Çandarlılı Autolikos - Vikipedi

Çandarlılı Autolycus (Grekçe: Αὐτόλυκος ὁ Πιταναῖος; yaklaşık MÖ 360-290) bir Yunan astronomu, matematikçi ve coğrafyacı.

Autolycus, Küçük Asya'da İyonya'da bir Aeolis kasabası olan Pitane'de (Çandarlı) doğdu. Aristoteles'in çağdaşı olmasına ve eserlerinin MÖ 335-300 yılları arasında Atina'da tamamlanmış görünmesine rağmen, kişisel hayatı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Öklid, Autolycus'un bazı çalışmalarına atıfta bulunur ve Autolycus'un Arcesilaus'a matematik öğrettiği bilinmektedir.

Autolycus'un günümüze ulaşan ve hayatta kalan eserleri;

• Hareketli Küre Üzerine (İngilizce: On the Moving Sphere, Grekçe: Περὶ κινουμένης σφαίρας) ve
• Yükselme ve Ayarları Üzerine (İngilizce: On Risings and Settings, Grekçe: Περὶ ἐπιτολῶν καὶ δύσεων)

başlıklı küreler ve gök cisimleri hakkındaki kitaplardır. Autolycus'un eserleri 16. yüzyılda Maurolycus tarafından çevrildi.

“Hareketli Küre Üzerine” adlı kitabın, antik Yunanistan'dan günümüze ulaşan ve tamamen korunmuş olan en eski matematiksel eser olduğuna inanılmaktadır. Autolycus'un bu eseri önceki tüm Yunan matematik çalışmalarından, bu eserlerin daha sonraki özetlerinden, bu eserler hakkındaki yorumlar veya açıklamalarından oluşmaktadır.^[1] Bu eserin hayatta kalmasının bir nedeni, başlangıçta yaygın olarak kullanılan "Küçük Astronomi"^[1] adlı koleksiyonun bir parçası olması ve 9. yüzyılda Arapçaya çevrilerek korunmuş olmasıdır. Bu eser Avrupa'da kaybolmuş, ancak 12. yüzyılda Haçlı Seferleri sırasında geri getirilmiş ve Latinceye tekrar çevrilmiştir.^[2] Autolycus, bu eserde bir kürenin özelliklerini ve hareketini inceledi. Çalışma basittir ve tam olarak orijinal değildir, çünkü yalnızca gök bilimcilerin ihtiyaç duyacağı küreler üzerine temel teoremlerden oluşur, ancak teoremler açıkça ifade edilmiş ve kanıtlanmıştır. Bu nedenle, temel önemi, onun zamanında, günümüzde klasik Yunan geometrisinin tipik bir örneği olarak kabul edilen, geometride iyice yerleşik bir ders kitabı geleneğinin olduğunu göstermesidir. Teorem ifadesi açıkça ifade edilir, kanıtın yanında yapının bir şekli verilir ve son olarak bir sonuç açıklaması yapılır. Dahası, onun zamanında (MÖ 320 civarı) hangi teoremlerin iyi bilindiğine dair ipuçları vermektedir.^[1] İki yüz yıl sonra Theodosius, muhtemelen Eudoxus tarafından yazılmış, Öklid öncesi bazı ders kitaplarında bu eser ile ortak bir kökene sahip olduğuna inanılan bir kitap olan Sphaerics'i yazmıştır.

Astronomide, Autolycus, “Yükselme ve Ayarları Üzerine” adlı kitabında, gök cisimlerinin yükselişi ve yerleşimi arasındaki ilişkiyi inceledi. İkinci kitap aslında ilk kitabının daha kaliteli bir genişlemesidir. "Yükselen ve batan herhangi bir yıldız daima ufukta aynı noktada yükselir ve batar" diye yazmıştır. Autolycus, büyük ölçüde Eudoxus'un astronomisine dayanıyordu ve Eudoxus'un ortak merkezli (homosentrik) küreler teorisinin güçlü bir destekçisiydi.

Ay'daki kraterlerden birisine onuruna Autolycus krateri adı verildi.^[3]

• Sajjad Nikfahm-Khubravan & Osama Eshera (2019), "The Five Arabic Revisions of Autolycus' On the Moving Sphere (Proposition VII)" (PDF), Tarikh-e Elm, 16 (2), ss. 7-71, 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 20 Eylül 2020 
• William Samuel Fletcher Young (1969), "Autolycus of Pitane", Thesis (M.A.), The Queen"s University of Belfast 
• Alan C. Bowen (2012), Autolycus of Pitane, doi:10.1002/9781444338386.wbeah21059 

• Boyer, Carl B. (1991). A History of Mathematics (2. bas.). John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0-471-54397-7. 
• Huxley, G. L. (1970). "Autolycus of Pitane". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 338-39. ISBN 0-684-10114-9.  çevrimiçi olarak; "Autolycus of Pitane". HighBeam Research. 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. (Nisan 1999), "Çandarlılı Autolikos", MacTutor Matematik Tarihi arşivi