Układ podwzgórzowo-przysadkowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Układ podwzgórzowo-przysadkowy – zgrupowania (jądra) neuronów wydzielniczych podwzgórza i przysadki, tworzące czynnościowy układ wewnątrzwydzielniczy, odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy organizmu. Oparty jest na wzajemnej regulacji podwzgórzowo-przysadkowo-obwodowej. Nadrzędną rolę spełnia podwzgórze, którego neurony wydzielnicze produkują nie tylko działające na przysadkę hormony uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny), ale również oddziałujące bezpośrednio na tkanki obwodowe – hormon antydiuretyczny oraz oksytocynę. Przysadka mózgowa, w odpowiedzi na sygnały hormonalne z podwzgórza, produkuje i uwalnia szereg hormonów tropowych (płat przedni – endokrynny). Płat tylny – nerwowy składa się z zakończeń bezmielinowych aksonów neuronów wydzielniczych podwzgórza i uwalnia do krwiobiegu przetransportowane z podwzgórza hormony oksytocynę i wazopresynę.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy regulowany jest przez pętle długie i pętle krótkie hormonalnych sprzężeń zwrotnych (w głównej mierze – ujemnych), w których konsekwencją produkcji danego hormonu jest zwrotne ujemne (hamujące) działanie na produkcję tego hormonu. Nieprawidłowości w syntezie lub uwalnianiu hormonów na którymkolwiek ze szczebli (podwzgórzowym, przysadkowym, obwodowym) powoduje zaburzenie w homeostazie hormonalnej układu, a tym samym całego organizmu.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy reguluje czynność kluczowych dla przeżycia narządów obwodowych, zwłaszcza kory nadnerczy, tarczycy i nerek. Odpowiada za utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej, procesy rozrodcze, wzrost i rozwój organizmu. Uszkodzenie podwzgórza, przysadki lub dróg je łączących, prowadzi do zgonu.

Hormony podwzgórza		Hormony przysadki (hormony tropowe)		Gruczoły i tkanki docelowe	Hormony gruczołów/tkanek docelowych	Główne funkcje narządów docelowych
Liberyny	Tyreoliberyna – TRH (peptyd, 3)	Płat przedni	Tyreotropina – TSH (glikoproteina)	tarczyca	tyroksyna (T4) trójjodotyronina (T3)	wpływ na mielinizację aksonów, pobudzanie metabolizmu (rozprzęganie fosforylacji oksydacyjnej, podwyższenie wrażliwości na katecholaminy
	Kortykoliberyna – CRH (peptyd, 41)		Hormon adrenokortykotropowy – ACTH, kortykotropina (peptyd, 39) Hormon lipotropowy – LPH (peptyd, 91)	kora nadnercza	kortykosteroidy – GKS: kortyzol kortykosteron	stymulacja glukoneogenezy regulacja rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, lipolizy i lipogenezy spadek odporności immunologicznej regulacja funkcji fibroblastów (stymulacja produkcji kolagenu – wpływ na osteogenezę i angiogenezę
	Kortykoliberyna – CRH (peptyd, 41)		Endorfiny (peptyd)	OUN komórki ciała		działanie przeciwbólowe, wpływ na samopoczucie
	Gonadoliberyna – GnRH (peptyd, 10)		Hormon folikulotropowy – folitropina, hormon folikulotropowy FSH (glikoproteina)	kobiety – komórki ziarniste pęcherzyka Graafa mężczyźni – komórki Sertolego kanalików nasiennych	stymulacja syntezy: inhibin aktywin czynników wewnątrzgonadowych, np. aromatazy (produkcja estrogenów)	kobiety: wzrost pęcherzyków jajnikowych dojrzewanie oocytu aktywacja aromatazy mężczyźni: regulacja spermatogenezy
	Gonadoliberyna – GnRH (peptyd, 10)		Lutropina – LH (glikoproteina)	kobiety: pęcherzyki jajnikowe (osłonka wewnętrzna, tkanka śródmiąższowa) ciałko żółte mężczyźni: komórki Leydiga	androgeny (testosteron) estrogeny (estradiol) gestageny (progesteron)	wpływ na II-rzędowe cechy płciowe regulacja metabolizmu
	Somatoliberyna – somatokrynina, SRH, GHRH (peptyd, 44)		Hormon wzrostu – somatotropina, GH, STH	kości, mięśnie, wątroba, tkanka tłuszczowa	wydzielane głównie przez wątrobę insulinopodobne czynniki wzrostowe – somatomedyny: IGF-I, IGF-II	działanie bezpośrednie i pośrednie przez IGF wzrost kości i mięśni działanie anaboliczne regulacja metabolizmu tłuszczów i węglowodanów
Statyna	Somatostatyna – SOM, SRIF, SIH (peptyd, 14)		hamowanie wydzielania GH
Liberyna	Prolaktoliberyna – PRH (peptydy)		prolaktyna – laktotropina, PRL (glikopeptyd, 199)	gruczoł mlekowy, jajniki, jelita, nerka, gruczoł krokowy		wzrost gruczołu mlekowego wytwarzanie i wydzielanie mleka wzrost i wydzielanie gruczołu krokowego zachowania rodzicielskie
Statyna	Prolaktostatyna – dopamina, PIH, DA		Hamowanie wydzielania PRL
Hormon antydiuretyczny – wazopresyna, ADH, VP (peptyd, 9)		Płat tylny	uwalniane do krążenia ogólnego	Kanaliki dalsze cewki nerkowej		synteza akwaporyn w ścianie kanalika dalszego cewki nerkowej (regulacja wolemii, ciśnienia tętniczego krwi, natremii
Oksytocyna – OT (peptyd, 9)		Płat tylny	uwalniane do krążenia ogólnego	gruczoły mlekowe, jajowody, pochwa, macica, nasieniowody		wpływ na skurcze mięśni gładkich macicy, jajowodów i komórek mioepitelialnych skurcze nasieniowodów

Bibliografia

Wojciech Sawicki: Histologia dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1997. ISBN 83-200-2088-3.
Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005. ISBN 83-7430-031-0.
Barbara Zahorska-Markiewicz: Patofizjologia kliniczna. Elsevier, 2009.
Robert K. Murray: Biochemia Harpera. Warszawa: PZWL, 2002. ISBN 83-200-2695-4.
Rafał Skoczylas: Biologia. WSiP, 2003.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.