Aleksander Brückner – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aleksander Brückner

Aleksander Brückner (1939)
Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1856 Tarnopol, Cesarstwo Austrii
Data i miejsce śmierci	24 maja 1939 Berlin, III Rzesza
Miejsce spoczynku	Cmentarz Rakowicki w Krakowie
Zawód, zajęcie	naukowiec, slawista
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet we Lwowie
Uczelnia	Uniwersytet w Berlinie
Stanowisko	kierownik Katedry Języków i Literatur Słowiańskich
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Aleksander Brückner (ur. 29 stycznia 1856 w Tarnopolu^[1], zm. 24 maja 1939 w Berlinie) – polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej^[2].

Urodził się w spolszczonej i od trzech pokoleń osiadłej w Brzeżanach, a wcześniej w Stryju, rodzinie urzędnika skarbowego – Aleksandra Mariana Brücknera. Studiował we Lwowie, a staże naukowe odbył w Lipsku, Berlinie i Wiedniu u znakomitych slawistów: Leskiena, Jagicia, Miklošiča. Doktoryzował się w 1876, a habilitację uzyskał na uniwersytecie w Wiedniu w 1878 na podstawie pracy Die slavischen Aussiedlungen in der Altmark und im Magdeburgischen. Był docentem Uniwersytetu Lwowskiego. W 1881 powołano Brücknera na katedrę slawistyki w Berlinie jako następcę profesora Jagicia, gdzie wykładał aż do przejścia na emeryturę w 1924 roku^[2].

W 1933 otrzymał od społeczeństwa polskiego złoty medal zasługi. Był członkiem Akademii Umiejętności, Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu i Towarzystwa Naukowego we Lwowie^[3]. W 1929 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa^[4].

Zmarł 24 maja 1939 w Berlinie^[5]. Został pochowany 30 maja 1939^[6] na berlińskim cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof, który znajduje się w stanie likwidacji (zostanie całkowicie zamknięty w roku 2027).

Z inicjatywy prof. Tadeusza Ulewicza umieszczono w Krypcie Zasłużonych Na Skałce tablicę upamiętniającą tego historyka literatury i językoznawcę^[7].

Już w 2013 r. o uratowanie grobu Brücknera na berlińskim cmentarzu Tempelhofer apelowali Ewa Maria Slaska i Dawid Jung^[8]. 29 września 2023 r. odbył się ponowny pogrzeb Brücknera^[9]. Z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego oraz dzięki Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie prochy profesora i jego małżonki Emmy zostały sprowadzone do Polski, a następnie złożone w nowym grobie na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie przy Alei Głównej (kwatera PAS 9, rząd: płn, miejsce: po prawej Sipplów)^[10][11].

Naukowy dorobek Aleksandra Brücknera imponuje swoją objętością i różnorodnością. Oprócz ważnych prac z zakresu literaturoznawstwa słowiańskiego i językoznawstwa obejmuje wiele podstawowych dzieł poświęconych historii kultury polskiej, historii reformacji, etnografii i archeologii^[12].

Opublikował i opracował ogromny materiał rękopiśmienny. W 1889/1890 Brückner odnalazł w Bibliotece Petersburskiej Kazania świętokrzyskie, które opracował i opublikował. Oprócz tego Brückner pod koniec XIX wieku opracował spuściznę literacką po barokowym poecie Wacławie Potockim. Jest autorem używanego do dziś słownika etymologicznego języka polskiego^[2].

Był purystą językowym. Wskazując na to, że język jest symbolem narodu i gwarantem tożsamości narodowej, Brückner zwalczał występujące w języku polskim zapożyczenia, szczególnie germanizmy. Przestrzegał przed kalkowaniem niemieckich wyrazów, jak: listonosz od Briefträger, gdyż są to „Niemcy w polskiej szacie”^[13].

• Kazania średniowieczne (1892)^[14]
• Średniowieczna poezja łacińska w Polsce (1892–1894)^[14]
• Początku teatru i dramat średniowieczny (1894)^[14]
• Geschichte der polnischen Literatur (1901)^[15]
• Apokryfy średniowieczne (1902)^[14]
• Ezopy polskie (1902)^[14]
• Psałterze polskie do połowy XVI wieku (1902)^[14]
• Literatura religijna w Polsce średniowiecznej (1902–1904)^[14]
• Dzieje literatury polskiej w zarysie (t. 1 i 2, 1903)^[16][15]
• Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne (1904; wznowienie: 1985)
• Historia literatury rosyjskiej (1905)
• Różnowiercy polscy (1905)^[15]
• Mikołaj Rej. Studium krytyczne (1905)^[15]
• Dzieje języka polskiego (1906)
• Zasady etymologii słowiańskiej (1917)
• Mitologia słowiańska (1918; wznowienie: 1980; wznowienie 2022, wydawnictwo Replika)
• Mitologia polska (1924; wznowienie: 1980; wznowienie 2022, wydawnictwo Replika)
• Słownik etymologiczny języka polskiego (1926–1927)
• Dzieje kultury polskiej (t. 1–4, 1930–1932; 1991)
• Encyklopedia staropolska (t.1–2, 1937–1939; reprint: 1990); wybór ilustracji Karol Estreicher jr.

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)^[17]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[18]

• Nagroda Miasta Łodzi (1929) – nagroda literacka za działalność na polu krytyki literackiej^[19]
• Nagroda im. Erazma i Anny Jerzmanowskich (1938) – ówczesna polska nagroda Nobla^[20]

• Władysław Berbelicki: Aleksander Brückner. 1856–1939. Warszawa 1989.
• Encyklopedia sławnych Polaków. Poznań: Podsiedlik – Raniowski i Spółka, 2002–2003, s. 44-45. ISBN 83-7341-483-5.
• Witold Kosny (red.): Aleksander Brückner, ein polnischer Slavist in Berlin. Wiesbaden 1991. ISBN 3-447-03204-9.
• Julian Krzyżanowski. Aleksander Brückner. „Pamiętnik Literacki”. z. 1-2, s. 60–73, 1946. 
• Alicja Nagórko (red.): Aleksander Brückner zum 60. Todestag. Beiträge der Berliner Tagung 1999. Frankfurt a. Main 2001. ISBN 3-631-37433-X.

• Kolekcja dzieł A. Brücknera w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
• Utwory Aleksandra Brücknera w serwisie Wolne Lektury
• Aleksander Brückner (culture.pl)[1]