Wawrzynowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wawrzynowate

Wawrzyn szlachetny
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	wawrzynowce
Rodzina	wawrzynowate
Nazwa systematyczna
Lauraceae Juss. Gen. Pl.: 80. 4 Aug 1789
Synonimy
Cassythaceae Bartl. ex Lindl. Perseaceae Horan.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wawrzynowate, laurowate (Lauraceae Juss.) – rodzina głównie drzew i krzewów należąca do rzędu wawrzynowców (Laurales). Należy tu około 50 rodzajów i około 2850^[2]–3000^[4] gatunków. Są to rośliny strefy tropikalnej i subtropikalnej, najbardziej zróżnicowane w Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Północnej. Najdalej od równika sięgają wschodniej Kanady, południowego Chile, Nowej Zelandii^[5]. We florze Polski brak przedstawicieli tej rodziny. W Europie rosną tylko w obszarze śródziemnomorskim^[5]. Rośliny te są istotnym składnikiem lasów równikowych i lasów twardolistnych^[6].

Liczni przedstawiciele to ważne rośliny użytkowe. Owoców zwanych awokado dostarcza smaczliwka wdzięczna Persea americana, ale też i inne gatunki z tego rodzaju uprawiane są dla jadalnych owoców (P. leiogyna i P. schiedeana). Cynamonowiec cejloński Cinnamomum verum dostarcza przyprawy – cynamonu. Cynamonowiec kamforowy C. camphora dostarcza kamfory i olejku kamforowego. Wykorzystywane jako przyprawy i leczniczo są także inne gatunki z tego rodzaju. Z Brazylii pochodzą stosowane do pozyskiwania różnych olejków eterycznych i przypraw takie gatunki użytkowe jak Aniba rosaeodora, Dicypellium caryophyllatum i Ocotea odorifera. Skórzaste liście wawrzynu szlachetnego Laurus nobilis wykorzystywane są jako przyprawa o nazwie liść laurowy. Liście sasafrasu lekarskiego Sassafras albidum wykorzystywane są do celów kulinarnych i leczniczych. Liczne gatunki dostarczają cenionego drewna użytkowego^[6], zwłaszcza Endiandra palmerstonii, Persea nanmu (drewno poszukiwane w Chinach jako surowiec do wyrobu trumien)^[5], przedstawiciele rodzajów Litsea i Ocotea^[4], których część z powodu nadmiernego pozyskania z natury stało się gatunkami zagrożonymi^[5]. Rośliny z rodzajów wawrzyn Laurus i lindera Lindera sadzone są jako ozdobne^[7].

Pokrój

Niemal wyłącznie drzewa, także osiągające okazałe rozmiary^[7], i krzewy. Wyjątkiem jest australijski rodzaj Cassytha do którego należą zielne, pasożytnicze pnącza owijające się wokół podpór i wytwarzające ssawki^[5][6]. Na ogół są to rośliny aromatyczne^[8].

Liście

Skrętoległe (wyjątkowo naprzeciwległe lub okółkowe), skórzaste, niemal zawsze wiecznie zielone, całkowite, całobrzegie (tylko u sasafras klapowane), ogonkowe, bez przylistków. W blaszkach posiadają prześwitujące komórki wydzielnicze, w których zbierają się olejki eteryczne^[4]. Tylko u Cassytha liście zredukowane do łusek^[5].

Kwiaty

Na ogół są drobne, żółtawe, zielonkawe lub białawe, promieniste^[7][4], zwykle wonne^[4], obupłciowe, rzadziej jednopłciowe (rośliny w takim wypadku jedno- lub dwupienne). Rzadko wyrastają pojedynczo, zwykle zebrane są kwiatostany wierzchotkowe i groniaste, często baldachokształtne, wsparte podsadkami^[4]. Listki okwiatu nie są zróżnicowane na kielich i koronę. W jednym okółku występują najczęściej trzy, rzadziej dwa lub cztery listki i takich okółków występuje różna liczba u różnych gatunków^[7], najczęściej dwa, rzadziej trzy lub jeden^[4]. Czasem listki z różnych okółków różnią się wielkością^[6]. Pręcików zazwyczaj jest 9, rzadziej inna liczba od trzech do 26. Pręciki są wolne, podobnej długości^[4], ustawione po trzy w okółkach^[6]. Rzadko wszystkie okółki są płodne i część, zwykle z górnego okółka wykształca się jako prątniczki. U podstawy części pręcików występują gruczołowate wyrostki. Pylniki otwierają się dwiema lub czterema bocznymi klapami^[6]. Słupkowie powstaje z trzech owocolistków, z których tylko jeden jest jednak płodny^[6]. Zalążnia jest położona górnie (dolna tylko u Hypodaphnis). Szyjka słupka wyraźna, zakończona znamieniem^[4]. W zalążni rozwija się pojedynczy, gruboośrodkowy zalążek^[6].

Owoce

Mięsiste (rzadko niemięsiste^[8]) pestkowce i jagody, mniej lub bardziej osadzone w mięśniejącym dnie kwiatowym. Zawierają pojedyncze nasiono z dobrze rozwiniętym zarodkiem i okazałymi liścieniami^[5], natomiast pozbawione są bielma^[8].

Rośliny z tej rodziny odgrywały istotną rolę we florze okresu kredy, przy czym szereg współczesnych rodzajów znanych jest też ze skamielin z tego okresu. Najstarsze skamieniałości mają około 100 milionów lat, a więc pochodzą z granicy dolnej i górnej kredy^[5]. We wszystkich istotnych systemach klasyfikacyjnych rodzina sytuowana jest w rzędzie wawrzynowców Laurales w obrębie podklasy Magnoliidae^[4].

Rodzina jest tradycyjnie dzielona na dwie podrodziny: Cassythoideae (z rodzajem Cassytha) i Lauroideae obejmującą resztę przedstawicieli^[4]. W niektórych ujęciach wyodrębnia się Cassythaceae nawet jako odrębną rodzinę^[8]. Współcześnie jednak badania genetyczne wykazały, że kladem bazalnym w obrębie wawrzynowatych jest jedyny przedstawiciel tej rodziny ze słupkiem dolnym – Hypodaphnis zenkeri, wyodrębniany w efekcie w randze podrodziny Hypodaphnideae Reveal^[2][5]. Kolejna linia rozwojowa nazywana jest podrodziną Cryptocaryeae Nees i obejmuje 6 rodzajów (w tym np. Cryptocarya, Beilschmiedia, Endiandra). Dopiero kolejny klad tworzy Cassytha zagnieżdżona w efekcie mocno w głębi rodziny^[2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Wykaz rodzajów^[9]