Układ podwzgórzowo-przysadkowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Układ podwzgórzowo-przysadkowy – zgrupowania (jądra) neuronów wydzielniczych podwzgórza i przysadki, tworzące czynnościowy układ wewnątrzwydzielniczy, odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy organizmu. Oparty jest na wzajemnej regulacji podwzgórzowo-przysadkowo-obwodowej. Nadrzędną rolę spełnia podwzgórze, którego neurony wydzielnicze produkują nie tylko działające na przysadkę hormony uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny), ale również oddziałujące bezpośrednio na tkanki obwodowe – hormon antydiuretyczny oraz oksytocynę. Przysadka mózgowa, w odpowiedzi na sygnały hormonalne z podwzgórza, produkuje i uwalnia szereg hormonów tropowych (płat przedni – endokrynny). Płat tylny – nerwowy składa się z zakończeń bezmielinowych aksonów neuronów wydzielniczych podwzgórza i uwalnia do krwiobiegu przetransportowane z podwzgórza hormony oksytocynę i wazopresynę.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy regulowany jest przez pętle długie i pętle krótkie hormonalnych sprzężeń zwrotnych (w głównej mierze – ujemnych), w których konsekwencją produkcji danego hormonu jest zwrotne ujemne (hamujące) działanie na produkcję tego hormonu. Nieprawidłowości w syntezie lub uwalnianiu hormonów na którymkolwiek ze szczebli (podwzgórzowym, przysadkowym, obwodowym) powoduje zaburzenie w homeostazie hormonalnej układu, a tym samym całego organizmu.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy reguluje czynność kluczowych dla przeżycia narządów obwodowych, zwłaszcza kory nadnerczy, tarczycy i nerek. Odpowiada za utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej, procesy rozrodcze, wzrost i rozwój organizmu. Uszkodzenie podwzgórza, przysadki lub dróg je łączących, prowadzi do zgonu.

Hormony podwzgórza Hormony przysadki (hormony tropowe) Gruczoły i tkanki docelowe Hormony gruczołów/tkanek docelowych Główne funkcje narządów docelowych
Liberyny Tyreoliberyna – TRH (peptyd, 3) Płat przedni Tyreotropina – TSH (glikoproteina) tarczyca
Kortykoliberyna – CRH (peptyd, 41)

Hormon adrenokortykotropowy – ACTH, kortykotropina (peptyd, 39)

Hormon lipotropowy – LPH (peptyd, 91)

kora nadnercza

kortykosteroidy – GKS:

Endorfiny (peptyd)
  • OUN
  • komórki ciała
działanie przeciwbólowe, wpływ na samopoczucie
Gonadoliberyna – GnRH (peptyd, 10) Hormon folikulotropowy – folitropina, hormon folikulotropowy FSH (glikoproteina) stymulacja syntezy: kobiety:
  • wzrost pęcherzyków jajnikowych
  • dojrzewanie oocytu
  • aktywacja aromatazy

mężczyźni:

Lutropina – LH (glikoproteina) kobiety:

mężczyźni:

  • wpływ na II-rzędowe cechy płciowe
  • regulacja metabolizmu
Somatoliberyna – somatokrynina, SRH, GHRH (peptyd, 44) Hormon wzrostu – somatotropina, GH, STH kości, mięśnie, wątroba, tkanka tłuszczowa wydzielane głównie przez wątrobę insulinopodobne czynniki wzrostowe – somatomedyny: IGF-I, IGF-II
  • działanie bezpośrednie i pośrednie przez IGF
  • wzrost kości i mięśni
  • działanie anaboliczne
  • regulacja metabolizmu tłuszczów i węglowodanów
Statyna Somatostatyna – SOM, SRIF, SIH (peptyd, 14) hamowanie wydzielania GH
Liberyna Prolaktoliberyna – PRH (peptydy) prolaktyna – laktotropina, PRL (glikopeptyd, 199) gruczoł mlekowy, jajniki, jelita, nerka, gruczoł krokowy
  • wzrost gruczołu mlekowego
  • wytwarzanie i wydzielanie mleka
  • wzrost i wydzielanie gruczołu krokowego
  • zachowania rodzicielskie
Statyna Prolaktostatyna – dopamina, PIH, DA Hamowanie wydzielania PRL
Hormon antydiuretyczny – wazopresyna, ADH, VP (peptyd, 9) Płat tylny uwalniane do krążenia ogólnego Kanaliki dalsze cewki nerkowej synteza akwaporyn w ścianie kanalika dalszego cewki nerkowej (regulacja wolemii, ciśnienia tętniczego krwi, natremii
Oksytocyna – OT (peptyd, 9) gruczoły mlekowe, jajowody, pochwa, macica, nasieniowody

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Wojciech Sawicki: Histologia dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1997. ISBN 83-200-2088-3.
  • Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005. ISBN 83-7430-031-0.
  • Barbara Zahorska-Markiewicz: Patofizjologia kliniczna. Elsevier, 2009.
  • Robert K. Murray: Biochemia Harpera. Warszawa: PZWL, 2002. ISBN 83-200-2695-4.
  • Rafał Skoczylas: Biologia. WSiP, 2003.