Teresa Kujawa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Teresa Kujawa

Teresa Kujawa
Data i miejsce urodzenia	11 grudnia 1927 Bydgoszcz
Data i miejsce śmierci	28 kwietnia 2020 Wrocław
Narodowość	polska
Alma Mater	Państwowa Szkoła Baletowa w Warszawie
Dziedzina sztuki	balet, taniec, choreografia, reżyseria, edukacja
Epoka	sztuka współczesna
Ważne dzieła
Medea, Polski Teatr Tańca (1974)
Odznaczenia
Nagrody
Srebrny Medal Międzynarodowego Konkursu Tańca w Bukareszcie (1983) Nagroda I stopnia MKiS (1985) Terpsychora ZASP (1998) Nagroda ZAiKS (2007)
Multimedia w Wikimedia Commons

Teresa Kujawa (Teresa Kujawa-Knapik, ur. 11 grudnia 1927 w Bydgoszczy, zm. 28 kwietnia 2020 we Wrocławiu) – polska tancerka, choreografka i reżyserka baletowa oraz pedagog tańca charakterystycznego.

Jej mężem był określany mianem reformatora polskiego baletu Conrad Drzewiecki^[1], jednak ich związek szybko się rozpadł. „Nie uratował go nawet krótki pobyt Teresy Kujawy w Paryżu w tym samym zespole, w którym występował Conrad” – pisze Stefan Drajewski, biograf Drzewieckego^[2].

Później artystka związała się z Franciszkiem Knapikiem (1945-2020), również tancerzem, swoim uczniem, z którym pozostawała w związku małżeńskim aż do jego śmierci 23 stycznia 2020^[3][4][5].

Kujawa była wychowanką Zofii Pflac-Dróbeckiej, u której pobierała lekcje w prywatnej szkole baletowej w Toruniu^[6][7]. Następnie ukończyła Technikum Kinematografii w Poznaniu oraz, jako ekstern, Państwową Szkołę Baletową w Warszawie^[8]. Wcześniej pobierała też lekcje w studiach tańca w Paryżu (1958-1960) i w słynnej szkole baletowej w Moskwie (1963)^[7].

Wśród swoich mistrzów wymieniała Stanisława Miszczyka, Feliksa Parnella i Leona Wójcikowskiego^[7].

W latach 1947–1949 była tancerką Teatrów Dolnośląskich (obecnie Opera Wrocławska). Od 1949 pracowała jako tancerka w Operze w Poznaniu, gdzie w latach 1952–1958 była solistką. Następnie przed dwa lata tańczyła za granicą – w zespole Theatre d’Art du Ballet w Paryżu, z którym związany był w tym czasie jej ówczesny mąż Conrad Drzewiecki. Z tym zespołem podróżowała po Europie Zachodniej oraz krajach Bliskiego Wschodu. Od 1960 do 1971 występowała ponownie jako solistka w Operze Poznańskiej^[9].

W 1971 rozpoczęła nowy etap w karierze jako baletmistrzyni Opery Wrocławskiej. W 1974 została choreografką nowo utworzonego Polskiego Teatru Tańca – Baletu Poznańskiego, pod dyrekcją Conrada Drzewieckiego. W następnym sezonie była choreografką Teatru Wielkiego w Łodzi, w latach 1976–1982 pracowała znów w Operze Wrocławskiej, a w latach 1982–1989 zajmowała prestiżową pozycję etatowego choreografa Teatru Wielkiego w Warszawie pod dyrekcją Roberta Satanowskiego. Pełniła też funkcję kierownika baletu w Operze Wrocławskiej i Teatrze Wielkim w Łodzi^[4], a w latach 1992–1994 była reżyserką Opery i Operetki w Szczecinie^[9].

W latach 1954–1971 pracowała jako wykładowczyni w Państwowej Szkole Baletowej w Poznaniu^[7][9]. Uczyła też w warszawskiej szkole baletowej oraz w moskiewskiej Akademii Tańca (1963), gdzie wykładała techniki tańca hiszpańskiego oraz polskich tańców narodowych^[7][10]. Wśród jej wychowanków byli m.in. Ewa Wycichowska, Emil Wesołowski, Anna Staszak, Beata Starczewska, Franciszek Knapik, Zbigniew Owczarzak, Maria Kijak, Henryk Walentynowicz czy Mirosław Różalski^[7].

Określana mianem „nestorki” i „legendy” polskiej sceny baletowej^[6], Kujawa znana jest przede wszystkim ze swej twórczości choreograficznej. Współpracowała m.in. z Aramem Chaczaturianem przy Spartakusie w Operze Wrocławskiej oraz z Conradem Drzewieckim w Operze Poznańskiej i w Polskim Teatrze Tańca. Uznaje się ją za jednego z propagatorów tańca modern w Polsce^[5]. O swojej zawodowej pasji mówiła:

Zawsze czułam potrzebę wypowiedzenia się przez taniec, przez ruch [...]. Sądzę jednak, że gdyby moim przeznaczeniem było zostać pielęgniarką czy krawcową, tak samo zatraciłabym się w tych zawodach jak w sztuce tańca. Jako choreograf tworzę choreografię (...) mówiąc wprost, robię teatr i to nie dla siebie, ale dla innych^[7].

Zadebiutowała w 1949 na scenie Teatru Dolnośląskiego we Wrocławiu w Słomkowym kapeluszu Eugène Labiche’a w reżyserii Jerzego Waldena^[10]. W tym samym roku zatańczyła tytułową rolę Dziewczyny w wystawionym w Operze Dolnośląskiej balecie Paw i dziewczyna Tadeusza Szeligowskiego w choreografii Zygmunta Patkowskiego^[10]. Wśród jej ról tanecznych wyróżnia się kreacje charakterystyczne: Cygankę w Coppelii, Wróżkę Carabosse w Śpiącej królewnie, Bernardę Albę z Domu Bernardy Alby czy Łucję w Czarodziejskiej miłości^[4].

• Cyganka, Coppelia Léo Delibesa, choreografia Leon Wójcikowski, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1952,
• Baba, Noc na Łysej Górze Modesta Musorgskiego, choreografia Leon Wójcikowski, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1953,
• Łabędź, Jezioro łabędzie Piotra Czajkowskiego, choreografia Stanisław Miszczyk, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1953,
• Wróżka Carabosse, Śpiąca królewna Piotra Czajkowskiego, choreografia Jerzy Gogół, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1956,
• Łucja, Czarodziejska miłość, Manuel de Falla, choreografia Stefania Pokrzywińska,
• Apolonia, Porwanie, Tomasz Kiesewetter, reżyseria Danuta Baduszkowa, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1964,
• Młynarka, Trójkątny kapelusz, Manuel de Falla, choreografia Conrad Drzewiecki, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1965,
• Bernarda Alba, Dom Bernardy Alba, Joaquin Rodrigo, choreografia Conrad Drzewiecki^[4][7][9].

Jako choreografka pierwsze kroki stawiała podczas pobytu w Paryżu w latach 1958–1960, gdzie dla Theatre d’Art du Ballet stworzyła niewielki balet do muzyki Małej suity Witolda Lutosławskiego^[10].

Po powrocie do kraju współpracowała jako choreografka z Teatrem Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze i Teatrami Dramatycznymi w Poznaniu (1961). W 1963 tworzyła choreografie w Operze i Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku i Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie, rok później także w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, Teatrze Polskim w Poznaniu, Operze im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu. W następnych latach współpracowała z instytucjami w całym kraju: w Krakowie (Miejski Teatr Muzyczny – Opera i Operetka), Poznaniu (Operetka Poznańska, Teatr Lalki i Aktora „Marcinek”, Opera im. Stanisława Moniuszki, Teatr Polski, Teatr Nowy), Wrocławiu (Teatry Dramatyczne, Opera, Teatr Polski), Toruniu (Teatr im. Wilama Horzycy), Szczecinie (Teatr Muzyczny) czy Warszawie (Teatr Wielki)^[9].

W latach 1971–1989 była główną choreografką w zespołach Opery Wrocławskiej, Polskiego Teatru Tańca – Baletu Poznańskiego, Teatru Wielkiego w Łodzi i Teatru Wielkiego w Warszawie, a ponadto współpracowała z takimi teatrami, jak wrocławskie Teatr Polski, Operetka Dolnośląska czy Teatr Muzyczny, Teatr Muzyczny w Gdyni, Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, Teatr Powszechny im. Jana Kochanowskiego w Radomiu czy Opera w Bydgoszczy^[9].

Od roku 1987 nawiązywała też współpracę choreograficzną z Teatrem Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, Teatrem Wielkim w Łodzi, Operą we Wrocławiu, Teatrem Polskim we Wrocławiu, Operą i Operetką w Szczecinie, Operą Novą w Bydgoszczy, Operą Śląską w Bytomiu, Teatrem Muzycznym w Gliwicach czy Teatrem Muzycznym-Operetką Wrocławską.

Wśród jej realizacji zagranicznych znalazła się też Halka Stanisława Moniuszki, opracowana dla Teatro Bellas Artes w Meksyku w 1974.^[7] Jej ostatnią realizacją był Wieczór polski Wojciecha Kilara, zrealizowany wspólnie z Emilem Wesołowskim w Operze Wrocławskiej w 2018.^[9]

Recenzenci jej spektakli początkowo wskazywali na umiejętność uprzystępnienia muzyki za pomocą ruchu („Realizacja choreograficzna sprawia, że bądź co bądź trudna w percepcji muzyka staje się czytelna i jasna” – Jerzy Zabłocki, 1971), a wkrótce potem oceniali jej realizacje jako „wybitne”^[7]. Szczególnym jej osiągnięciem była Medea zrealizowana w Polskim Teatrze Tańca. Jak w „Kulturze” napisał Jan Berski:

Ten jednoaktowy balet [...] zdumiewa dojrzałością artystyczną w równej mierze realizatorów, jak wykonawców (tancerzy). Zdumiewa kompozycją ruchu, reżyserią, muzyką, doborem scenografii – całą sceniczną ekspozycją. [...] Choreografia Teresy Kujawy sięga tu także szczytu^[7].

Małgorzata Komorowska określa tę realizację jako bardzo ważną dla zespołu jedynego w Polsce, autorskiego teatru tańca Conrada Drzewieckiego, który rozpoczął swoją działalność zaledwie rok wcześniej. Przypomniała, że „ten znakomity utwór wystawiany był później we Wrocławiu, Łodzi, i po latach znowu w Poznaniu (2005)”^[11]. Jako choreografka i reżyserka Kujawa „zawsze układała balety na konkretnego tancerza”:

Robiąc Spartakusa widziałam w roli tytułowej Wiesława Kościelaka, jak przygotowywałam Rzeźby mistrza Piotra, w roli ucznia widziałam Franciszka Knapika. Odkąd tylko pamiętam, zawsze fascynowała mnie Medea. I kiedy zobaczyłam Annę Staszak na scenie, kiedyś moją uczennicę, wiedziałam, że dla niej stworzę balet, którego bohaterką będzie Medea. Tak się stało w 1974 roku^[12].

W swoich choreografiach Kujawa świadomie uwzględniała rolę kobiecego doświadczenia, a jej postawę można określić jako feministyczną:

Bardzo często potępia się czyny kobiet, zapominając, że za to, iż tak, a nie inaczej układa się życie kobiety, odpowiadają mężczyźni. Lubię tworzyć dla kobiet, bo pewnie w jakiś sposób mogę pokazać nie tyle siebie, ale to, co mnie porusza^[12].

Współpracowała też z Conradem Drzewieckim przy jego ostatnim spektaklu, czyli zrealizowanej w 2004, z okazji wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, baletowej interpretacji IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, zaprezentowanej w Teatrze Wielkim w Poznaniu (wraz z Emilem Wesołowskim i Henrykiem Konwińskim)^[13][14].

• Rzeźby mistrza Piotra, Romuald Twardowski, 1971
• Spartakus, Aram Chaczaturian, 21 maja 1972
• Czar miłości, Manuel de Falla, 30 grudnia 1972
• Noce w ogrodach Hiszpanii, Manuel de Falla, 30 grudnia 1972
• Coppelia, Léo Delibes, 21 kwietnia 1977
• Kopciuszek, Siergiej Prokofjew, 1978
• Polonia, Ignacy Jan Paderewski, 1978
• Ad libitum, Kazimierz Serocki, 1978
• Miłość Orfeusza, Juliusz Łuciuk, 1980
• Medea, Juliusz Łuciuk, 1980
• Z chłopa król, Grażyna Bacewicz, 1980
• Mandragora, Mity, Harnasie, Karol Szymanowski,
• Jezioro łabędzie, Piotr Czajkowski, 30 listopada 1991 (akt I i III)
• Trójkątny kapelusz, Manuel de Falla, 1991
• Dziadek do orzechów, Piotr Czajkowski, 17 grudnia 1993
• Kopciuszek, Siergiej Prokofjew, 19 marca 1999
• Powracające fale, Mieczysław Karłowicz, 28 kwietnia 2001
• IV Symfonia koncertująca, Karol Szymanowski, 28 kwietnia 2001
• Exodus, Wojciech Kilar, 28 kwietnia 2001^[7][9]

• Medea, Juliusz Łuciuk, 26 października 1975^[9]

• Czar miłości, Manuel de Falla, 10 kwietnia 1976
• Medea, Juliusz Łuciuk, 20 czerwca 1982
• Coppelia, Léo Delibes, 7 maja 1983^[9]

• Rzeźby mistrza Piotra, Romuald Twardowski, 29 września 1974
• Mandragora, Mity, Harnasie, Karol Szymanowski, 16 października 1982
• Yerma, Manuel de Falla, 12 maja 1984
• Goya, Joaquin Rodrigo, Joaquin Turina, 12 maja 1984
• Pan Twardowski, Ludomir Różycki, 7 lipca 1985
• Arlekinada, Robert Schumann, 26 maja 1989^[9][15]

• IV Symfonia koncertująca, Karol Szymanowski,
• Carmina burana, Carl Orff, 1987
• Pelleas i Melizanda, Jean Sibelius, 15 maja 1988^[9][15]

• Czarodziejska miłość, Manuel de Falla, 11 czerwca 1978^[9]

• Krótkie życie, Manuel de Falla, 3 kwietnia 1993^[9]

• Coppelia, Léo Delibes, 7 marca 1998^[9]

Talent reżyserski artystki dał już o sobie znać w jej oryginalnej realizacji baletu Spartakus Arama Chaczaturiana, którego premiera odbyła się 21 maja 1972 w Operze Wrocławskiej. Jak zrecenzowała Ewa Kofin:

Brak doświadczenia spowodował tu pewne niedopatrzenia w układzie, szczodrze jednak zrekompensowane rozwiązaniami świadczącymi o inwencji twórczej, pomysłowości, guściei wyobraźni plastycznej choreografia (...). Układ potwierdził też czułe ucho T. Kujawy. Sprostała wszelkim komplikacjom rytmicznym partytury, zawsze znajdując pas zgodnie z pulsem i charakterem muzyki. Jako pedagog – doprowadziła tańczących do stadium wykonawczej swobody (...)^[7].

• Halka, Stanisław Moniuszko, Teatr Wielki w Łodzi, 19 stycznia 1985
• Krótkie życie, Noce w ogrodach Hiszpanii, Manuel de Falla, Teatr Wielki w Poznaniu, 1985
• Madame Butterfly, Giacomo Puccini, Teatr Wielki w Łodzi, 7 października 1989
• Carmen, Georges Bizet, Opera i Operetka w Szczecinie, 16 października 1993
• Baron cygański, Johann II Strauss, Opera i Operetka w Szczecinie, 31 marca 2000
• Carmen, Georges Bizet, Opera Dolnośląska, Wrocław, 24 stycznia 2002^[7][9]

Z kamerami pracowała po raz pierwszy w 1964 r. przy filmowej wersji Bolera Maurice Ravela dla wytwórni Mosfilm, gdzie współpracowała z Leonidem Ławrowskim^[4][10][16].

Sporadycznie współpracowała z Teatrem Telewizji: w 1968 r. stworzyła choreografię do spektaklu telewizyjnego Szalona Julka w reżyserii Izabelli Cywińskiej^[17][18], w 1972 zrealizowała Rzeźby mistrza Piotra Romualda Twardowskiego, w 1978 r. Medeę Juliusza Łuciuka, a w 1993 opracowała ruch w telewizyjnej inscenizacji Krakowiaków i Górali w reżyserii Krzysztofa Kolbergera^{[4][9][10][16]}.

W 1984 r. udzieliła konsultacji choreograficznej do filmu fabularnego Kobieta w kapeluszu, napisanego i wyreżyserowanego przez Stanisława Różewicza^[17], z którym współpracowała ponownie przy Nocnym gościu w 1989 r.^[17]

Występowała też przed kamerami, m.in. jako dwórka w filmie baletowym Pawana... (Pavane pour une infante de faule / Pawana na śmierć infantki) Conrada Drzewieckiego z 1978^[17] czy w tym samym roku w filmie fabularnym Roman i Magda w reżeserii Sylwestra Chęcińskiego, gdzie wcieliła się w sąsiadkę Klimeckiego^[17].

Została wyróżniona m.in.:

• 1953 – Srebrny Medal Międzynarodowego Konkursu Tańca w Bukareszcie (z Conradem Drzewieckim)^[19]
• 1982 – Nagroda Miasta Wrocławia
• 1985 – Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki
• 1986 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1998 – Terpsychora – Nagroda ZASP za osiągnięcia w dziedzinie choreografii i pedagogiki
• 2007 – Nagroda Stowarzyszenia Autorów ZAiKS za całokształt twórczości w dziedzinie choreografii
• 2007 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[10][20]
• 2016 – Złota Odznaka Towarzystwa Miłośników Wrocławia^[4]

• Multimedia w Archiwum Teatru Wielkiego w Warszawie: https://archiwum.teatrwielki.pl/baza/-/o/kujawa-teresa/169779/20181
• Multimedia w Cyfrowym Muzeum Teatru Wielkiego w Łodzi: http://www.cyfrowemuzeum.operalodz.com/person/teresa-kujawa/
• Program Coppelii – premiera w Operze w Szczecinie w 1988 r. z okazji jubileuszu 50-lecia działalności artystycznej artystki.
• Teresa Kujawa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-08] .
• Teresa Kujawa w Internetowej Bazie Filmu Polskiego

• Alicja Iwańska, Teresa Kujawa – artystka „prawie” zapomniana, „Studia Choreologica” nr 20, 2019, https://www.taniecpolska.pl/przedruk/712, https://www.taniecpolska.pl/files/txt/taniecpolska%5Bpl%5D_2174_20200430.pdf