Wybory do Senatu Republiki Czeskiej w 2024 roku – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wybory do Senatu Republiki Czeskiej w 2024 roku odbywały się 20 i 21 września 2024 roku (I tura) oraz 27 i 28 września 2024 roku (II tura), zgodnie z postanowieniem prezydenta Petra Pavla z 27 maja 2024 roku^[1]. Wybrano w nich na sześcioletnią kadencję 27 senatorów, odnawiając tym samym 1/3 składu Senatu.

Zwycięzcą wyborów zostało ANO 2011, zdobywając osiem mandatów. Największą reprezentację w Senacie zachowały jednak odpowiednio Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS) oraz „bliźniacze”^[a] ugrupowania Burmistrzowie i Niezależni (STAN) i Burmistrzowie na rzecz Kraju Libereckiego (SLK). Miejsca w izbie wyższej parlamentu zyskało też sześć dalszych partii i ruchów politycznych: Burmistrzowie i Niezależni (STAN), KDU-ČSL, TOP 09, Socjaldemokracja (SOCDEM), SEN 21, Burmistrzowie na rzecz Kraju Libereckiego (SLK) i Przysięga. Mandat senatorski zdobył również jeden kandydat niezależny.

Pierwsza tura wyborów odbyła się równocześnie z wyborami do rad krajów.

Podstawą do przeprowadzenia wyborów była Ustawa z dnia 27 września 1995 o wyborach do Parlamentu Republiki Czeskiej oraz zmianie i uzupełnieniu niektórych innych ustaw (Zákon ze dne 27. září 1995 o volbách do Parlamentu České republiky a o změně a doplnění některých dalších zákonů)^[2]. Głosowanie odbyło się jedynie w części państwa – w 27 okręgach jednomandatowych o numerach ${\displaystyle 2+3n}$ (2, 5, 8...) – gdyż co dwa lata odnawiana jest 1/3 składu izby (27 z 81 mandatów)^[b].

Głosowanie przeprowadzano na zasadzie większości bezwzględnej^[c]. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyskał w danym okręgu ponad 50% głosów ważnych, po sześciu dniach od zakończenia głosowania odbywała się decydująca tura z udziałem dwóch kandydatów z najlepszymi wynikami w I turze^[d]. Liczba ludności żadnego z okręgów nie mogła być niższa lub wyższa o 15% lub więcej od średniej liczby mieszkańców przypadającej na mandat w skali państwa (tzw. normy przedstawicielskiej)^[e].

Czynne prawo wyborcze przysługiwało każdemu obywatelowi Republiki Czeskiej, który najpóźniej w drugim dniu głosowania (I tura) ukończył 18. rok życia^[f]. Bierne prawo wyborcze miały osoby z prawem czynnym, które najpóźniej w drugim dniu głosowania ukończyły 40. rok życia^[g]. Zgłaszać kandydatów mogły partie i ruchy polityczne oraz ich koalicje, ponadto prawo wysunięcia swojej kandydatury przysługiwało każdemu wyborcy, który przedłożył okręgowej komisji wyborczej 1000 podpisów poparcia wyborców zamieszkałych w danym okręgu^[h].

Kolumna wyróżniona odcieniem czerwonym wskazuje liczbę mandatów senatorskich wygasających i obsadzanych na nowo w 2024 roku, a wiersze wyróżnione odcieniem żółtym oznaczają partie wchodzące w skład koalicji rządowej sprzed wyborów.

Wybory do Senatu w 2024 roku były drugimi odbywającymi się w czasie trwania IX kadencji Izby Poselskiej. Władzę w kraju sprawuje od grudnia 2021 roku rząd Petra Fiali, gabinet koalicji ODS, KDU-ČSL, TOP 09, STAN i Piratów^[3][4]. Przed wyborami do Senatu w 2024 roku koalicja rządowa posiadała większość bezwzględną w obu izbach parlamentu – w Senacie partie ją tworzące reprezentowało 60 na 81 deputowanych, a do ich klubów należało łącznie 72 senatorów.

W 2023 roku odbyły się w Czechach wybory prezydenckiem w których – podobnie jak pięć lat wcześniej – wzięli udział senatorowie Pavel Fischer (niezależny) i Marek Hilšer (ruch Marek Hilšer do Senatu). W wyborach 2024 walczyli o senacką reelekcję.

Przewodniczącym Senatu przed wyborami był Miloš Vystrčil z ODS, sprawujący tę funkcję od lutego 2020 roku.

Podano nazwę partii lub ruchu zgłaszającego danego kandydata do poprzednich wyborów.

O 27 mandatów senatorskich ubiegało się 169 kandydatów zgłoszonych przez partie i ruchy polityczne oraz siedmioro niezależnych^[5]. Żadne ze stronnictw nie wysunęło kandydatów we wszystkich okręgach; w ponad połowie okręgów zarejestrowano przedstawicieli ANO 2011 (23), Wolności i Demokracji Bezpośredniej (18), Obywatelskiej Partii Demokratycznej (16) oraz Burmistrzów i Niezależnych (15)^[6].

Sześć spośród stronnictw reprezentowanych w Senacie nie musiało bronić w 2024 roku wygasających mandatów: Burmistrzowie dla Kraju Libereckiego, Hradecki Klub Demokratyczny, Niezależni, ProMOST, Tabor 2020 i Wolni.

Łącznie o ponowny wybór ubiegało się 23 senatorów, w tym:

• ponownie z ramienia tej samej partii – dziewięciu senatorów ODS, troje reprezentantów STAN, dwóch przedstawicieli KDU-ČSL oraz po jednym deputowanym ANO, MHS, Ostrawiaka, Piratów, SEN 21, SOCDEM i TOP 09;
• jako kandydaci innych stronnictw niż w wyborach 2018: Pavel Fischer (TOP 09, wcześniej niezależny) i Zdeněk Hraba (ODS, wcześniej STAN).

Pierwsza tura głosowania rozpoczęła się 20 września 2024 (godziny 14–22), a zakończyła kolejnego dnia (godziny 8–14)^[k]. Frekwencja wyniosła 30,47%; najwyższa była w okręgu nr 41 – Benešov (35,28%), najniższa w okręgu nr 5 – Chomutov (23,35%)^[7].

Dzięki uzyskaniu bezwzględnej większości głosów mandaty senatorskie w I turze zdobyło pięcioro kandydatów: Martin Bednář (okręg nr 71 – Ostrawa-miasto) i Jana Mračková Vildumetzová (okręg nr 2 – Sokolov) z ramienia ANO, Jiří Čunek (okręg nr 77 – Vsetín) z ramienia KDU-ČSL, Pavel Fischer (okręg nr 17 – Praga 12) z ramienia TOP 09 i Petr Vícha (okręg nr 74 – Karwina) z ramienia SOCDEM^[8].

W pozostałych 22 okręgach konieczne było przeprowadzenie kolejnej tury wyborów.

Pięcioro senatorów wyłonionych w I turze to rekord wyborów do czeskiego Senatu, zaś Jiří Čunek został pierwszym w historii czeskim senatorem wybranym w I turze dwukrotnie.

Decydującą turę przeprowadzono 27 i 28 września 2024 w godzinach analogicznych do poprzedniej rundy głosowania.

Zmierzyli się w niej kandydaci 11 partii i ruchów politycznych oraz jeden kandydat niezależny. Najwięcej było pojedynków między przedstawicielami ANO 2011 i Obywatelskiej Partii Demokratycznej – siedem^[9].

Frekwencja była o prawie 23 punkty procentowe niższa niż tydzień wcześniej – 17,54%; najwyższą odnotowano w okręgu nr 68 – Opawa (23,30%), najniższą ponownie w okręgu nr 5 – Chomutov (16,57%)^[7].

Źródło: Český statistický úřad^[5][7].

Kolumna wyróżniona odcieniem zielonym wskazuje liczbę mandatów senatorskich obsadzonych przez dane stronnictwa w 2024 roku, a wiersze wyróżnione odcieniem żółtym oznaczają partie wchodzące w skład koalicji rządowej.

Partia lub ruch zgłaszający	Kadencja			Łącznie	+/–
	2020–2026	2022–2028	2024–2030
Burmistrzowie i Niezależni (STAN)[m]	11	1	6	18	1
Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS)	5	8	5	18	5
ANO 2011 (ANO)	1	3	8	12	7
KDU-ČSL	3	7	2	12	0
TOP 09	2	3	2	7	1
SEN 21	2	1	1	4	0
Czeska Partia Piratów (Piráti)	1	0	0	1	1
Hradecki Klub Demokratyczny (HDK)	1	0	0	1	0
Niezależni (NEZ)	0	1	0	1	0
ProMOST	0	1	0	1	0
Przysięga (Přísaha)	0	0	1	1	1
Socjaldemokracja (SOCDEM)[n]	0	0	1	1	0
Tabor 2020 (T2020)	0	1	0	1	0
Wolni (Svobodní)	1	0	0	1	0
Marek Hilšer do Senatu (MHS)	0	0	0	0	1
Ostrawiak (Ostravak)	0	0	0	0	1
Kandydaci niezależni	0	1	1	2	2
Ogółem	27	27	27	81	—

Największą liczbę mandatów uzyskało ANO, jednak nie dało to tej partii najliczniejszej reprezentacji w Senacie ogółem. Łącznie ówczesne partie koalicji rządowej (ODS, KDU-ČSL, TOP 09, Piraci i STAN) zmniejszyły stan posiadania o cztery mandaty.

Po raz pierwszy mandat w Senacie – i parlamencie czeskim ogółem – zdobyła Přísaha, a reprezentację w izbie wyższej straciły MHS i Ostravak (nieposiadające nigdy mandatów w Izbie Poselskiej).

Gwiazdką oznaczono deputowanych, którzy ubiegali się o reelekcję, wytłuszczeniem – kandydatów wybranych w I turze. W nawiasach podano miejsce zajęte przez danego kandydata w I turze.

Źródło: Český statistický úřad^[10].

W nawiasach podano miejsce zajęte przez danego kandydata w I turze.

Źródło: Český statistický úřad^[5].

• Zákon ze dne 27. září 1995 o volbách do Parlamentu České republiky a o změně a doplnění některých dalších zákonů, 245/1995 Sb.. [dostęp 2024-09-20]. (cz.).