Skórzaste, lancetowate, całobrzegie, o długości do 25 cm, 2–12 cm szerokości, ułożone na pędzie skrętolegle lub naprzemianlegle.
Kwiaty: Żółtawozielone, zebrane w wiechy na szczytach pędów.
Owoce: Owoc o masie do 170 g, nazywany gruszką awokado, ma gruszkowaty, rzadziej okrągły lub jajowaty kształt^[6]. Gruby, zielony egzokarp otacza tłusty, kremowozielonkawy miąższ (mezokarp) oraz niejadalne nasiono. Ze względu na brak endokarpu owoc ten jest jednonasienną jagodą^[7]^[8]^[9], z nasionem otoczonym cienką łupiną nasienną. Z uwagi jednak na podobieństwo morfologiczne część autorów zalicza ten owoc do pestkowców^[10].; Okres dojrzewania owocu jest wyjątkowo długi – przeciętnie trwa 6-8 miesięcy. Częścią jadalną jest miąższ, stanowiący ok. 85% masy owocu.

Znaczenie gospodarcze

Awokado Produkcja w 2018
Państwo	Produkcja (w tonach)
Meksyk	2 184 663
Dominikana	644 306
Peru	504 517
Indonezja	410 094
Kolumbia	326 666
Brazylia	235 788
Kenia	233 933
Stany Zjednoczone	168 528
Wenezuela	139 685
Izrael	131 720
Świat	6 407 171
Źródło: FAOSTAT of the United Nations^[11]

Awokado jest uprawiane głównie w Ameryce Północnej (76% światowej produkcji), Afryce (11%), Azji (9%) i południowej Europie (2%)^[6].

W medycynie ludowej awokado miało szereg zastosowań, w tym leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zapalenia oskrzeli, bóli brzucha i biegunek. Skórka owocu wykazuje działanie antybiotyczne (stosowano ją jako środek przeciwrobaczy). Olej z nasiona ma właściwości ściągające, wywar z pestek uśmierzał ból zębów, a pasta z mielonych pestek stosowana była w leczeniu dolegliwości skórnych (świerzb, łupież, ropiejące rany). Liście stosowano jako środek przeciwkaszlowy, stosowano je ponadto w niedokrwistości, hipercholersterolemii, zapaleniu błony śluzowej żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy, a okłady z liści do leczenia nerwobóli. W badaniach na zwierzętach wykazano pozytywny wpływ na profil lipidowy krwi, stężenie HDL, poziom glukozy i stężenie hemoglobiny^[6].

Awokado jest stosowane także w sztuce kulinarnej. Zawarte w owocach tłuszcze są równie łatwo przyswajalne przez organizm człowieka co masło. Zawartość nienasyconych tłuszczów sprawia, że polecane powinno być osobom chorującym na miażdżycę, nadciśnienie oraz jako uzupełnienie diety lub substytut masła^[12].

W 2000 r. na Międzynarodowym Kongresie Chemicznym w Honolulu dr H. Kawagishi z Uniwersytetu Shizuoka (Japonia) przedstawił zachęcające wyniki oddziaływania awokado na wątrobę uszkodzoną wirusowym zapaleniem wątroby (WZW typu C)^[13].

Dojrzały owoc doskonale się rozsmarowuje. Bywa zamiennikiem tłuszczów zwierzęcych. Spożywać go można w postaci sałatek oraz przystawek. Dodanie soku z cytryny zapobiega brunatnieniu miąższu owocu^{[potrzebny przypis]}.

Owoc znajduje także różnorodne zastosowanie w kuchniach etnicznych^{[potrzebny przypis]}:

wegetariańskie sushi (Japonia/Kalifornia),
napoje mleczne z awokado i lodem (vitamina de abacate, Brazylia),
pasta z awokado (guacamole, Meksyk),
odwar sporządzony ze skóry pomaga w rozstrojach żołądkowo-jelitowych oraz wykazuje działanie przeciwrobacze.

Awokado stosuje się także w kosmetyce. Maseczki z tego owocu łagodzą podrażnienia skóry (w tym również spowodowane słońcem) i odżywiają cerę^{[potrzebny przypis]}.

Indonezyjski shake (jus alpokat)
Guacamole

Skład chemiczny i wartość odżywcza

Poza wymienionymi w szablonie wartości odżywczych znajdują się jeszcze znaczne ilości aminokwasów (na 100 g):

Izoleucyna – 89 mg;
Leucyna – 158 mg;
Lizyna – 118 mg;
Metionina – 47 mg;
Fenyloalanina – 86 mg;
Tyrozyna – 32 mg;
Treonina – 83 mg;
Walina – 122 mg;
Alanina – 151 mg;
Kwas asparaginowy – 353 mg;
Kwas glutaminowy – 265 mg;
Glicyna – 105 mg;
Prolina – 97 mg;
Seryna – 102 mg^[15].

Toksyczność dla zwierząt

Roślina jest trująca dla psów, kotów, koni, bydła, kóz, królików, ptaków (strusi^[16], kur^[16], kanarków^[17], papużek falistych^[17]) i ryb z powodu zawartości persyny. Spożycie może doprowadzić do śmierci^[18]^[19]. Ptaki tropikalne w rejonach, gdzie awokado występuje naturalnie, np. trogony czy kwezale(inne języki) zjadają dzikie owoce awokado^[20] bez uszczerbku na zdrowiu^[21].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).
↑ Persea americana Mill.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-21].
↑ Persea americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Avocadissimo. [w:] Alles rund um die Avocado [on-line]. [dostęp 2011-06-10]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d BartoszB. Kulczyński BartoszB., AnnaA. Gramza-Michałowska AnnaA., Awokado. wartość żywieniowa, „Przemysł Spożywczy”, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., 2015, s. 33–34, ISSN 0033-250X (pol.).
↑ Persea americana Miller. [w:] Global Information Hub on Integrated Medicine (Globinmed) [on-line]. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).
↑ The encyclopedia of fruit & nuts. Janick J., Paull R. E. (red.). Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 441. ISBN 978-0-85199-638-7.
↑ Litz R. E., Witjaksono, Raharjo S., Efendi D., Pliego-Alfaro F., Barcelo-Munoz A.: Persea americana Avocado. W: Litz R. E. (red.) Biotechnology of fruit and nut crops. Biotechnology in Agriculture Series. Biotechnology in Agriculture Series 29, 2004, s. 325–345. ISBN 0-85199-662-0.
↑ Jolanta Węglarska, Karol Węglarski: Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-8361320173.
↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .
↑ Prof. dr hab. nauk. farm. Małgorzata Schlegel-Zawadzka: Smaczliwka, czyli awokado. [dostęp 2013-01-10].
↑ Avocados Contain Potent Liver Protectants. [dostęp 2012-02-12].
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1 .
↑ ^a ^b W.P.W.P. Burger W.P.W.P. i inni, Cardiomyopathy in ostriches (Struthio camelus) due to avocado (Persea americana var. guatemalensis) intoxication, „Journal of the South African Veterinary Association”, 65 (3), 1994, s. 113–118, ISSN 1019-9128, PMID: 7595917 [dostęp 2017-12-23] .
↑ ^a ^b A.M.A.M. Hargis A.M.A.M. i inni, Avocado (Persea americana) intoxication in caged birds, „Journal of the American Veterinary Medical Association”, 194 (1), 1989, s. 64–66, ISSN 0003-1488, PMID: 2914792 [dostęp 2017-12-23] .
↑ Avocado. ASPCA. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).
↑ Notes on poisoning: avocado. [w:] Canadian poisonous plants [on-line]. Government Canada. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).
↑ Can Birds Eat Avocado? Everything You Need To Know [online], www.wildbirdscoop.com, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
↑ DavidD. Moran DavidD., Why Are These 10 Foods Unsafe For Wild Birds? [online], Avian Report, 23 kwietnia 2021 [dostęp 2023-03-11] (ang.).

Bibliografia

Barlow, Connie und Paul Martin; The Ghosts of Evolution: nonsensical fruit, missing partners and other ecological anachronisms, 2002
Hirokazu Kawagishi, Yuko Fukumoto, Mina Hatakeyama,... Liver Injury Suppressing Compounds from Avocado (Persea americana). „J. Agric. Food Chem”. 49 (5), s. 2215–2221, 2001. DOI: 10.1021/jf0015120.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).

[tpl1-3] Persea americana Mill.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-21].

[iucn-4] Persea americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] Avocadissimo. [w:] Alles rund um die Avocado [on-line]. [dostęp 2011-06-10]. (niem.).

[:0-6] BartoszB. Kulczyński BartoszB., AnnaA. Gramza-Michałowska AnnaA., Awokado. wartość żywieniowa, „Przemysł Spożywczy”, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., 2015, s. 33–34, ISSN 0033-250X (pol.).

[7] Persea americana Miller. [w:] Global Information Hub on Integrated Medicine (Globinmed) [on-line]. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).

[8] The encyclopedia of fruit & nuts. Janick J., Paull R. E. (red.). Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 441. ISBN 978-0-85199-638-7.

[9] Litz R. E., Witjaksono, Raharjo S., Efendi D., Pliego-Alfaro F., Barcelo-Munoz A.: Persea americana Avocado. W: Litz R. E. (red.) Biotechnology of fruit and nut crops. Biotechnology in Agriculture Series. Biotechnology in Agriculture Series 29, 2004, s. 325–345. ISBN 0-85199-662-0.

[10] Jolanta Węglarska, Karol Węglarski: Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-8361320173.

[11] FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .

[12] Prof. dr hab. nauk. farm. Małgorzata Schlegel-Zawadzka: Smaczliwka, czyli awokado. [dostęp 2013-01-10].

[13] Avocados Contain Potent Liver Protectants. [dostęp 2012-02-12].

[IOM-infobox-14] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[15] HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1 .

[:1-16] W.P.W.P. Burger W.P.W.P. i inni, Cardiomyopathy in ostriches (Struthio camelus) due to avocado (Persea americana var. guatemalensis) intoxication, „Journal of the South African Veterinary Association”, 65 (3), 1994, s. 113–118, ISSN 1019-9128, PMID: 7595917 [dostęp 2017-12-23] .

[:2-17] A.M.A.M. Hargis A.M.A.M. i inni, Avocado (Persea americana) intoxication in caged birds, „Journal of the American Veterinary Medical Association”, 194 (1), 1989, s. 64–66, ISSN 0003-1488, PMID: 2914792 [dostęp 2017-12-23] .

[18] Avocado. ASPCA. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).

[19] Notes on poisoning: avocado. [w:] Canadian poisonous plants [on-line]. Government Canada. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).

[20] Can Birds Eat Avocado? Everything You Need To Know [online], www.wildbirdscoop.com, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2023-03-11] (ang.).

[21] DavidD. Moran DavidD., Why Are These 10 Foods Unsafe For Wild Birds? [online], Avian Report, 23 kwietnia 2021 [dostęp 2023-03-11] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]