Tuparí | Português | Nome científico | Comentários |
aˈbẽsã | aranha-caranguejeira | Grammostola actaeon | |
aˈbẽsã | tarântula | Eurypelma californicum | |
aˈbiʔa | pama | Pseudolmedia laevis | |
ˈajkʔa | buriti | Mauritia flexuosa | |
ajn.ajnˈroʔa | bem-te-vi | Pitangus sulphuratus | |
ajnˈpe | angico | Piptadenia colubrina | |
ajnˈpe | rapé (feito de angico) | | |
ˈajnʔa | anu-preto | Crotophaga ani | |
ˈajnʔa.yˈrat | anu-coroca | Crotophaga major | |
aˈkapʔa | copaíba | Copaifera langsdorffii | |
aˈkyrap | macaco-prego | Cebus apella | |
aˈkyrap.ˈwakʔa.aˈrat | sarucuá | Trogon sp. | lit. imitador de choro de macaco-prego |
akyrapʔiˈri | macaco-de-cheiro | Saimiri vanzolinii | |
amaˈto | coelho | Sylvilagus brasiliensis | |
ameˈko | onça | | |
amekoˈhin | gato-do-mato | Leopardus tigrinus | |
amekoˈhin | jaguatirica | Leopardus pardalis | |
amekoˈhin.po.ˈtaːn | maracajá | Felis wiedii | lit. gato-do-mato de patas compridas |
ameˈko.jy.psiˈpat | ariranha | Pteronura brasiliensis | lit. onça de dentro d’água |
ameˈko.niŋ | onça-pintada com manchas miúdas | Panthera onca | |
ameˈko.pepʔopˈsiro | alencó, anhuma | Anhima cornuta | lit. onça que tem penas |
ameˈko.pyˈʔyk | onça-escura | Panthera onca | |
ameˈko.ˈsikʔe | onça-preta | Panthera onca | |
ameˈko.sop | suçuarana | Felis concolor | lit. onça-vermelha |
ameˈko.ypaˈkajt | onça-pintada com manchas graúdas | Panthera onca | |
ameˈrã | castanha-caeté ou castanha-caiaté | Omphalea diandra | |
amˈsi.ˈamʔe | sucuri | Eunectes murinus | |
amˈsikyjtʔa | caxinguelê, quatimirim, quatipuru, serelepe | Sciurus sp. | |
aˈniŋ | ferida de leishmaniose | Leishmania brasiliensis | |
aˈnore | cachara, surubim | Pseudoplatystoma sp. | do Makuráp |
aˈnore.sop | pirarara | Phractocephalus hemeliopterus | |
anˈsyry | embuá | Lulus sabulosus cylindroiulus | |
anˈto.paˈtakpat | solitária, verme | Cyclophyllidea | lit. minhoca de barriga |
anˈto.poːt | cobra-de-duas-cabeças | Amphisbaena | |
apaˈra | chifre-de-boi, espécie de banana | Musa sp. | |
aˈpeʔa | embira-branca, cuja madeira é utilizada para confeccionar bancos | Apeiba tibourbou | |
aˈrakʔa | araçari-poca-de-bico-pintalgado | Selenidera maculirostris | |
aˈrakʔa | araçari-poca-de-bico-vermelho | Selenidera culik | |
arariˈa | macaco-cabeludo, macaco-paruacu | Pithecia monachus | |
araˈtaʔa | arara-canindé | Ara ararauna | |
ariˈme | macaco-preto | Ateles paniscus | |
aˈrojt | arroz | Oryza sativa | do Português arroz |
aˈsakʔa.aˈsakʔakat | aracuã | Ortalis guttata guttata | |
aˈsyʔa | caracol | Gastropoda | |
eˈwit.k-at | irara | Eira barbara | lit. comedor de mel |
ˈhop.k-at | curimatã | Prochilodus sp. | lit. comedor de argila |
ˈipot.k-at | martim pescador | Chloroceryle sp. | lit. comedor de peixe |
ˈkenk-at | sucuri | Eunectes murinus | lit. engolidor |
-at | ariranha | Pteronura brasiliensis | |
atakoroˈrojt | udu | Momotus momota | |
aˈtawʔa | cacau | Theobroma cacao | |
maroro-aˈto | tatu-canastra | Priodontes maximus | |
o-aˈto | borrachudo | | |
syr-aˈto | inajá | | |
awaˈte | cará | Dioscorea sp. | |
awˈko | preguiça | Bradypus tridactylus | |
ˈawro | papagaio | Amazona aestiva | |
aˈʔo | pombo-da-mata | Columba palumbus | |
eˈasop | mãe-da-lua | Nyctibius griseus | |
eˈkĩʔõ | tucum | Bactris setosa | |
eˈkyp.ˈkapʔa | espécie de taquara utilizada para a confecção de flechas | | |
eˈparoʔa | caruaçu (espécie de peixe) | | |
epaˈʔyt | matrinchã | Brycon sp. | |
eˈpip | banana | Musa sp. | |
eˈpip.sop | banana-são-tomé | Musa sp. | |
eˈpip.taˈʔate | banana-comprida | Musa sp. | lit. banana verdadeira |
epipʔiˈri | banana-branca, banana-najá | Musa sp. | |
eˈwit.kat | irara | Eira barbara | lit. comedor de mel |
haˈkeke | taioca | Eciton | |
haˈkeke.kat | papa-formiga | Cercomacra sp. | |
haˈkeke.kat | papa-formiga-cantador | Hypocnemis cantator | |
haˈkeke.kat | papa-formiga-de-crista | Rhegmatorhina melanosticta | |
haˈkeke.kat | papa-formiga-de-garganta-ruiva | Gymnopithys rufigula | lit. comedor de taioca |
haˈko | calango | Tropidurus torquatus | |
haˈko | lagarto | Mabuya mabouya | |
haˈko.eˈraːt | camaleão | Chamaeleo | |
haˈko.eˈropʔa | lagartixa | Hemidactylus mabouia | lit. calango que não presta |
hakoroˈri | formiga saca-saia | Eciton burchelli | |
haˈko.ˈsymʔe | piolho-de-cobra | Julus | lit. calango molhado |
haˈko.yˈrat | jacuraru | Tupinambis nigropunctatus | |
haˈpo | ingá | Inga edulis | |
hareˈkoj | jararacuçu | Bothrops jararacussu | |
hasiˈo | tamanduá-bandeira | Myrmecophaga tridactyla | |
hasioʔiˈri | tamanduaí | Cyclopes didactylus | lit. tamanduazinho |
haˈtap | taxi | Pseudomyrmex | |
hat.jãjˈsiro | jararaca | Bothrops jararaca | lit. que tem dente de cobra |
hat.pyˈʔyk | muçurana | Clelia clelia | lit. cobra escura |
hat.sin.awaˈte.ẽˈpo | cobra-cipó | Chironius carinatus | |
ˈhatʔa | tocandira | Dinoponera grandis | |
hawteʔiˈri | caititu, cateto | Tayassu tajacu | |
haˈy | bugio, guariba | Alouatta seniculus | |
haˈy.ˈapʔa | lagarta-de-fogo, taturana | Podalia sp. | lit. aquela que é como pêlo de guariba |
hiˈrap | amendoim | Arachis hypogaea | |
hiˈropʔe | barata-preta | Blatta sp. | |
hoˈaŋ | peixe-cachorro | Acestrorhynchus sp. | |
hoˈã.hoãˈkat | surucuá-de-barriga-vermelha | Trogon curucui | |
hopˈkat | curimatã, curimba, curimabata | Prochilodus sp. | lit. comedor de argila |
ˈhyra.ˈhyra | tucunaré | Cichla sp. | |
hyt.ˈhytkat | araçari-cintado | Pteroglossus pluricinctus | |
iˈkin | mandim | Pimelodus spp. | |
ˈipot.awˈkap | carpa | Hypophthalmichthys molitrix | lit. peixe sabão |
ˈipot.kat | binguá | Phalacrocorax olivaceus | |
ˈipot.kat | martim pescador | Chloroceryle sp. | lit. comedor de peixe |
ˈipot.kat | martim-pescador-matraca | Ceryle torquata | lit. comedor de peixe |
ˈipot.kat.eˈropʔa | maguari | Ardea cocoi | lit. aquele que come peixe e não presta |
ˈipot.katʔiˈri | martim-pescador-de-barriga-castanha | Chloroceryle inda | |
ˈipot.katʔiˈri | martim-pescador-miudinho | Chloroceryle aenea | lit. pequeno comedor de peixe |
ˈipot.oˈajt.sop | tabicum, rabo-de-fogo | Oligosarcus hepsetus | lit. peixe de rabo vermelho |
jopsiˈwãkit | saci-da-mata | Dromococcyx phasianellus | |
jõˈkan | tucano | Ramphastos sp. | |
jõˈkan.ʔõˈpe | língua de tucano | Eryngium sp. | |
jõˈrõ | patuá | Oenocarpus sp. | |
jõˈrõ.pot | sururina | Crypturellus soui | lit. conteúdo de patuá |
jõˈtap | bicho-de-pé | Tunga penetrans | |
jõˈtap | pulga | Siphonaptera | |
jyteˈrat | lambari | Astyanax spp. | |
kajt.ˈkajtʔa | maracanã | Ara maracana | |
kajt.ˈkajtʔa | maracanã-do-buriti | Ara manilata | |
kap | caba, marimbondo | Xylocopa frontalis | |
kaˈpa | pacu | Mylossoma duriventre, Myleus sp. | |
kaˈpoʔa | japu-guaçu | Psarocolius decumanus | |
kaˈpoʔa.ˈsikʔaʔe | azulão | Stephanophorus diadematus | |
karaonˈʔytʔa | quero-quero | Vanellus chilensis | |
kaˈrãj | espécie de grilo | | |
kaˈrãjʔa | cascudo | Corydoras nattereri | |
kaˈry.kaˈryʔa | mosca-azul | Cochliomyia macellaria | |
eˈwit.k-at. | irara | Eira barbara | lit. comedor de mel |
ˈhop.k-at | curimatã, curimba, curimabata | Prochilodus sp. | lit. comedor de argila |
ˈipot.k-at | martim pescador | Chloroceryle sp. | lit. comedor de peixe |
takaˈra.kypeˈrep.k-at | gavião-caramujeiro | Rostrhamus sociabilis | |
takaˈra.kypeˈrep.k-at | grogotori | Daptrius ater | lit. comedor de carrapato de anta |
katkaˈrosi | pavãozinho-do-pará | Eurypyga helias | |
kãˈpe | espécie de cuia utilizada pelas crianças como brinquedo | Cucurbitaceae sp. | |
kãpeˈrapʔa | alma-de-gato | Piaya cayana | |
kãˈpỹj | caninana | Spilotes pullatus | |
kãˈpỹj | cobra-verde | Philodryas olfersii | |
kãˈpỹj.eˈropʔa | cobra-coral | Micrurus corallinus | |
ˈkãrãʔo | guará | Eudocimus ruber | |
ˈkejtʔy | bem-te-vi | Pitangus sulphuratus | |
ˈkenkat | sucuri | Eunectes murinus | lit. engolidor |
keˈraʔy | caranguejo | | |
ˈkẽjʔa | carcará | Polyborus plancus | |
ˈkẽjʔa | falcão-de-coleira | Falco femoralis | |
ˈkẽjʔa | gavião | Buteo sp., Leucopternis sp. | |
ˈkẽjʔa | gavião-velho | Busarellus nigricollis | |
ˈkẽjʔa.aˈpap | falcão-peregrino | Falco peregrinus | |
ˈkẽjʔa.saˈrap.saˈrap | gavião-pomba-azulado | Leucopternis lacernulata | |
ˈkẽjʔa.saˈrap.saˈrap | gavião-velho | Busarellus nigricollis | |
kiakoˈmo | espécie de ave | | |
kiaˈpapʔa | espécie de cará | | |
kĩˈkĩ | espécie de cipó | | |
koaˈno | porco-espinho | Coendou prehensilis | |
koãˈtek | gongolo de palmeira | Rhynchophorus palmarum | |
koˈkoʔa | inambu-galinha | Tinamus guttatus | |
ˈkomʔa | girino | Pseudis paradoxa | |
ˈkomʔa.po | girino com patas | Pseudis paradoxa | |
ˈkonʔa | batata de taioba | Xanthosoma sp. | |
ˈkonʔĩ | espécie de larva de palmeira | Cyphomyia cyanea | |
ˈkopʔi | cupim | Isoptera | |
ˈkora.ˈkora | galinha | Gallus gallus | neologismo |
ˈkora.ˈkora.jy.psiˈpat | frango-d'água | Gallinula chloropus | |
ˈkora.ˈkora.jy.psiˈpat | frango-d'água-carijó | Porphyriops melanops | |
ˈkora.ˈkora.jy.psiˈpat | pinto-d'água | Laterallus sp. | lit. galinha de dentro do rio |
koˈraʔy | mutum-cavalo | Pauxi tuberosa | |
koˈraʔy | mutum-poranga | Crax fasciolata | |
koˈraʔy.niŋ | mutum-poranga | Crax fasciolata | lit. mutum pintado |
koˈrojt.koˈrojtʔa | sapo-cururu | Bufo marinus | |
koˈropʔaro | uru-capoeira | Odontophorus capueira | |
koˈropʔaro | uru-do-campo | Colinus cristatus | |
koˈropʔi | tuim | Forpus xanthopterygius | |
koroˈta | abóbora | Cucurbitaceae sp. | |
koˈtitʃa | curimatã, curimba, curimbata | Prochilodus spp. | (do Makuráp) |
ˈkwini.anˈto | pico-de-jaca | Lachesis muta | |
kwiniˈka | escorpião | Tityus | |
kyjampiniˈnin | barbudo-de-coroa-escarlate | Capito aurovirens | |
kyjtʔa | rasga-mortalha, suindara | Tyto alba tuidara | |
kyn | ariramba-azul | Galbula dea dea | |
kyp | piolho | Pediculus humanus capitis | |
kyp.aˈpapʔa | lágrima-de-nossa-senhora, espécie de semente utilizada na confecção de colares | Coix lacryma-jobi | lit. cabeça de pau |
kypeˈrep | carrapato | Amblyomma cajennense | |
kyp.kybaˈto | coruja-buraqueira | Speotyto cunicularia | |
ˈkypmoeman | arapaçu | Dendrocolaptes sp., Lepidocolaptes sp., Xiphorhynchus sp. | |
ˈkypmoeman | subideira-de-garganta-branca | Xiphocolaptes albicollis | |
kyp.samˈkap | mulungu, espécie de semente utilizada na confecção de colares | Ormosia sp. | |
kyp.siwiˈripʔa | micuim | Amblyomma cajennense | |
kyptekˈapewat | pica-pau-de-topete-vermelho | Dryocopus lineatus | |
kyptekˈapewat | subideira-de-bico-vermelho | Hylexetastes perrotii | |
ˈkypʔa | espécie de besouro | | |
kyraˈto | rã | Rana palmipes | |
kyˈrypʔi | periquitinho | Touit purpurata | |
kyˈrypʔi | periquito | Brotogeris sp. | |
kyrypˈsipʔa | jandaia-de-cabeça-azulada | Aratinga weddellii | |
maj | macaxeira, mandioca | Manihot esculenta | |
maj.ˈsi | batuíra-boreal | Numenius borealis | |
maj.ˈsi | batuíra-de-peito-listrado | Calidris melanotos | |
maj.ˈsi | narceja | Gallinago sp. | lit. mãe de mandioca |
makoˈro | bambu | Bambusa sp. | |
mariˈ̃wã | taioba | Xanthosoma spp. | |
mariˈ̃wã.ˈkonʔa | espécie de taioba | Xanthosoma spp. | |
mariˈ̃wã.taˈra | espécie de taioba | Xanthosoma spp. | |
mariˈ̃wã.taˈʔate | espécie de taioba | Xanthosoma spp. | |
maroroaˈto | tatu-canastra | Priodontes maximus | |
matoˈta | aranha-de-prata | Argiope argentata | |
meˈky | cana-de-açúcar | Saccharum officinarum | |
meˈremʔa | mosca | Musca domestica | |
miːn | ariramba-pardo | Brachygalba lugubris | |
miːn | beija-flor | Trochilidae | |
miːn.eˈwit.ʔa | maracujá | Passiflora sp. | lit. fruta mel de beija-flor |
miːnˈkat | espécie de carapanã | | |
ˈmynʔa | choca-murina | Thamnophilus murinus | |
naˈotʔa | lagarto | Tropidurus torquatus | |
ˈnarã.ˈnarã | anacã | Deroptyus accipitrinus | |
naˈytʔa | lontra | Lontra longicaudis | |
ˈneyk | mutuca | Chrysops spp. | |
ˈnienʔaː | mão-de-jabuti (espécie de fruta nativa) | | |
ˈnynʔa | maitaca | Pionus sp. | |
oˈajt.yˈryk.yˈryk | tesoura | Muscivora tyrannus | |
oaˈkyt | barbeiro | Triatoma megistus | |
oaˈpe | cigarra | Cicada olivacea | |
oaˈʔit | carazinho | Geophagus brasiliensis | |
okˈʔo | socó-mirim-barrado | Zebrilus undulatus | |
okˈʔo.niŋ | socó-mirim-barrado | Zebrilus undulatus | |
okˈʔo.siˈʔa | garça-azul | Florida caerulea | |
okˈʔo.siˈʔa | garça-de-barriga-branca | Egretta tricolor | |
okˈʔo.siˈʔa | socó-beija-flor | Agamia agami | lit. socó azul |
okˈʔo.sop | socó-boi-de-cabeça-castanha | Tigrisoma lineatum | |
okʔoʔiˈri | socó-mirim-vermelho | Ixobrychus exilis | |
okʔoʔiˈri | socozinho | Butorides striatus | |
okʔoʔiˈri | savacu | Nyctanassa violacea | |
oˈpap | milho | Zea mays | |
orokoˈrokʔa | coro-coró | Mesembrinibis cayennensis | |
orokoˈrokʔa | tapicuru | Phimosus infuscatus | |
oˈropʔo | urubu | Coragyps atratus | |
oˈropʔo.ˈytʔa | urubu-rei | Sarcoramphus papa | |
oroˈro.ˈapʔa | algodão no pé | Gossypium barbadense | |
ororoˈpereŋʔe | lacraia | Labidura xanthopus | |
pajˈmanʔa | inambuxintã | Crypturellus tataupa | |
pajˈmanʔa | inambuxororó | Crypturellus parvirostris | |
papʔaˈpajro | barata | Blatella germanica, Blatta orientalis, Periplaneta americana | |
parapˈsiro | piau | Leporinus sp. | |
paˈroro | tatu | Dasypus sp. | |
paroroʔiˈri | tatu-peba | Euphractus sexcinctus | |
paroˈʔa | espécie de semente utilizada na confecção de colares | Canna sp. | |
paˈtop | rato | Holochilus, Kannabateomys amblyonyx | |
paˈtop.eˈropʔa | catita | Marmosa murina | lit. rato que não presta |
patoˈʔa | cajuí | Anacardium microcarpum | |
pãˈjãw | bacurau | Podager nacunda | |
pãˈjãw | bacurau-ocelado | Nyctiphrynus ocellatus | |
pãˈjãw | curiango-tesoura | Macropsalis creagra | |
ˈpepʔa | borboleta | | |
perereˈatʔa | tiririca | Cyperus rotundus | |
peroˈapʔe | guira-juba | Aratinga leucophthalmus | |
ˈpetʔa | arara-piranga | Ara macao | |
ˈpetʔa | arara-vermelha | Ara chloroptera | |
ˈpokʔa | jabuti | Geochelone carbonaria | |
ˈpokʔa.eˈropʔa | matamatá | Chelus fimbriata | lit. jabuti que não presta |
ˈpokʔa.pe.paŋ.ˈpaŋ | cágado, cangapara | Platemys Spix, Hydraspis Bel., Hydro medusa Wagl. | |
ˈpokʔa.taˈra | tartaruga, tracajá | Podocnemis unifilis | lit. jabuti largo |
pop.ˈpopʔa | coruja | Strigidae | |
pop.ˈpopʔa | suindara | Tyto alba | |
poraˈraʔa | pica-pau-negro | Melanerpes rubrifrons | |
poraˈraʔa.kyjt.siˈpat | miolinho | Chelidoptera tenebrosa | lit. poraˈraʔa que fica dentro do chão |
poreˈwa | vaga-lume | Lampyris noctiluca | |
poropˈsiroʔa | joão-de-barro | Furnarius rufus | |
ˈpotoːt | louva-a-deus | Acontista concinna | |
ˈpotʔa | porcão, queixada | Tayassu pecari | |
potʔamaˈrĩ | águia-real ou harpia | Harpia harpyja | |
potʔamˈsiro | paca | Agouti paca | |
potʔamˈsirori | lavandeira | Argia sordida | |
ˈpotʔaŋ | tucumã | Astrocaryum aculeatum | |
pyˈʔypkaːt | anambé-preto, pássaro-boi | Cephatopterus ornatus | |
sajtpaˈre | cervo, veado | Mazama americana | |
sajtpaˈre.yatˈpat | veado-do-campo | Mazama americana | |
sapˈʔãje | mucura, saruê | Caluromys philander | |
sik | carapanã, muriçoca | Anopheles albitarsis, Anopheles argyritarsis, Anopheles tarsimaculatus | |
siˈkinʔa | tapera-de-colar-branco | Nyctiprogne leucopyga | |
simoroˈrojt | sagüi, soim | Leontopithecus chrysomelas | |
siˈperãto | pica-pau | Campephilus rubricollis | |
siriˈʔa | traíra | Hoplias malabaricus | |
ameˈko.pepʔo-pˈsiro | alencó | Anhima cornuta | lit. onça que tem penas |
ʔyˈpe.ẽpo-pˈsiro | melancia | Citrullus lanatus | lit. mamão que tem rama |
ʔyˈpe.ĩ-mˈsiro | mamuí, mamão-do-mato | Carica microcarpa | lit. mamão que tem espinho |
siˈʔit | quati | Nasua sp. | |
siˈʔo | borrachudo | Thyrsopelma itaunense | |
siʔoaˈto | borrachudo | Thyrsopelma itaunense | |
siʔoʔiˈri | pium | | |
soˈka.poːt | poraquê | Electrophoridae | |
soˈʔit | inambu-relógio | Crypturellus cinereus | |
ˈsyra | aricuri | Attalea phalerata | |
syra.eˈraːt | coco | Cocos nucifera | lit. aricuri grande |
ˈsyra.hep.teˈrat | choca-lustrosa | Sakesphorus luctuosus | lit. aquele que fica em cima da folha de aricuri |
syraˈto | inajá | | |
syˈrypeʔa | cangati | Trachycorystes striatulus | |
syˈrypeʔa.si | cascudo | Corydoras nattereri | lit. mãe de cangati |
ˈsyry.ˈsyry | mambira | | |
syt | pupunha | Aiphanes aculeata, Bactris acanthocarpa | |
ˈsyːtʔa | rola-azul | Claravis pretiosa | |
ˈsyːtʔa | rolinha | Columbina sp. | |
taˈkamʔa | cutia | Dasyprocta sp. | |
takaˈra | anta | Tapirus terrestris | |
takaˈra.ˈanoʔa.neˈkat | bacuri | Platonia insignis | lit. parecido com coração de anta |
takaˈra.kypeˈrep.kat | gavião-caramujeiro | Rostrhamus sociabilis | lit. comedor de carrapato de anta |
takaˈra.kypeˈrep.kat | grogotori | Daptrius ater | |
takaˈrasy | capivara | Hydrochoerus hydrochaeris | |
taˈkaːt | gavião-sauveiro | Ictinia plumbea | |
tam.ˈtamʔa | canapum | Solanum agrarium | |
tamʔaˈrĩ | jacamim | Psophia sp. | |
tamʔaˈrĩ.yatˈpat | carão | Aramus guarauna | lit. jacamim do campo |
tantirinˈrin.tantanˈkat | pinto-do-mato | Formicarius sp. | |
taraˈpeʔĩ | arraia | Potamotrygonidae | |
taryˈpa.awateʔiˈri | batata inglesa | Solanum tuberosum | lit. carazinho de branco |
taryˈpa.jy.psiˈpat | boto | Inia geoffrensis | lit. espírito de dentro da água |
taryˈpa.jy.psiˈpat.ˈsikʔe | tucuxi | Sotalia fluviatilis | lit. boto preto |
taryˈpa.wak.po.neˈkat | mão-de-cachorro (espécie de fruta nativa) | Cyatheaceae, Araliaceae | lit. parecido com pata de tary»pawak |
taˈwikoro | bico-de-brasa | Monasa nigrifrons | |
taˈwiwi | batuíra-de-areia | Calidris alba | |
taˈwiwi | maçarico | Charadrius sp. | |
taˈwiwi | maçarico-turco | Arenaria interpres | |
taˈwiwi | maçariquinho-pintado | Actitis macularia | |
taˈwiwi | mexeriqueira | Hoploxypterus cayanus | |
taˈwiwi.eˈraːt | batuíra-de-bico-torto | Numenius phaeopus | |
taˈwiwi.eˈraːt | batuíra-do-campo | Bartramia longicauda | |
taˈwiwi.eˈraːt | batuíra-solitária | Tringa solitaria | |
tek | lagarta | | |
aˈrop.kiːt tek | bicho de fruta | Anastrepha fratercula, Anastrepha serpentina, Ceratitis capitata | |
teˈkap | berne, bicheira | Dermatobia hominis | |
teˈkap.taːn.ˈtaːn | berne, bicheira | Dermatobia hominis | lit. que dá nos animais |
tobeˈko | fava, feijão | Fabaceae | |
ˈtojtkaʔam | saracura | Aramides sp., Porzana sp., Rallus sp. | |
toːˈkat | falcão | Falco sp. | |
toːˈkat | gavião | Accipiter sp. | |
ˈtonkat | jaó | Crypturellus undulatus | |
toˈpe | urucu | Bixa orellana | |
toˈpo | cerejeira | Prunus sp. | |
torompaˈpawp | inambu-serra | Tinamus major peruvians | |
torompaˈpawp | macuco | Tinamus solitarius | |
toroˈʔã | cabaça | Lagenaria siceraria | |
totˈkaʔam | saracura | Aramides cajanea | |
toˈʔa | aleluia-do-cupim | Isoptera | |
tõrõ.ˈtõrõʔa | bacuri | Platonia insignis | |
ˈtynkat | inambu-chororão | Crypturellus variegatus | |
ˈtynkat | inambu-de-bico-curto | Crypturellus bartletti | |
ˈtynkat | inambu-ferrugíneo | Crypturellus brevirostris | |
tʃeˈkaːt | macaco-de-cheiro | Saimiri vanzolinii | |
tʃoroˈro.tʃoroˈrokat | choca | Thamnophilus sp. | |
tʃoroˈro.tʃoroˈrokat | chocão-barrado | Cymbilaimus lineatus | |
tʃoroˈro.tʃoroˈrokat | chocão-de-barriga-branca | Taraba major | |
waiˈpe | paxiúba | Socratea exorrhiza | |
waˈitʔa | ipê | Tabebuia sp. | |
wajnˈpa | surubim | Pseudoplatystoma fasciatum | |
wajnˈpa.aˈpe.kaˈraŋ | pirarara | Phractocephalus hemeliopterus | lit. surubim da casca dura |
wakaraˈto | jaburu | Jabiru mycteria | |
waˈko | jacu | Penelope marail | |
waˈko.sop | jacu-vermelho | Penelope pileata | |
waˈko.sop | cigana | Opisthocomus hoazin | |
waˈko.toˈrokʔe | jacu | Penelope marail | |
wakoʔiˈri | aracuã | Ortalis guttata guttata | |
ˈwao | batata | | |
ˈwao | jacaré | Caiman sclerops, Caiman niger, Jacaretinga trigonatus | |
ˈwao.ˈepa.iˈ̃pe.neˈkat | olho-de-jacaré (espécie de fruta nativa) | | lit. parecida com beira de olho de jacaré |
waoˈkat.kat | pica-pau | Celeus sp., Piculus sp., Picumnus sp., Veniliornis sp. | |
ˈwaore | batata-doce | Ipomoea batatas | |
waˈrajtʔa | espécie de sapo | | |
waˈtokʔa | bodó, cascudo | Pterygoplichthys aculeatus | |
ˈwaʔiːt | carpa | Hypophthalmichthys molitrix | |
ˈwaʔi.ʔa.ˈepa.pot.eˈraːt | espécie de semente utilizada na confecção de colares | Ormosia sp. | lit. globo ocular grande de fruto de pedra |
wã.wãwˈkat | surucuá-de-coroa-azul | Trogon curucui | |
weˈkoʔa | tracoá (espécie de formiga) | | |
weˈkyʔa | pombo | Columba speciosa | |
weˈkyʔa.othiˈrik | pomba-pedrês | Columba speciosa | |
weˈʔyʔy | macaco-da-noite | Aotus sp. | |
wiˈrik.poːt | caçador-de-árvore-pequeno | Xenops minutus | lit. velho da roça |
wiˈriro | samaúma | Ceiba | |
ˈwitʔi | açaí | Euterpe precatoria | |
ˈwiʔiŋ | tanajura | Atta sexdens | |
ˈwiʔiŋ.jãj | saúva | Atta sexdens | |
yaˈraʔo | curiango | Nyctidromus albicollis | |
yaˈraʔo | curiango-claro | Hydropsalis climacocerca | |
ypˈapap | avoante | Zenaida auriculata | |
ypˈapap | juriti | Leptotila verreauxi | |
ypˈapap | juriti-piranga | Geotrygon violacea | |
ypˈawp | juriti-vermelha | Geotrygon montana | |
yrykaˈrap | pau-maria, espécie de árvore cuja madeira é utilizada para fazer os pilões de arroz e de chicha | | |
yˈrykỹj | espécie de grilo | Gryllus sp. | |
yˈrypʔa | papa-lagarta | Coccyzus melacoryphus | |
yˈrypʔa | juruva-canela | Baryphthengus martii | |
yˈrypʔa | juruva-de-bico-largo | Electron platyrhynchum | |
yˈrypʔa | udu | Momotus momota | |
yryˈsa | andorinha | Notiochelidon cyanoleuca | |
yryˈsa | andorinhão-de-coleira-branca | Streptoprocne zonaris | |
yˈtokʔa | macaco zogue-zogue | Callicebus moloch donacophilus | |
ˈhat-ʔa | tocandira | Dinoponera grandis | lit. aquela que é como cobra |
haˈy.ˈap-ʔa | lagarta-de-fogo | Podalia sp. | lit. aquela que é como pêlo de guariba |
ʔaˈajt | cajá | Spondias mombin | |
akyrap-ʔiˈri | macaco-de-cheiro | Saimiri vanzolinii | lit. macaquinho |
epip-ʔiˈri | banana-branca, banana-najá | | |
koeˈpa.epa-ʔiˈri | estrela | | lit. olhinhos da lua |
taryˈpa.awate-ʔiˈri | batata inglesa | Solanum tuberosum | lit. carazinho de branco |
ʔyː | jenipapo verde | Genipa americana | Serve para fazer tinta com a finalidade de pintar o corpo |
ʔyˈape | chicha, cauim | | |
ʔyˈjãj | piranha | Serrasalmus spp., Pygocentrus spp., Pygopristis spp. | |
ʔyˈpe | mamão | Caricaceae | |
ʔyˈpe.ẽˈpopˈsiro | melancia | Citrullus lanatus | lit. mamão que tem rama |
ʔyˈpe.ĩmˈsiro | mamuí, mamão-do-mato | Carica microcarpa | lit. mamão que tem espinho |
ʔyˈpek | pato | Cairina moschata | |
ʔyˈpekʔi | atobá | Sula leucogaster | |
ʔyˈpekʔi | ipequi | Heliornis fulica | |
ʔyˈpekʔi | marreca-caneleira | Dendrocygna bicolor | |
ʔyˈpekʔi | mergulhão-caçador | Podilymbus podiceps | |
ʔyˈperop | jenipapo | Genipa americana | |
ʔyˈpe.sop | mamão-roxo | Caricaceae | |