زبانهای پامیری - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
زبانهای پامیر | |
---|---|
پراکنش: | پامیر |
تبار: | هندواروپایی
|
زیرگروهها: | — |
زبانهای پامیری گروهی از زبانهای ایرانی شرقی هستند. در دورترین نقاط شمال شرقی جغرافیایی ایرانزمین، در رشتهکوه پامیر، و عمدتاً در کنار رود پنج و شاخههای این رود، توسط افراد بومی این مناطق صحبت میشود. این مناطق هم اکنون جزئی از دو کشور تاجیکستان و افغانستان، و قسمتی از آن نیز، در آن سوی مرز این کشورها با چین است.
دستهبندی زبانهای پامیری
[ویرایش]وبگاه اتنولوگ زبانهای پامیری را در زمرهٔ زبانهای ایرانی جنوب شرقی ردهبندی میکند.[۱] با این وجود براساس دانشنامهٔ ایرانیکا زبانهای پامیری در زمرهٔ زبانهای شمال شرقی محسوب میشوند.[۲] این زبانها را گاهی بازماندگان زبان سکایی میدانند.
گروههای زبانی
[ویرایش]زبانهای پامیری گروههای زبانی-گویشی متفاوتی را شامل میشوند که به صورت زبانهای مجزا شناخته میشوند. هرچند که همبستگی میان آنها زیاد است:
شاخهٔ شغنی-یزغلامی
[ویرایش]سه زبان شغنی، سریکاولی و زبان یزغلامی در این دسته جای دارند. این زبانها در مناطق کوهستانی تاجیکستان و بخشهایی از افغانستان رایج است. شمار گویشوران این سه زبان در کشورهای افغانستان و تاجیکستان حدود ۷۵ هزار تن برآورد شدهاست. قریب به بیست هزار تن نیز از گویشوران دیگر این دسته در خاک چین بسر میبرند.
- شغنانی یا شُغنی
در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان ولایت بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستانهای شغنان، راشتقلعه، روشان و مرغاب ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.
- زبان یزغلامی: این زبان در کشور تاجیکستان حدود چهار هزار تن گویشور دارد که عمدتاً در سواحل رود یزغلام ساکن هستند. یزغلامی فاقد کتابت است.
زبان روشانی
[ویرایش]در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستانهای شغنان و روشان ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.
ییدغا
[ویرایش]این زبان حدود شش هزار گویشور در کشور پاکستان دارد و نزدیکی زیادی با زبان مونجی نشان میدهد.
سنگلچی-اشکاشمی
[ویرایش]- اِشکاشِمی: در پیچ رود پنج و سرچشمهٔ رود وردوج در خاک افغانستان و ناحیهٔ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان زبان اشکاشمی میان برخی مردم بومی رواج دارد.
- سَنگلیچی: زبانی ست که در خاک افغانستان و تاجیکستان رایج است. این زبان گویشورانش اندک میباشند و در معرض نابودی قرار دارد.
- زبان زیباکی: این زبان گویشی اشکاشمی-سنگلچی نیز شمرده میشود. این گویش بمانند اشکاشمی و سنگلیچی دارای کتابت نیست.
زبان مونجی
[ویرایش]- مُنجی: این زبان که نزدیکی زیادی با زبان ییدغایی دارد حدود سه هزار تن گویشور در شمال شرق کشور افغانستان دارد.
زبان وخی
[ویرایش]- وَخی: در درهٔ رود وخان — سرچشمهٔ رود پنج و در ولسوالی وخان ولایت بدخشان افغانستان و ناحیهٔ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان و اندکی در چترال و جامو و کشمیر و استان سینکیانگ. اختلاف میان بعضی از این گویشها گاهی تا آنجاست که گویشوران به آنها گفتار یکدیگر را نمیفهمند و غالباً زبان مشترک فارسی تاجیکی را برای روابط میان خود بکار میبرند. بادشاه منیر بخاری ماهر لسان زبانهایی پاکستان در کتابش زبانهای پاکستان تذکرهٔ زبانهای پامیری دارد.
پانویس
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- پین، جان (۱۳۹۰). «زبانهای پامیری». راهنمای زبانهای ایرانی. ج. ۲. ترجمهٔ آرمان بختیاری، عسکر بهرامی، حسن رضایی باغبیدی، نگین صالحینیا. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۳۹۰-۶.
برگرفته از دانشنامهٔ رشد